06.04.1936
Sameinað þing: 10. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 88 í B-deild Alþingistíðinda. (45)
1. mál, fjárlög 1937
*Fjmrh. (Eysteinn Jónsson):
Þetta er í þriðja sinn, sem hv. stjórnarandstæðingar hefja eldhúsumræður á hendur núverandi ríkisstjórn, en hvað er í fyrsta sinn, sem ársskýrsla liggur fyrir frá hendi stj. Það verður þess vegna ekki hjá því komizt að láta hv. stjórnarandstæðinga ganga undir þá prófraun að athuga, hvernig sú gagnrýni þeirra stenzt dóm reynslunnar.
Eins og kunnugt er, hafa hv. stjórnarandstæðingar mikið talað um það, að núv. ríkisstj. stæði að þeim alhæstu fjárlögum, sem hér hefðu sézt. og þetta er rétt. En við höfum alltaf svarað því, að þeir skyldu bíða þangað til landsreikningarnir kæmu og vita, hvort þeir yrðu þeir hæstu, sem hefðu sézt. Þessum svörum okkar hafa þeir engan gaum gefið, heldur hafa þeir óslitið haldið áfram rógi sínum um ríkisstj. fyrir það, að hún færi fram hækkandi fjárlög. En hvernig er svo reynslan nú, þegar landsreikningur liggur fyrir? Reynslan er sú, að fjárlögin fyrir árið 1935 voru þau hæstu, sem þá höfðu sézt, en framkvæmdin er þannig, að útgjöldin samkv. landsreikningnum eru sem næst því að vera meðalútgjöld, ef miðað er við 5 ár, og 1 milljón lægri heldur en árið 1934, þegar samsteypustjórnin bar ábyrgðina að mestu leyti. Þá hefir því verið haldið fram, að eyðsla stj. væri svo úr hófi fram, að engin von væri til, að fjárlögin mundu standast og útgjöld mundu fara langt fram úr áætlun vegna starfsmannahalds stj. og þess bitlinga- og fylgismannaliðs, sem hún þyrfti að ala. Hvað segir svo reynslan um þetta? Reynslan segir, að umframgreiðslurnar 1935 séu þær minnstu, sem verið hafa í síðastliðin 10 ár. Á þessum 10 árum hafa íhaldsmenn einir borið ábyrðina í 3 ár, og verið meðábyrgir í 2 ár, eða með öðrum orðum meira og minna verið bendlaðir við framkvæmd fjárlaga í 5 ár af þeim 10 árum, sem ég miða við.
Þá hafa stjórnarandstæðingar alið á því, að nú sé framkvæmt af hendi ríkisstj. það mesta skattrán, sem framið hafi verið hér á landi. Hæstv. atvmrh. svaraði þessu að nokkru leyti og benti á, að viðleitni stj. hefði gengið í þá átt að afla ríkissjóði svipaðra tekna og hann hafði áður haft. En það er fjarri því, að skattar og tollar hafi hækkað um 5 milljónir.
Í þessu sambandi get ég ekki stillt mig um að minna á það — svo hv. stjórnarandstæðingar fái þar nokkurt verkefni — hvernig þeir framkvæma þetta atriði, þar sem þeir eru einráðir. Hér í Reykjavík er skatthækkunin svo gífurleg, að ef útsvörin 1936 eru borin saman við útsvörin 1929, sem var eitt hið bezta ár, þá er útsvarahækkunin, að undanteknum öðrum tekjum bæjarsjóðs,150 %. Ef samskonar skattrán hefði verið framkvæmt af ríkisstj., þá ættu tekjur ríkissjóðs nú að vera 40 millj. en ekki 16 millj. Það væri æskilegt, ef hv. stjórnarandstæðingar vildu síðan skýra það fyrir mönnum, hvernig á því getur staðið að þeir hafa brjóstheilindi til þess að bera stj. á brýn skattrán, þegar hún aðeins heldur við tekjum ríkissjóðs, á sama tíma, sem þeir tvö- og þrefalda tekjur Reykjavíkurbæjar.
Þá hafa þeir haldið því fram, að fjármálastefna stj. væri svo óvarleg, að beint væri stefnt að ríkisgjaldþroti. En á árinu 1935 var 750 þús. kr. tekjuafgangur og greiðsluhalli ríkissjóðs lækkaði um nær því tvær millj.
Ef borið er saman við undanfarandi ár, þá er þetta sú bezta afkomat ríkissjóðs, sem verið hefir síðan 1929. En hver vill miða við árið 1929, og ég vil segja 1925 og 1926, þegar sá tekjuafgangur varð, sem mest er rómaður? — Þessum árangri hefir ekki verið náð með því að bæta við 5 millj. kr. nýjum sköttum. heldur var umsetning ríkissjóðs rúmlega 1 milljón lægri heldur en árið 1934.
Hv. stjórnarandstæðingar hafa brugðizt einkennilega við þessum tíðindum um afkomu ársins 1935. Þeir hafa orðið nær alveg sturlaðir. og hafa ekki vitað, með hverjum hætti þeir hafa átt að rökstyðja gagnrýni sína á hendur stj., og því tekið það einkennilega ráð að átelja það, að stj. hefir haft miklar tekjur af áfengissölu og áfengistolli síðastliðið ár. Ég skal strax viðurkenna það, að tekjur af áfenginu fóru mikið fram úr áætlun, en ég skal jafnframt taka það fram, að það var ekki af því, að mér væri það ekki fyllilega ljóst, að með afnámi bannsins myndu þessar tekjur aukast allmjög frá því, sem þær höfðu verið, en ég beitti mér fyrir því, að þær voru áætlaðar varlega, til þess að þar væri hægt að tá nokkurt fé til þess að standast ýms aukaútgjöld ríkissjóðs, og jafnframt til þess að vega á móti því, sem sumir gjaldaliðirnir myndu fara fram úr áætlun, því að það var þegar ljóst, að enda þótt gerð væri ýtarleg tilraun til þess að áætla útgjöld fjárlaganna eins nærri því, sem hugsanlegt var, að þau myndu verða, þá myndu þau þó alltaf geta farið fram úr áætlun. Það var því þegar ætlun mín að fá þarna fé til þess að mæta slíkum útgjöldum.
Í þessu sambandi vil ég taka það fram að ég hefi aldrei heyrt það fyrr, að nokkur stjórn sé áfellisverð fyrir það, að taka tekjur í ríkissjóðinn af óþarfavörum, sem seldar eru í landinu. Það hefir þvert á móti verið talið sjálfsagt að taka drjúgar tekjur af slíkum vörum. og yfirleitt verið talin réttlátasta tekjuöflunarleiðin, sem hægt er að fara. Annars er ekki hægt að kenna stjórnarflokkunum sérstaklega um afnám bannsins og þar af leiðandi aukning á innflutningi áfengis. Ef einhver sérstakur flokkur á sök á því, þá er það helzt flokkur núverandi stjórnarandstæðinga, Sjálfstæðisflokkurinn, sem sökina á, því að flestir áhrifamenn hans beittu sér fyrir því, að bannið væri afnumið. Það kemur því úr hörðustu átt, þegar þessi flokkur er að áfella stj. fyrir að taka á móti þeim tekjum í ríkissjóðinn, sem hann hefir barizt fyrir að afla, þó ekki sé með öðru en því að beita sér fyrir þjóðaratkv. um afnám bannsins. Út af þeirri gagnrýni, sem hér hefir átt sér stað um innflutning áfengisins, vil ég benda á, að það hafa aldrei komið fram neinar till. frá stjórnarandstæðingum, þar sem þeir hafa farið fram á að skera sérstaklega niður innflutning þessarar vöru, heldur þvert á móti hafa þeir beitt sér fyrir því, að stj. yrði skylduð til að leyfa ótakmarkaðan innflutning hennar. Ef þessum góðu mönnum hefði verið nokkur alvara með þessu hjali sinu um takmörkun á innflutningi áfengis, þá hefðu þeir að minnsta kosti átt að beita sér fyrir því, að sem minnst væri byggt á tekjum af þessum tekjustofni. En hafa þeir gert það? Nei þvert á móti. Þeir hafa beitt sér fyrir því, að þessi tekjustofn væri áætlaður sem hæst í fjárlögunum og sem mest væri byggt á honum, svo að þeir hafa í raun og veru þröngvað stj. eða reynt að þröngva henni til að hafa engar takmarkanir á áfengisinnflutningnum. Annars skal ég taka það fram í þessu sambandi, að ég tel sjálfsagt, að dregið verði úr innflutningi áfengisins eins og annara vara, sem hægt er að komast af án.
Hv. 10. landsk. hefir sérstaklegu gert sér tíðrætt um þetta mál, og talaði svo óráðvandlega um það þegar við 1. umr. fjárl. í vetur, að ég býst við, að hann hafi hneykslað margan með því tali sínu. Hann réðst á stj. fyrir það, að hún skyldi afla tekna í ríkissjóðinn með innflutningi og sölu áfengis, og taldi, að með því væri hún að taka lán hjá lífinu, sem greiðast yrði með okurvöxtum, og honum fórust svo orð hv. þm.: „Þegar hún lofar að færa niður ónauðsynleg útgjöld, þá lækkar hún framlög til ræktunarsjóðs til búfjárræktarinnar, sandgræðslunnar, áburðarkaupanna. sýsluvegasjóðanna, og til Búnaðarfélags Íslands, Ræktunarfélags Norðurlands og búnaðarsambandanna. Og þegar hana vantar fé í kassann til þeirra hluta sem hún telur nauðsynlegri, þá tæpir hún á fremstu nöf laganna til þess að geta tekið lán hjá sjálfu lífinu — lán með okurvöxtum, sem teknir eru af dýrstu eigninni sem landið á — þ. e. lífsþrótti og hamingju þjóðarinnar.“ Svo mörg eru þau orð í hinni hræsnisfullu ræðu. Ég verð nú að segja það, að ég var hissa, þegar hv. þm. dirfðist að endurtaka nokkuð af þessum ummælum sínum áðan, því að það er almælt hér í þinginu, að hann hafi svipt af sér hræsnisgrímunni í þessu máli nú ekki alls fyrir 1öngu. Það er nefnilega alkunnugt, að þegar verið var að ræða um tekjustofna sveitar- og bæjarfélaga á fundi í n., sem hann á sæti í hér á þinginu. hvernig fara ætti að því að lækka vörugjald það, sem frv. gerir ráð fyrir, að bæjar- og sveitarfélög fái fyrir tekjustofna og verið var að bollaleggja það, hvernig hægt væri að afla tekna í staðinn fyrir þetta gjald eða lækkun þess, bar þá svo til, að einn nm. kemur með till. um það, að lagður sé viðbótartollur á vín og tóbak, sem komi að einhverju leyti í staðinn fyrir þetta vörugjald. Og hvað skeður, þá gleymir hv. þm. því, að hann þurfti að hræsna. Hann tekur vel í þetta og segir, að hann hafi jafnan álitið, að það væri mjög vel fengið fé, sem tekið væri í toll af slíkum vörum. Hv. þm. gleymdi þarna bara allra snöggvast hlutverki hræsnarans. En það varð til þess að fá það út, sem hann í raun og veru meinti í þessu máli.
Eftir þetta, að hafa rakið gagnrýni hv. stjórnarandstæðinga á fjárhagsafkomu ríkissjóðs, eins og hún hefir verið flutt við þessa umr., og sýnt fram á, að þær ásakanir, sem á stj. hafa verið bornar, eiga enga stoð í veruleikanum, vil ég minnast nokkrum orðum á verzlunarjöfnuðinn.
Í ræðu sem hv. þm. G.-K. flutti sl. haust, tók hann munn sinn mjög fullan og fór hörðum orðum um frumkvæmdir mínar gagnvart innflutnings- og gjaldeyrismálunum, og það verð ég að segja honum til hróss, að í ræðu sinni áðan hafði hann allmjög dregið úr ofsa sínum Og fullyrðingum frá í vetur, enda mun hann ekki hafa séð sér annað fært. Í þessari ræðu sinni í haust slær hann því föstu, að allt starf mitt og gjaldeyrisnefndar hvað snerti þessi mál, hafi verið einskis nýtt og segir meðal annars: „Í fyrra hækkuðu erlendar skuldir um 11 millj. á árinu, og í ár hækkuðu þær um aðrar 11 millj.“ Ennfremur segir hann: „Það var þjóðarnauðsyn að skapa greiðslujöfnuð, en það var flokksnauðsyn stjórnarflokkanna að fá fé í ríkissjóðinn og vegna þeirrar nauðsynjar var þjóðinni sökkt í nýjar 11 millj. kr. skuldir.“ Með öðrum orðum, hann slær því föstu, að það hafi verið sama útkoma, hvað greiðslujöfnuðinn snertir, 11934 og 1935. En hvað segir nú reynslan í þessu efni? Hún segir það, að innflutningurinn hafi lækkað um 7 millj. 1935 frá því, sem hann var 1934, eða um 15%, og ennfremur að greiðslujöfnuðurinn hafi orðið 6 millj. betri 195 en hann var árið áður. Með öðrum orðum að í stað þess, sem hv. þm. heldur því fram, að það hafi skort 11 millj. á verzlunarjöfnuðinn þetta ár eru það ekki nema á milli 4 og 5 millj. Ég vil nú spyrja, hvort hægt sé að færa skýrari sönnun fyrir því, að allt það, sem þessi hv. þm. fer með er meira og minna fleipur út í loftið, sem ekki er byggt á neinni rannsókn á málunum eða borið fram af nokkurri sanngirni. En hv. þm. leyfði sér annað í ræðu sinni nú, sem hann leyfði sér ekki í haust. Hann hélt því fram hv. þm., að núv. stj. væri ábyrg fyrir því, að skuldaaukningin við útlönd hefði numið 11–12 millj. króna. Þessu hefi ég mótmælt áður og vil gera það enn á ný. Það er nú fyrst og fremst það, að núv. stj. fór ekki með völd nema nokkurn hluta ársins og ber að því leyti ekki ábyrgð á afkomu ársins nema að nokkru leyti. Annars var það svo, að fyrrv. fjmrh. vildi fá leyfi til þess að breyta gjaldeyrislögunum í þá átt, að ná mætti betri tökum á innflutningnum en fékk það ekki vegna Sjálfstfl., sem þá stóð að stj. að nokkru leyti. Það er því foringi hans um ber mesta ábyrgðina á greiðsluhalla ársins 1934, með því að neita um sjálfsagða breyt. á gjaldeyrislögunum.
Þá sagði hv. þm., að nú væri þessum málum svo komið, að lánstraust landsins væri þrotið og voði væri fyrir dyrum. Þetta segir hv. þm., enda þótt hann viti, að það sé að meira og minna leyti ýkt. Hitt ætla ég öllum ljóst, að þegar eins árar og nú, að t. d. útflutt verðmæti tveggja síðustu ára hefir lækkað um 6–7 millj., og nær allt, sem flutt hefir verið til Ítalíu og Spánar. hefir ekki fengizt greitt, frosið þar inni, þá sé ekkert undarlegt þó að af þessu stafi yfir- færsluörðugleikar, hversu ötullega sem að því er unnið að minnka innflutninginn.
En hitt vil ég segja, að ef ekki hefði bætzt við örðugleikarnir með greiðslu frá Ítalíu og Spáni, þá hefði ég haft beztu vonir um að úr hefði rætzt.
Ég hefi nú eytt nokkrum tíma til þess að sýna fram á hvernig gagnrýni stjórnarandstæðinga verður að engu fyrir staðreyndum reynslunnar. Ég ætla svo næst að sýna fram á þá stefnu, sem stjórnarandstæðingar virðast vilja hafa í fjármálum. Þeir hafa talið sig vera á móti því að leggja á þá nýju tolla og skatta, sem lagðir voru á 1934–1935. Nú myndi það láta nærri, að ef framkvæmd. Það er því allrík ástæða til að ekki hefði verið horfið að því ráði að leggja á þessi nýju gjöld, að tekjur ríkissjóðs 1936 hefðu numið 11,5 millj., í stað 15,5 millj., eða 4 millj. lægri en þau eru áætluð nú. Sakir þessarar yfirlýstu stefnu sjálfstæðismanna beið ég með óþreyju eftir afgreiðslu fjárl. frá fjvn., ég vonaðist eftir að sjá stjórnarandstæðingana í n. bera fram till. til lækkunar upp á 4 millj. kr., þannig að séð væri fyrir því, að fjárl. hefðu staðizt, ef skattastefna þeirra hefði fengið að ráða. Um þetta er ekki ein einasta till., en frá minni hl. n. kemur fyrirvari, sem prentaður er í nál. og hljóðar á þessa leið: „Við teljum brýna nauðsyn á því að draga allverulega úr álögum þeim, sem nú hvíla, sérstaklega á framleiðslunni í landinu, og höfum því lagt til í n., að fellt verði niður a. m. k. útflutningsgjald af sjávarafurðum, sem í frv. er áætluð 650 þús. kr., og gjald af innfluttum vörum samkvæmt lögum frá síðasta þingi, áætlað 750 þús. kr. En tekjur samkv. 2. og 3. gr. frv. eru áætlaðar um 1900 þús. kr. lægri en þær reyndust á sambærilegum liðum árið 1935, sem getur þó ekki talizt nálægt því að veru meðalár um afkomu atvinnuveganna, og má því væntanlega gera ráð fyrir því, að þær reynist verulegum mun hærri en áætlað er. Hinsvegar erum við að því leyti, sem þörf kynni að krefja að leiðréttri tekjuáætluninni, reiðubúnir til samvinnu milli umr. um niðurfærslu á áætluðum gjöldum frv. til þess að ná fullum greiðslujöfnuði og eftir því, sem kleift þætti, til frekari sparnaður, með enn frekari lækkun á álögunum fyrir augum.“ — Með öðrum orðum, að í stað þess að vænta hefði mátt, að frá stjórnarandstæðingum kæmu till. til lækkunar á fjárlögunum um 4 millj., kemur engin slík till. fram. Það er ekki gert ráð fyrir því frekar en verkast vill, að útgjöldin verði lækkuð, útgjöld, sem þeir hafa talið allt of há. Hverjar eru þá till. hv. minni hl.? Eins og sjá má í nál. fjvn. eru þær það að lækka sama tekjuliðina og treysta því að aðrir tekjuliðir fari fram úr áætlun meira en stjórna- flokkarnir telja hugsanlegt. Ég vil nú spyrja, hvers vegna er þetta gert. Er það ekki gert til þess að geta ráðizt á stj. á eftir fyrir hallann á landsreikningnum? En svo er meira, sem felst í þessum fyrirvara stjórnarandstæðinga í fjvn. Þeir treysta líka á, að ágóðinn af áfenginu, sem þeir þykjast ekki vilja flytja inn. verði meiri 1937 en hann var síðastl. ár. Hv. þm. G.-K. sagði, að Sjálfstfl. væri alltaf að bjóða upp á samvinnu um niðurfærslu á útgjöldum ríkissjóðs og hann sagði enn fremur. hv. þm., að stj. hefði ekki viljað slíka samvinnu, því að hún vildi engar niðurfærslur á gjöldum ríkissjóðs, því að þá yrði hún að fara að framkvæma loforð sín um sparnað, en það gæti stj. ekki hugsað til, því að sparnaðurinn myndi fyrst og fremst lenda á launagreiðslum til stjórnargæðinganna, bitlingum og beinum þeirra. Þetta eru þungar ásakanir. Ég vil því skora á hv. þm. að benda á þær till. til niðurfærslu á launum, sem sjálfstæðismenn hafa borið fram, en við gengið á móti. Geti hv. þm. það ekki, þá lýsi ég hann ósannindamann að öllu þessu þvaðri sínu.
Annars er það svo, að ágreiningurinn er ekki um þetta heldur um það, hvernig skattabyrðarnar skuli lagðar á. Það, sem stjórnarandstæðingar vilja, er það að framlög til atvinnuveganna og verklegra framkvæmda séu fell niður því að það er ekki hægt að lækka útgjöld fjárlaganna um 4 millj. kr. með öðru móti. Og til hvers vilja þeir fella þetta niður? Ekki til annars en til þess að geta skilað aftur því, sem tekið er af hátekjumönnunum, mönnunum, sem nota erlendar vörur í mestu óhófi.
Þá hafa stjórnarandstæðingar talað mikið um það, að stj. hafi ekki tekizt að minnka atvinnuleysið í landinu. Þessu er því til að svara, að það er ekki hægt að dæma stj. eða stjórnarflokkana eftir því, hvort mikil vandræði eru til lands eða sjávar. Það á að dæma stjórnina og þá flokka, sem hana styðja, eftir því, hvort stj. hafi tekizt að skapa betra ástand hjá almenningi en ef stjórnarandstæðingar hefðu setið við völd. Ég fyrir mitt leyti er ekki í vafa um, að ef t. et. kjötlögin og mjólkurlögin hefðu ekki verið sett og bændur hefðu ekki fengið þann tekjuauka af þeim sem raun hefir á orðið og ef verklegum framkvæmdum hefði ekki verið haldið uppi eins og gert hefir verið, heldur skornar niður eins og stjórnarandstæðingar vilja, þá er ég ekki í vafa um, að ástandið væri öðruvísi en það er nú. Ég er því ekki í efa um, að hver einasti maður, sem hlutdrægnislaust lítur á þessi mál, er sannfærður um það, að einmitt fyrir atbeina núv. stj. sé ástandið meðal almennings mun betra en ef hún hefði ekki fengið ástæðu til þess að fara með völdin þessi erfiðu ár. — Góða nótt.