07.04.1936
Sameinað þing: 11. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 102 í B-deild Alþingistíðinda. (48)
1. mál, fjárlög 1937
Hannes Jónsson:
Á eldhúsdegi eru gerðir upp reikningar við ríkisstj. Enginn mun ætlast til, að hæstv. núv. stj. geti svarað til saka um allar sínar drýgðu syndir og vanrækslusyndir, sem haldizt hafa í hendur nú um sinn og aukið og margfaldað alla þá örðugleika, sem þjóðfélagsheildin og einstaklingar hennar eiga við að stríða. Enginn mun heldur búast við að stjórnarandstæðingum vinnist tími til á þessum fáu klukkustundum, sem þeir hafa til umráða, að telja fram allar þær misfellur, sem orðið hafa í stjórnartíð hæstv. núv. ríkisstj., til þess er af of miklu að taka.
Ég mun að þessu sinni aðallega snúa mér að afkomu atvinnuveganna, landbúnaðar og sjávarútvegs, þeirra þátta í þjóðlífi voru, sem mestu valda um framtíð þjóðarinnar og einir geta veitt öryggi um fjárhagslegt sjálfstæði hennar.
Hvað hefir hæstv. ríkisstj. og hinir ráðandi stjórnarflokkar hafzt að í þessum málum undanfarið? Hefir verið sýndur skilningur á þörfum framleiðendanna til heilbrigðs atvinnurekstrar? Eða er til þeirra litið með óvild og tortryggni? Þessu mun ég svara síðar.
Engum, sem nokkuð vill kynnast afkomu landbúnaðarins, getur dulizt, að hann hefir til margra ára verið rekinn með stórum töpum. Nýlega hafa verið gerðar upp skuldir bænda í kreppulánasjóði, og kom þá í ljós, að tapaðar voru með öllu um 8 millj. kr., og það eru ekki einu töpin. Margir sóttu ekki eða fengu ekki lán, sem skuldir eru tapaðar hjá, og svo að segja hver einasti maður, sem landbúnað hefir stundað, hefir tapað meira og minna af samanspöruðu fé frá fyrri tíma. Töpin eru því margfalt meiri en hér kemur fram.
Sjávarútvegurinn hefir enn ekki verið gerður upp á sama hátt, en öllum er kunnugt, að þegar hafa komið fram stórfelld töp á honum í gegnum bankana, og meira vofir yfir, og er þegar á skollið, þó ekki sé formlega afskrifað.
Í grein, sem birtist í Alþýðublaðinu 22. f. m., skrifuð af Sigurjóni Ólafssyni alþm., er gerð grein fyrir, hvernig gengið hefir fyrir þessum atvinnurekstri undanfarið, sérstaklega togaraútgerðinni, og þó að greinin sé sérstaklega skrifuð til að andmæla samvinnuútgerð, þá má þó margt af því læra, sem þar er sagt og sérstaklega ættu jafnaðarmenn og framsóknarmenn að vera þess minnugir. Að vísu er hér talað um staðreyndir, sem áður voru kunnar en Sigurjón ætlar að nota þær máli sínu til stuðnings, en tekst þó miður höndulega.
Nú læt ég Sigurjón hafa orðið. Hann segir: „Fiskveiðar eru nú sem fyrr höfuðatvinnuvegur landsmanna framhjá því verður ekki gengið. Við útveginn vinna verkamenn á sjó og landi, svo þúsundum skiptir. Af striti þeirra lifa svo útgerðarmenn og skyldulið þeirra, kaupmenn og aðrir verzlunarmenn, iðnstéttirnar í vel flestum greinum og einnig embættismenn og menntamenn. Af fiskframleiðslunni eru greiddir skattar til ríkis bæjar og sveitarfélaga. Ríkið hefir tekjur sínar beint og óbeint af þessari framleiðslu. Allir styrkir sem ríkið lætur af hendi, hvort heldur er til verklegra framfara almennt eða til einstakra manna, eru þaðan teknir. Og síðast, en ekki sízt, þá hefir landbúnaðarstéttin um tugi ára fengið sína stoð og styttu frá þessum atvinnuvegi að mestu leyti.“
Hinn þröngi sjóndeildarhringur bæjarmannsins, sem auðkennir svo mjög jafnaðarmenn, verður að vera afsökun Sigurjóns fyrir því, að hann sýnist gleyma þeim mikla þætti landbúnaðarins að fæða og klæða þjóðina; þar hefir landbúnaðurinn haft miklu meiri áhrif en sjávarútvegurinn, og á landbúnaði hafa miklu fleiri menn lifað beinlínis en á sjávarútvegi. Þetta dregur þó enganveginn úr þörfinni á heilbrigðum rekstri sjávarútvegsins. Það, sem Sigurjón segir um sjávarútveginn, má því að miklu leyti tilfæra um landbúnaðinn, og að sumu leyti fremur.
Um samvinnuútgerðina segir Sigurjón: „Samkvæmt þeirri reynslu sem fengin er, verkar hún svo:
Skipahöfn kaupir skip og gerir það út. Flestir verða að lána fyrir því, sem út þarf að borga í kaupverðinu, síðan fá lánaðar útgerðarvörur allar, kol, salt, beitu, veiðarfæri til útbúnaðar skips, matvæli, olíur, ef um mótorskip er að ræða. Staðgreiðsla á öllum opinberum gjöldum, svo sem vátrygging, hafnargjöld, lögskráning. lyf o. s. frv.
Með lánsfyrirkomulaginu verða allar vörur dýrari. Af aflanum verður að greiða alla úttekt, sem áður getur, vinnulaun við aflann, þegar að landi er komið, vexti og afborgun af lánum til útgerðarinnar, vexti og afborgun af kaupverði skipsins, skatta og skyldur til ríkis, bæja og sveita. Allir lánardrottnar verða að fá sitt áður en sjómaðurinn fær einn eyri handa sjálfum sér og heimili sínu, hann fær aðeins kaup handa sjálfum sér af því sem er afgangs rekstri.“
Ennfremur segir hann:
„Dæmin eru þau, að sjómenn samvinnuútgerðarinnar hafa gengið kauplausir frá því að lokinni vertíð, og allur þorrinn með miklum mun lægri tekjur en þeir, sem vinna fyrir ákveðnum ráðningarkjörum. Allar stéttir þjóðfélagsins, er við þau skipta, hafa fengið sitt, en sjómaðurinn hefir unnið kauplítill eða kauplaus.“
Þannig er þá um að litast hjá samvinnuútgerðinni, og skal ég ekki efast um að rétt sé lýst. En hvernig er þá útkoman í einstaklingsrekstrinum? Með svipaðri stjórn ætti hún að vera þeim mun verri sem svaraði öllum hrunagreiðslum til sjómannanna, sem kæmi þá fram sem tap á rekstrinum, og svo mun líka hafa orðið raunin á.
Nákvæmlega það sama hefir komið fram hjá landbúnaðinum. Bændur hafa orðið að borga sömu eða hliðstæð gjöld, og kaup þeirra er það sem eftir verður, þegar búið er að greiða öll þessi gjöld. Í flestum tilfellum hefir kaupið verið minna en ekki neitt, og hefir þótt vel skipast, ef hægt hefir verið að láta tekjur og gjöld standast á, þó ekkert væri reiknað í vexti af höfuðstól búanna.
Varla er hægt að búast við, að nokkur maður sé svo glámskyggn, að hann sjái ekki, að með slíku áframhaldi er stefnt í hreinan voða um fjárhagslegt sjálfstæði þjóðarinnar.
En hvað hefir þá ríkisstj. aðhafzt í þessu stærsta vandamáli?
Ríkisstj. tók við af fyrrv. stj. undirbúnu frv. til l. um sölu framleiðsluvara bændanna. Lög þessi hefðu getað orðið til mikilla bóta fyrir bændurna. En framkvæmdin hefir tekizt svo hörmulega, að lítið eða ekkert hefir áunnizt, þegar öll kurl koma til grafar. Veldur þar mestu, að meira hefir verið litið á flokkslega hagsmuni jafnaðarmanna en hag framleiðendanna. Á þetta sérstaklega við framkvæmd mjólkurlaganna, og velta nú yfir ríkisstj. háar öldur óánægju frá mjólkurframleiðendum, og það jafnt frá þeim sem annars fylgja stj. að málum.
Ríkisstj. hefir verið hirðulaus um að bæta markaði fyrir útflutningsvörur bændanna, og jafnvel gengið svo langt að hindra sölu þeirra þar, sem markaðurinn hefir verið beztur fyrir þær. Þannig var bannað að flytja meira en helming af ull og gærum á þýzkan markað síðastl. ár, og var þó verðið um 50 aurum hærra fyrir hvert kg. ullar og 25 aurum hærra fyrir hvert kg. af gærum þar en hægt var að fá annars staðar. Þessi ráðstöfun stj. mæltist að vonum mjög illa fyrir, því sannarlega veitti ekki hinum aðþrengda landbúnaði af því að fá eins hátt verð og hægt var fyrir þennan litla hl. af framleiðsluvörum sínum, sem ull og gærur eru. Meðal annars hafa kjósendur forsrh. sent frá sér allalvarlega áskorun um að láta slíkt ekki koma fyrir framar.
Hæstv. ríkisstj. færir sér það til afsökunar, að árin 1934 og 1935 hafi verið meira selt af framleiðsluvöru á þýzkum markaði en árið 1933, en ég hefi áður bent hæstv. stj. á það, að árið 1933 var verðið á þessum vörum lægra í Þýzkalandi en hægt var að fá annarsstaðar. Það var því ekki von, að bændur sendu vörur sínar á þýzkan markað. Þeir vildu vitanlega láta vörurnar þangað, sem hæst verð fekkst fyrir þær. En svo breyttist viðhorfið svo, að það fór að borga sig betur að selja vöruna til Þýzkalands, og 1934 óx salan á afurðum bænda þangað að miklum mun, og hún hefði orðið langtum meiri 1935 ef hæstv. stj. hefði ekki hindrað það, og má það teljast aumleg framkoma af hálfu þeirra manna, sem þykjast vera að berjast fyrir hagsmunum landbúuaðarins.
Ríkisstjórnin hefir fundið það eitt til bjargar að hækka launagreiðslur, skatta og tolla, og með því aukið útgjaldaliði framleiðslunnar, bæði við framleiðsluna sjálfa og afsetningu á framleiðsluvörunum. Með þessu hefir aukizt til muna það ósamræmi, sem búið er að vera til margra ára á tilkostnaði og söluverði framleiðslunnar. Sjávarútvegurinn hefir engu síður orðið fyrir þessari hyrnu á barði stj. Og þar við bætist að ýmsar fjandsamlegar tilraunir hafa verið gerðar til að hindra þær umbætur, sem sölusamband ísl. fiskframleiðenda hefir verið að reyna að koma á. Fiskimálanefndin, sem kostar marga tugi þúsunda, hefir verið sett til höfuðs Sölusambandinu, og nú nýverið hefir sendimaður n. gert hverja vitleysuna á fætur annari í Norður-Ameríku, og hefir víst legið við, að allt væri eyðilagt af því, sem búið var að vinna á þeim slóðum af sölusamlaginu. Fyrir þetta tiltæki hefir svo stj. uppskorið, að verðugu, vanþakklæti þeirra manna, sem að framleiðslunni standa. Hæstv. atvmrh., HG, gerði tilraun til þess í gærkveldi að verja þessar gerðir fiskimálanefndar; kom þar fram hin sterka tilhneiging jafnaðarmanna til að hrifsa umráðarétt framleiðslu varanna úr höndum framleiðendanna sjálfra, eins og þeir hafa gert með framleiðsluvörur bændanna, og fá hann í hendur skjólstæðingum sínum og bitlingaskjóðum. En þó tekur út yfir allan þjófabálk, þegar ráðh. ætlar að þakka sér og skipulagi sínu það, sem áunnizt hefir, en kenna S. Í. F. um allar misfellurnar.
Margur mun spyrja: Hvað veldur þessu öfug streymi? Getur það verið, að ríkisstj. sjái ekki, hvert stefnir með slíku áframhaldi? Getur það verið, að henni sé ókunnugt um það, að á nokkrum undanförnum árum hafa skuldir þjóðarinnar við útlönd aukizt um 60–70 millj. kr. að miklu leyti fyrir óhagstæða útkomu á rekstri atvinnuveganna, og eru orðnar nú allt að 100 millj. kr. Ég verð að álíta, að svo sé í raun og veru ekki, heldur valdi hér aðrar og ef til vill verri ástæður. Þetta dreg ég meðal annars af því, að síðastl. sumar og haust dvaldi hér sænskur hagfræðingur á vegum stj. Hann sýndi henni fram á, hvernig ástandið væri, hvað af því leiddi, og benti á ráð, studd hagfræðilegum rökum, til úrlausnar. Hann benti á, að erlendur gjaldeyrir væri skráður hér 40% of lágt og að slíkt mundi hvergi geta gengið án verulegra truflana í atvinnu- og fjárhagsmálum.
Réttlát skráning krónunnar er og verður krafa framleiðendanna og allra þeirra manna, sem sjá og skilja, hve nauðsynlegt er, að rétt hlutföll haldist milli gjaldeyrisskráningar og verðlags í landinu. Með því er ekki eingöngu séð fyrir hagsmunum framleiðendanna, heldur allri afkomu heildarinnar. Atvinnuleysið hverfur í skjóli arðbærrar framleiðslu, og greiðslujöfnuður við útlönd verður hagkvæmari.
Það er reynsla nágrannaþjóðar okkar, Dana, að nákvæmlega hefir farið saman hjá þeim, hátt gengi án eðlilegra skilyrða og aukið atvinnuleysi, en þverrandi atvinnuleysi, þegar gengið hefir verið í réttu samræmi við innri kaupmátt krónunnar.
Hæstv. atvmrh., HG, breiddi sig í gærkveldi út yfir ágæti sitt og sinna flokksmanna í því að reyna að yfirbuga atvinnuleysið með atvinnubótastyrk. En ef ráðh. hefir ekki séð það enn, þá hlýtur hann þó að komast að því fyrr eða síðar, að ráð hans eru fölsk og leiða til falskrar niðurstöðu. Því meira sem er veitt af fé til atvinnubóta, því meiri verður þörfin á auknum fjárframlögum. Fólkið dregst frá hinum sveltandi atvinnuvegum og leitar þangað, sem féð er lagt þeim í lófa fyrir mismunandi vel unna atvinnubótavinnu. Menn verðu að muna, að það eru takmörk fyrir því, hvað atvinnuvegirnir geta haldið uppi mikilli óarðbærri vinnu í landinu.
Lang eðlilegasta og hollasta leiðin til að losna við atvinnuleysið er að beina starfskröftum þjóðarinnar sem mest að atvinnuvegunum sjálfum: framleiðslunni til lands og sjávar. En þá verða stjórnarvöld landsins að þora að horfast í augu við raunveruleikann og skrá gengi krónunnar í samræmi við virkilegt verðgildi hennar.
Snemma á þinginu í fyrra flutti ég frumv. um gengisskráningu. Málið komst í n. en var svæft þar. Þrátt fyrir margítrekaða kröfu um að fá málið afgreitt úr n., var því ekki sinnt og málið þagað í hel. Í byrjun þessa þings flutti ég enn frv. um gengisskráningu. Frv. komst í n., og hefir legið þar síðan. Í grg. og framsöguræðu hefi ég gert grein fyrir kröfu Bændafl. um réttláta skráningu krónunnar, og í blaði flokksins hefir öðru hvoru verið skrifað allrækilega um þetta mál og greint frá reynslu annara þjóða. Við þetta bætist svo, að ráðunautur stj. í fjárhags og viðskiptamálum, sænski hagfræðingurinn E. Lundberg, kemst að mjög svipaðri niðurstöðu um það, hvað íslenzka krónan er of hátt metin gagnvart erlendum gjaldeyri, eins og haldið hefir verið fram af okkur bændafl.mönnum. Stj. og flokkar hennar hafa nú haft þetta mál til yfirvegunar í meira en ár. Jafnaðarmenn hafa ætíð barizt á móti öllum breytingum á verðgildi krónunnar gagnvart sterlingspundi nema til hækkunar, og ekki er kunnugt, að þeir hafi í neinu breytt þessari afstöðu sinni, þrátt fyrir sterkar ábendingar úr þeirra eigin herbúðum annarsstaðar frá. En hvernig er þá þessu varið með Framsfl.? Fyrir síðustu kosningar gaf hann loforð um það að láta fram fara rannsókn á skráningu gengisins í sambandi við afkomu atvinnuveganna og láta síðan skrá gengi krónunnar í samræmi við þá niðurstöðu. Enga slíka rannsókn hefir stj. látið fram fara aðra en þá, sem fram kom við athugun Svíans. Ekki vantar, að kjósendur hafi ýtt á eftir málinu: hvaðanæva af landinu hafa borizt áskoranir til þings og stj. um að lækka gengi krónunnar, og það engu síður úr kjördæmum framsóknarmanna en hinum. Sumir þm. Framsfl. hafa líka orðið að játa fylgi sitt við málið fyrir kjósendum sínum. En lengra hefir þetta ekki komizt. Formaður flokksins hefir verið andstæður gengislækkun mest fyrir þær ástæður, að sjávarútvegurinn græði svo mikið á því. Jú, með því móti mundu atvinnuvegirnir komast á starfhæfan og arðvænlegan grundvöll. En eitthvað hlýtur að vera bogið við málfærslu þeirra manna, sem telja þetta eitt af meginástæðunum fyrir því, að ekki megi raska við gengi krónunnar. Nei, aðalástæðan fyrir því, að flokkurinn hefir ekkert aðhafzt í þessu máli, er óttinn við það, að annars muni jafnaðarmenn segja upp öllu samstarfi, og stj. hrökklast frá völdum.
Þrátt fyrir þetta heyrast þó raddir úr hópi framsóknarmanna, og það meira að segja sumra ráðamanna hans, um það, að sennilega verði ekki til lengdar staðið á móti gengislækkunef ekki eigi allt um koll að keyra í atvinnulífi þjóðarinnar. En nú hefi ég frétt, að fyrir fáum dögum hafi Framsfl. tekið endanleg, ákvörðun um það að leggjast á þetta mál enn einu sinni og hindra, að það fái að koma til umr. oftar á þessu þingi. Þjóðin mun fordæma slíka framkomu og hirðuleysi um lausn stærstu vandamála þjóðfélagsins.
Svo bersýnilega er með þessu stefnt í fjárhagslega glötun og eyðileggingu, að maður freistast til að halda, að af yfirlögðu ráði sé stefnt að því að útrýma öllum einkarekstri úr atvinnulífi þjóðarinnar. Og að upp úr rústunum eigi svo hið fyrirheitna land sósíalistanna að rísa með ríkisrekstur og ófrelsi einstaklinganna á öllum skautum. Bændunum er klappað á kinnina og sagt við þá: Blessaðir verið þið ekki að súta, þó að þið tapið á búskapnum og skuldir hlaðist á jarðeignir ykkar. Þegar þið eruð búnir að tapa nógu miklu, þá kaupum við af ykkur jarðirnar og lofum ykkur að búa þar áfram, en þá verðið þið að hætta að tapa, að minnsta kosti verður afgjaldið að borgast, því annars verðið þið að fara frá jörðinni og annar að taka við, sem betur reynist.
Jarðakaupum ríkisins hefir átt að stinga eins og dúsu upp í bændur í von um, að þeim sæist yfir, að hverju stefndi með slíkum ráðstöfunum, og að þeim gleymdist á meðan að krefjast þeirra leiðréttinga á málum sínum, að búskapur fengi borið sig. Allt hefir verið fundið því til foráttu, að hægt væri að finna út, hvaða framleiðsluverð bændur þyrftu að fá, sennilega í því augnamiði að koma mönnum á þá skoðun, að allir þessir erfiðleikar í atvinnurekstri þeirra væru eins og hver önnur plága, sem ekki yrði undan komizt og bændurnir yrðu að beygja sig fyrir.
Vonandi tekst framleiðendum til sjávar og sveita að reisa þá öldu andúðar gegn stj. út af hinni afturhaldssömu stefnu hennar í gengismálinu, að hún fái ekki lengur rönd við reist og verði að gera annað tveggja, að verða við kröfum framleiðenda eða að láta af völdum. Það ástand, sem nú er ríkjandi, getur ekki staðið til lengdar, án þess að valda fjárhagslegu hruni, og eftir því er ekki forsvaranlegt að bíða.
Hafi ríkisstj. hvorki vit né hugrekki til fara þá einu leið, sem fær er, verður hún að skila völdum af sér, og aðrir að taka við, sem betur skilja þörf þjóðarinnar á skjótri lausn málsins.