27.02.1937
Neðri deild: 11. fundur, 51. löggjafarþing.
Sjá dálk 298 í C-deild Alþingistíðinda. (1531)
36. mál, vinnudeilur
*Flm. (Thor Thors):
Þetta frv. var borið fram á síðasta þingi, og var þá nokkuð rætt, svo að það er hv. þdm. að mestu kunnugt.
Það ætti ekki að þurfa mörg orð um það að hafa hér, að okkar þjóðfélagi er það ekki óviðkomandi fremur en nokkru öðru þjóðfélagi, hvernig málefnum verkamanna og vinnuveitenda er komið. Ágreiningsmál þessara stétta snerta mjög velferð þjóðfélagsins, og við meðferð á þeim málum verður að koma til greina sjónarmið þjóðfélagsins, og þau verða að vera sett ofar öllum öðrum sjónarmiðum.
Það hefir farið svo hjá ollum þjóðfélögum, að borgararnir hafa skipzt í stéttir, og milli þeirra hefir myndazt hagsmunaágreiningur. Annarsvegar hafa skipazt vinnuveitendur, en hinsvegar vinnuþiggjendur. Einnig hér á landi hefir þessi hagsmunaágreiningur komið fram, sem hefir leitt af sér vinnustöðvun þjóðfélaginu til tjóns. Ég ætla ekki hér að ræða nauðsyn þjóðfélagsins á því, að láta mál þessi til sín taka; sú nauðsyn er viðurkennd um allan heim, og hafa flestar þjóðir hafizt handa í þeim efnum. Á Norðurlöndum hefir verið sett á ýtarleg vinnulöggjöf, bæði í Danmörku, Noregi og Svíþjóð, og einnig í Finnlandi. Í Englandi hefir verið sett ströng vinnulöggjöf, sem á rót sína að rekja til allsherjarverkfallsins 1936. Í Frakklandi hefir sömuleiðis verið sett ströng vinnulöggjöf af samfylkingarstjórn sósíalista og kommúnista. Sú vinnulöggjöf mælir fyrir um lögþvingaðan gerðardóm, sem ákveður vinnukjörin. Í einræðislöndunum, Ítalíu, Þýzkalandi og Rússlandi, eru vinnustöðvanir bannaðar af einræðisherrum þeirra ríkja.
Það er eðlilegast, að við förum að dæmi Norðurlandaþjóða í þessum efnum, því að þær þjóðir eru okkur skyldastar, enda höfum við á fjölmörgum sviðum löggjafarinnar farið að þeirra ráðum. Í þeim löndum virðast allir ábyrgir stjórnmálaflokkar hlynntir vinnulöggjöf. Einasti flokkurinn í þeim löndum, sem lýsir sig andvígan vinnulöggjöf, eru kommúnistar, en hinir flokkarnir taka ekkert tillit til gagnrýni þeirra á þeim efnum.
Frv. það, er hér liggur fyrir, er í aðalatriðum sniðið eftir vinnulöggjöf þessara ríkja, og er ekkert tekið upp í frv., sem ekki finnst í vinnulöggjöf Norðurlanda og allir flokkar þeirra landa, að kommúnistum undanskildum, viðurkenna, að reynzt hafi til heilla.
Frv. er í þrem köflum, og vildi ég víkja nokkrum orðum að hverjum kafla fyrir sig.
I. kafli er almenns eðlis og fjallar um vinnusamninga, verkföll og verksvipting. Í 1. gr. eru ákvæði um skriflega vinnusamninga. Ennfremur ákvæði um það, að réttarágreining út af gerðum samningum eigi að leggja fyrir ákveðinn dómstól. Eins og kunnugt er, getur komið upp tvennskonar ágreiningur milli vinnuveitenda og verkamanna. Annar ágreiningurinn er réttarágreiningur, um það, hvað standi í gerðum samningi. Sá ágreiningur á að koma fyrir óhlutdrægan dómstól. Hinn ágreiningurinn er hagsmunaágreiningur. Við þeim ágreiningi er nokkuð hreyft í þessum kafla. Þó eru aðiljar látnir halda sínum rétti til vinnustöðvunar og verksviptingar, en skorður settar við því, að ekki verði í slíkum ágreiningstilfellum gripið til örþrifaráða. — Við samningu þessara ákvæða í I. kafla er stuðzt við samskonar ákvæði í Danmörku, sem byggð eru á hinni svokölluðu septembersamþykkt 1899, er var einskonar stjórnarskrá, er Danir þá báru gæfu til að setja eftir hinar langvinnu vinnudeilur, er voru þar í landi. Í þessum ákvæðum er gert ráð fyrir ákveðnum meirihluta í viðkomandi félagsskap til þess að ákveða vinnustöðvun eða verkbann og tiltekinn frestur í slíkum tilfellum.
II. kafli frv. er um sáttatilraunir í vinnudeilum. Alþingi hefir áður viðurkennt, að rétt sé, að það opinbera taki að sér það hlutverk að leita um sættir í þeim efnum, áður en vinna er stöðvuð. Um það efni fjalla lög nr. 55 frá 1925, um sáttasemjara ríkisins, og voru þau lög góðu heilli sett. Þessi kafli frv. er um sama efni, en aðstaða sáttasemjaranna til þess að hindra eða jafnvel stöðva verksviptingar og verkföll er nokkuð bætt. Frv. gerir ráð fyrir einum ríkissáttasemjara og þremur héraðssáttasemjurum. Skal ríkissáttasemjarinn vera búsettur í Reykjavík, en hinir á Ísafirði, Akureyri og Seyðisfirði. Þessum mönnum er gert að skyldu, að fylgjast með þeim vinnudeilum, er rísa eða útlit er fyrir að rísi, milli vinnuveitenda og verkamanna, og vinna að því að jafna þær deilur eftir þar til settum fyrirmælum. Eru ákvæði þessa kafla samin með hliðsjón af samskonar lagaákvæðum í Danmörku og Noregi.
III. kafli frv. er um vinnudómstól Íslands, sem ákveðið er, að þessir aðiljar skipi: Hæstiréttur þrjá fulltrúa og vinnuveitendafélag Íslands og Alþýðusamband Íslands sinn fulltrúann hvort. Þessi dómstóll á að hafa það eitt verkefni með höndum, að skera úr réttarágreiningi um það, hvort samningar hafa verið rofnir eða ekki milli vinnuveitenda og verkamanna. Ég vil taka það skýrt fram, að þessi dómstóll er óskyldur gerðardómi, sem ákvarðar um vinnukjör, heldur á hann úr því að skera, hvort ágreiningur milli nefndra aðilja um gerða samninga er á rökum byggður eða ekki.
Aðalefni frv. er í sem fæstum orðum þetta: Vinnuveitendur og verkamenn og félög þeirra eru viðurkenndir jafnréttháir aðiljar. Í öðru lagi eru ákveðnar reglur settar um vinnusviptingar og verkföll með stofnun vinnudómstóls, sem sker úr öllum ágreiningi milli áðurnefndra aðilja út af gerðum samningi um vinnu. Í þessu efni sem öðrum hér, er reynsla Norðurlandaþjóðanna tekin til fyrirmyndar, og hún er sú, að þessar þjóðir allar telja nauðsynlega löggjöf um slíka vinnudómstóla. Ég vil því fullyrða, að hér er á ferðinni nauðsynjamál, sem er bæði réttlátt og þjóðhollt.
Við flm. þessa frv. erum reiðubúnir til samvinnu við andstöðuflokkana hér á þingi um allar sanngjarnar brtt. við frv., en ég vil vona eindregið, að málið fái fullnaðarafgreiðslu á þessu þingi. Ég vil benda á það, að hæstv. forsrh. talaði á síðasta þingi vingjarnlega um málið, og ennfremur, að hv. 1. þm. Árn., sem átti sæti í allshn. á síðasta þingi, flutti þá till., er var samþ., um skipun mþn. til þess að athuga þessi mál. Má þess fastlega vænta, að einhver árangur af starfi þeirrar n. komi fyrir þetta þing, og þar sem líka nýafstaðið flokksþing Framsfl. hefir beinlínis skorað á fulltrúa sína á Alþ. að vinna að því, að sett verði þegar á þessu þingi vinnulöggjöf, þá sýnist svo sem afstaða hv. þm. Framsfl. sé mjög ákveðin gagnvart þessu máli. Alþfl. á þingi hefir aftur á móti verið dálítið hikandi í málinu. Hv. 2. þm. Reykv. sagði þó á síðasta þingi, að rétt væri að setja réttláta vinnulöggjöf, og síðan hefir síðasta flokksþing Alþfl. gert samþ. um þetta mál, sem að vísu er nokkuð óskýr, en þar er þó fallizt á, að n. verði falið að undirbúa þetta mál, og af því sést, að þessi flokkur vill a. m. k. ekki vísa málinu frá. Því er þess að vænta, þegar málið er búið að fá slíkan undirbúning sem þennan, að stjórnarflokkarnir óski eftir, að málið nái fram að ganga í einhverri mynd. Reynir þá á, hvort meira mega sín heildarhagsmunir þjóðfélagsins eða hagsmunir einstakra flokka eða stétta. Ég álít, að reynsla Norðurlandaþjóðanna sýni, að það er nauðsynlegt og heillaríkt að setja lög, er fyrirbyggja eða draga úr ágreiningi í vinnumálum. Vinnustöðvanir eru oftast báðum aðiljum til tjóns, og alltaf þjóðfélaginu til tjóns. Því er það, að þjóðfélagið vanrækir sínar skyldur, bæði gagnvart sér og þeim aðiljum, sem hlut eiga að máli, ef það freistar þess ekki, að koma í veg fyrir vinnustöðvun, þegar hún er í aðsigi. Og vegna farsællar reynslu frændþjóða vorra í þessum efnum vil ég mega vænta þess, að Alþingi beri giftu til að leysa nú þetta mál.