07.04.1937
Efri deild: 33. fundur, 51. löggjafarþing.
Sjá dálk 828 í C-deild Alþingistíðinda. (2190)
96. mál, síldarverksmiðjur ríkisins
*Atvmrh. (Haraldur Guðmundsson):
Ég sé nú ekki neina sérstaka ástæðu til að þakka hv. 1. þm. Eyf. neitt sérstaklega fyrir það, þó að hann gefi mér sem ráðh. kvittun fyrir því, að Framsfl. á sínum tíma samþ., að bráðabirgðal. væru gefin út. Það er það allra minnsta, sem af honum er hægt að heimta, en þarf ekki að þakka. Hinsvegar verð ég að segja, að það er ákaflega óvenjuleg aðferð, ef gert er ráð fyrir, að samvinna standi með fl., sem að stj. standa, að snúast svo gegn bráðabirgðal. eins og hér er gert með því að bera fram þetta frv., sem hér liggur fyrir til umr. En það kann nú að vera, að komið sé los á ýmsa hluti og það valdi nú með.
Um fundahöld á Siglufirði í sambandi við þetta mál sé ég ekki ástæðu til að segja neitt annað en það, sem allir vita og viðurkennt er af fim., að betri starfsaðferð og samvinna hefir verið hjá stj. síldarverksmiðjanna nú á síðastl. ári heldur en undanfarin ár. Það er fyrir mér mikið aðalatriði. Og mér er ekki kunnugt um, að núverandi stj. sýni vanmátt sinn í neinu. Samvinna hjá henni er hin ákjósanlegasta, og ég veit ekki annað, en að starf hennar gangi mjög sæmilega. Afköst verksmiðjanna hafa verið stórum betri á síðastl. sumri en nokkurntíma áður.
Hv. 2. þm. S.-M. veik að mér nokkrum fyrirspurnum, skildist mér, í fyrri ræðu sinni. Hann spurði hvað við tæki, ef þetta frv. yrði ekki samþ. og ekki heldur bráðabirgðal., sem lögð voru fyrir Nd. Ennfremur spurði hann, hvað liði bráðabirgðal. í Nd. og hvers vegna þau væru ekki komin á meiri rekspöl en orðið er. Viðvíkjandi því, hvað bráðabirgðal. líður í Nd. er hv. 2. þm. S.-M. nær að spyrja sína samflokksmenn í Nd. Þar stendur sem sé ekki á öðru en andstöðu þeirra í málinu, til þess að hægt sé að afgr. bráðabirgðal. út úr Nd. Um það, hvað við tæki, ef hvorugt frv., sem hann nefndi, yrði samþ., er því til að svara, að verði bráðabirgðal. felld, þá standa að sjálfsögðu ákvæði eldri 1. um stj. síldarverksmiðjanna, sem voru úr gildi felld með bráðabirgðal., koma nefnilega í gildi aftur. verði bráðabirgðal. hinsvegar ekki felld, en þó ekki staðfest, falla þau úr gildi um leið og Alþ. hættir störfum næst. En þá er ekki hægt að kjósa menn samkvæmt þeim l. í stj. síldarverksmiðjanna, og verður þá ráðh. að finna lausn á því máli, sem ég geri ráð fyrir, að yrði svipað og útgáfa bráðabirgðal. á síðasta vori. Ég geri ráð fyrir, að svipuð bráðabirgðal. yrðu þá gefin út, sem giltu til næsta þings. Ég veit, að hv. þm. hefir ekki spurt að þessu, af því að honum hafi ekki verið þetta vel ljóst, en ég sé ekki ástæðu til annars en að staðfesta þetta hér í þessari hv. d. Það er atriði út af fyrir sig, ef Alþ. stendur að þessu sinni skemmri tíma en ætlað var í fyrstu, þannig að þess vegna nái bráðabirgðal. ekki afgreiðslu.
Ég get í þessu sambandi ekki komizt hjá að minnast nokkuð á það, sem mér þykir sérstaklega einkennilegt í afstöðu Framsfl. til þessa máls. Ég hefi að vísu heyrt það hjá ýmsum hv. þm. Framsfl., að þeir teldu það mjög miður, að svo hafi verið hagað rekstri síldarverksmiðjanna, að það hafi alltaf, nema eitt ár, fyrsta árið, verið borgað fast verð fyrir síldina, og ýmsir þeirra hafa haldið því fram, að þetta væri óheppilegt og óeðlilegt, en að hitt væri miklu eðlilegra og heppilegra, að ríkisverksmiðjurnar greiddu áætlunarverð fyrir síldina og greiddu svo í lok reksturs hvers árs það, sem sýndi sig, að raunverulega fengist fyrir hana. Þetta atriði ætla ég ekki að ræða hér. Tilefni mun gefast til þess síðar. En ég vildi þó benda á það, að þrátt fyrir þessa afstöðu framsóknarflokksmanna hér á Alþ., þá held ég, að þeir samflokksmenn þeirra, sem verið hafa í stj. verksmiðjanna, hafi alltaf samþ. að greiða heldur fast verð fyrir síldina, af ýmsum ástæðum, sem kunnar eru þeim mönnum, sem vel þekkja til þessara mála. Um afstöðu þeirra manna úr Sjálfstæðisfl., sem verið hafa í stj. verksmiðjanna, til þessa atriðis, er mér ekki kunnugt. Hitt er mér vitanlega kunnugt um, að sjálfstæðismenn hafa nú á Alþ. borið fram þáltill. þess efnis, að borguð verði uppbót á síldarverðið til þeirra, sem seldu ríkisverksmiðjunum á siðasta sumri, með 70 aurum á hvert síldarmál, eða liðlega það, sem nemur rekstrarafgangi verksmiðjanna á síðastl. ári. Ef þessi uppbót væri greidd, yrði afleiðingin sú, að verksmiðjurnar yrðu ekki aðeins að greiða allan sinn rekstrarafgang, heldur líka af sínum sjóði. Þegar síldarverðið yrði svo ákveðið næsta sumar, þó væri það skylda síldarverksmiðjustj. að gæta öryggis fyrirtækisins. En þá stæði hún þeim mun lakar að vigi um að ákveða síldarverðið á þessu sumri, sem gengið hefir verið nær fjárhag þessa fyrirtækis, ef þáltill. yrði samþ. Ríkisverksmiðjurnar stæðu þannig verr að vígi heldur en verksmiðjur í einkarekstri um að greiða verð fyrir síldina á komandi sumri. Líklega yrðu verksmiðjur ríkisins að greiða eitthvað lægra verð fyrir síld í sumar, ef till. um uppbótina yrði Samþ., heldur en annars. En það þýddi lægra verð á allri síld, sem seld væri í bræðslu, einnig til verksmiðja í einkarekstri, sem kæmi auðvitað niður á útgerðarmönnum. Nú skilst mér, að frv. þetta sýni, að af allmiklu kappi sé það sótt af framsóknarmönnum, að koma mönnum inn í stj. síldarbræðslnanna, sem líta svo á málið, að ekki eigi að borga fast verð fyrirfram fyrir síldina og greiða allan rekstrarafgang síldarverksmiðjanna, þegar vel gengur, sem uppbót á síldarverðið, en láta verksmiðjurnar taka á sig tapið, þegar illa gengur. Hv. flm. frv. vilja koma einum af þeim mönnum, sem svona líta á málið, inn í stj. síldarbræðslnanna til þess að gera hana öruggari og sterkari(!). Mér er alveg gersamlega óskiljanlegt það geysikapp, sem hv. frsm. leggur á þetta, bæði frá almennu sjónarmiði og líka frá því sjónarmiði, sem ýmsir hv. þm. hafa um það, hvernig hagað skuli greiðslum fyrir síldina af hendi síldarbræðslustj.
Hv. 1. þm. Eyf. kvað það rétt vera, að ekki hefðu verið gerðar aðrar breyt. á fastráðnum mönnum en þær, að 2 mönnum var bætt við. og kvaðst hann ekkert hafa að athuga við þá ráðningu. Hinsvegar sagði hann, að það orð hefði leikið á, að við vinnuúthlutun til lausamanna við verksmiðjurnar á Siglufirði gengju menn úr Alþfl. fyrir öðrum. En á meðan ég hefi ekki annað fyrir mér um þetta en þann orðróm, sem hv. 1. þm. Eyf. kveðst hafa heyrt um þetta. legg ég fyrir mitt leyti ekkert upp úr því. Síldarbræðslustj. hefir ráðningu þessara manna í sínum höndum, en ekki stj. Alþfl., og ég veit ekki betur en að einn ágætur samflokksmaður þessa hv. þm., Þorsteinn M. Jónsson á Akureyri. sé í síldarbræðslustj. Og ef hans flokksmönnum þætti sinn hlutur borinn fyrir borð í þessum efnum, þá hefði hann að líkindum látið frá sér heyra um það, ef það hefði verið gert. Og ef sjálfstæðismönnum þætti hlutur sinn borinn fyrir borð í þessu efni, þá hygg ég, að kæmi hljóð úr horni úr þeirri átt, jafnvel án þess að það færi í gegnum hv. 1. þm. Eyf.
Hv. 2. þm. S.-M. taldi, að verksmiðjuráðið mundi fjarlægjast pólitísk áhrif, ef hans till. yrði samþ. og felld inn í frv., en brtt. hv. þm. N.-Ísf. á þskj. 189, um að nema burt þá aðilja úr verksmiðjuráði,sem frv. gerir ráð fyrir, að ekki verði kosnir af Sþ., yrði felld. Mér þykir að sumu leyti vænt um þessa yfirlýsingu hv. þm., því að þar með segir hann, að hann telji, að mjög hætt sé við, að pólitískra yfirráða muni mjög mikið gæta í vali þingfl. á Alþ. á mönnum í þetta verksmiðjuráð. Það er einmitt það, sem ég hefi haldið fram, og einnig, að þessir viðbótarmenn 3 mundu ekki fá því áorkað, að draga úr þessum flokksáhrifum, því að þeir yrðu í minni hl. Og gera má einnig ráð fyrir, að þeir yrðu valdir pólitískt. framsóknarflokksmaður af S. Í. S., sjálfstæðismaður af Fiskifélaginu og alþýðuflokksmaður af Alþýðusambandi Íslands. Hinsvegar tel ég hér fengna skýlausa viðurkenningu á því, að verksmiðjuráð mundi velja menn í verksmiðjustj. pólitískt, og það jafnvel kannske meira en þó að ábyrgur ráðh. tilnefndi stjórnarnefndarmennina.
Ég verð að segja það um þá brtt., sem fyrir liggur frá þeim hv. 2. þm. S.-M. og hv. þm. N.-Ísf., að mér þykir vægast sagt ákaflega óviðkunnanlegt að gera ráð fyrir að bægja atvmrh. algerlega frá því, að hafi nokkur áhrif á skipun verksmiðjustj. og störf hennar. Þar er lagt til, að sá ráðh. megi því aðeins tilnefna einn úr verksmiðjustj. sem formann stj., að ekki náist meirihlutasamkomulag innan verksmiðjustjórnarinnar um kosningu formannsins. Yfirleitt er svo sneitt hjá valdi ráðh. í þessu efni, að mér finnst fjarri öllu lagi, algerlega án tillits til þess, hvaða maður er í viðkomandi ráðherrastöðu á hverjum tíma. Eigi að gera lögin svo úr garði, að hendur ráðh. séu með öllu bundnar, tel ég það með öllu ófært. Brtt. hv. þm. N.-Ísf. gera engar breyt. á samsetningu ráðsins, svo að allt verður jafnvitlaust eftir sem áður, hvað sem þeim líður. — Mér er alveg óskiljanlegt, hvers vegna S. Í. S. þarf t. d. að eiga fulltrúa í ráðinu. Það hefir verið bent á það, að sama eigi sér stað í landsbankanefnd, og ég veit, að svo er. En ég held, að yfirleitt ríki nú ekki svo mikil ánægja yfir þeirri n., að hún sé til fyrirmyndar. Og ég leyfi mér að fullyrða það, að ef þetta ráð verður ekki tómt „húmbúg“, verður það aðeins til þess að þvælast og tefja fyrir.