14.04.1937
Neðri deild: 38. fundur, 51. löggjafarþing.
Sjá dálk 124 í B-deild Alþingistíðinda. (378)
9. mál, fiskimálanefnd o. fl.
*Héðinn Valdimarsson:
Það er í sjálfu sér ekki auðvelt að vera á móti því, að gætt sé fyllsta réttlætis um úthlutun þeirra leyfa, sem fiskimálan. hefir með höndum. En mér finnst óþarfi að taka þetta fram, því að n. hefir gætt hins fyllsta réttlætis við þessa úthlutun, að svo miklu leyti sem hægt er. Hitt er annað mál, hvað hver einstakur telur réttlæti í þessu máli. Ég geri ráð fyrir því, þó að þessi till. verði samþ., að sami ágreiningurinn geti orðið um það. Því miður er ekki hægt að setja ákveðnar reglur um þessa úthlutun, því að hún hlýtur að verða nokkuð mismunandi frá ári til árs. Ég vil nú skýra frá nánari reglum, sem fylgt hefir verið um veitingu útflutningsleyfa 2 síðustu ár. Í júní 1935 voru þessar reglur settar af hálfu fiskimálan., og togaraeigendum tilkynntar þær. Reglurnar eru á þessa leið, með leyfi hæstv. forseta:
1. að söluleyfi séu miðuð við skip og óframseljanleg.
2. að þeir togarar, sem ekki stunda síldveiði, sennilega 20 að tölu, fái að selja í Englandi allt að 4800 vættum hver, með því skilyrði, að aldrei verði landað yfir 1200 vættum úr ferð.
3. að þeir togarar, sem síldveiði stunda, sennilega 17 talsins, fái að selja í Englandi allt að 2400 vættum hver, með sama skilyrði um, að ekki verði landað yfir 1200 vættum úr ferð.
4. að 10 togurum verði gefinn kostur á því að fara eina ferð til Þýzkalands í ágústmánuði, gegn því að fá aðra ferð þangað síðar á árinu eftir eigin vali, enda dragist fyrir seinni ferðina 1200 vættir frá því magni, sem skipinu er áður ætlað að fara með til Englands. Ekkert skip má landa yfir 100 smálestum í Þýzkalandi úr ferð.
5. að þeim togurum, sem erfitt eiga með siglingu á Þýzkaland, verði gefinn kostur á að fá 1200 vætta viðbót við það magn, sem þeim var áður úthlutað til Englands, enda fái þeir þá ekki leyfi til neinnar Þýzkalandsferðar.
6. að eftirstöðvunum af Þýzkalandsferðum, 20 að tölu, með 100 smálestum hverri, verði jafnað niður á þá togara, sem ekki falla undir 4. og 5. lið, þó þannig, að ef nokkrum þessara togara verður úthlutað meira en einni ferð, þá lækki söluleyfi hans í Englandi um 1200 vættir fyrir hverja Þýzkalandsferð fram yfir þá fyrstu. Annars skal stefnt að því, að hér umræddar Þýzkalandsferðir komi á sem flest skip.
7. að aldrei sé farið með meira af ufsa og karfa en samtals 60 vættir í ferð til Englands.
8. að fyrir brot gegn ákvæðum 2. og 3. gr. megi hegna þeim togurum, er þau kunna að fremja, með því að svipta þá algerlega söluleyfum bæði í Englandi og Þýzkalandi um óákveðinn tíma.
9. að togaraeigendum sé skylt að sækja um löndunarleyfi fyrir hverja ferð áður en hún er hafin.
10. Fiskimálanefnd áskilur sér rétt til breytinga á þessari reglugerð seinna, ef nauðsyn krefur.
Þarna er takmarkað leyfið bæði til Englands og Þýzkalands; þýzki markaðurinn þykir betri en sá enski og er meira eftirsóttur. Árið 1935 verður útkoman sú, að togararnir ljúka ekki þeim kvóta, sem áætlaður var til Englands. Þá voru ýms skip, ég held frá báðum stærstu togaraútgerðarfélögum landsins, Kveldúlfi og Alliance, sem notuðu ekki leyfi sín til Englands, svo að afleiðingin varð sú, að kvótinn var ekki notaður, en það var vitanlega mjög óþægilegt, og ef menn hefði rennt grun í, að svo mundi fara, þá hefði verið hægt að nota kvótann fyrr á árinu.
Árið 1936 var þetta þannig að því er Englands-kvótann snertir, að mestallt sumarið var öllum takmörkunum sleppt, svo að skipin fengu að fara eins og þau vildu til Englands, og var því þá ekki algerlega lokið. Fiskimálanefnd hefir fengið bréf frá Jóhanni Jósefssyni, hv. þm. Vestm., sem er að nokkru leyti viðvíkjandi úthlutun þessara leyfa; þar segir m. a. svo, með leyfi hæstv. forseta:
„ Þá vil ég að síðustu benda á það, að nú þarf, eins og fyrra, að hafa reglu á því af nefndarinnar hálfu, að skipin fari með hæfilega stóra farma, og tel ég, að sú regla, sem nefndin hafði á því í fyrra, sé engu síður nauðsynleg í ár.
Menn verða að gæta hófs í þessu efni, því að óhemjustórir farmar gera venjulega skaða á markaðinum, og við megum ekki við því að komast í þá aðstöðu, þar sem hægt sé að segja, að við eyðileggjum markaðinn með því að demba á hann óhæfilega miklum fiski í einu.“
Að sjálfsögðu fór fiskimálanefnd eftir þessum tilmælum, enda var þetta hennar skoðun, eins og ég hefi tekið fram, og setti hámarkskvóta fyrir Þýzkalandsmarkaðinn bæði árin, en þetta hefir ekki verið haldið. Árið 1935 nemur þetta um 180 tonnum fram úr því, sem leyft var, ef miðað er við það, að hverju skipi sé leyft að fara með 100 tonn til Englands.
Þau skip, sem selja á Þýzkalandsmarkaðinn í óleyfi, taka þannig markaðinn frá öðrum skipum. Árið 1936 kemur þetta sama fyrir, og þá eru um 190 tonn tekin þannig í óleyfi af nokkrum skipum, sem í raun og veru taka markaðinn frá öðrum skipum. Af þessu er mest hjá Kveldúlfi, 43½ tonn, og hjá Alliance, 52½ tonn, og svo er Reykjaborgin með 21½ tonn. Þetta er mest. Svo kemur bæjarútgerð Hafnarfjarðar; hún hefir 2 togara með 16 tonn. Nú voru engin ákvæði í l. um fiskimálanefnd um sektir við þessu, en fyrir mörgum skipum hefir það verið sett að skilyrði, að þau mættu ekki fara með yfir 100 tonn, og því er þetta frv. komið fram, sem felur í sér þetta sektarákvæði, svo að unnt sé að girða fyrir þetta framvegis. En þó að þetta frv. verði ekki samþ., vegna þess hve tíminn er naumur, þá getur fiskimálanefnd komið þessu fram, því að hún þarf ekki annað en að síma til Þýzkalands, hversu mikið skipin mega landa, en hún hefir ekki viljað gera það, vegna þess að það getur verið miklum erfiðleikum bundið að hafa svo nákvæmt það, sem leyft er, og það ætti ekki að muna mikið um 1–2 tonn, en ef ekki verður samþ. hegningarákvæði á þessu þingi, þá er sjálfsagt að gera þetta, því að þeir óvönduðu, hvort sem það eru framkvæmdarstjórar eða skipstjórar, taka þarna frá hinum skipunum, og eins og ég mun síðar skýra frá, er svo mikil ásókn á Þýzkalandsmarkaðinn, að þetta er alls ekki afsakanlegt.
Ég hefi skýrt frá því, að úthlutun leyfanna hafi ekki einungis verið miðuð við fjölda skipanna, heldur einnig við ýmislegt annað, og sérstaklega á árinu 1935 var líka miðað við sölu til Englands, og það er mjög æskilegt, að framvegis verði útflutningsleyfi til Þýzkalands miðuð við það, hvort skipin fara til Englands eða ekki. Það hefir verið talað um, að stjórn fiskimálanefndar leyfði, að komið væri á „púlíu“ fyrir Þýzkalandsmarkaðinn, en það hefir ekki fengizt samþykki til þess af hálfu togaraeigenda, a. m. k. formlega, og ég hygg, að það hafi aðallega sætt mótstöðu frá tveim stærstu útgerðarfélögunum. Annars er það hlutur, sem er athugunarverður og ætti að gefa gaum að. Það hefir líka verið tekið tillit til þess, hvort skipin hafa haft aðgang að síldveiðum eða ekki. Þau skip, sem ekki hafa komizt að síldarverksmiðjunum, hafa fengið rýmri leyfi. Á síðasta ári bætast svo karfaveiðarnar við, og þó að ýmsir hafi haldið því fram, að togararnir hafi farið illa út úr því á karfaveiðunum eða a. m. k. verr en á síldveiðunum, þá er samt óhætt að segja, að um það leyti, sem leyfin voru veitt fyrir ágúst og september, þá var ekki hægt að segja neitt um það, og sjálfsagt ekki heldur í lok september, þegar farið var að veita leyfin fyrir október og nóvember, og svo er líka tekið tillit til þess, að þau skip, sem höfðu verið á karfaveiðum allan tímann, fengu ekki leyfi á Þýzkalandsmarkað. Þó var gerð undantekning á þessu að því er snertir tvö skip; annað var Garðar, eitt af skipum Einars Þorgilssonar í Hafnarfirði, og eins og ég skýri frá síðar, var útkoman fyrir það félag nokkuð svipuð og fyrir Kveldúlf. Hitt skipið var Leiknir frá Patreksfirði, og það var af tveimur ástæðum, sem undantekning var gerð á því. Önnur ástæðan var sú, að 1935 hafði þetta skip farið illa út úr því með leyfi á Þýzkaland, einmitt vegna þess að önnur félög höfðu notað of mikið af leyfum, svo að það fékk ekki það leyfi, sem það stóð næst til að fá, svo að því var heitið, að það yrði séð við þetta skip síðar. Þar við bættist svo, að það stóð til að stækka Þýzkalandsleyfin, svo að það þótti sanngjarnt að láta þetta skip fá ferð þangað. Skipið sökk svo, eins og kunnugt er, en leyfið var ekki yfirfært á hitt skipið á Patreksfirði, sem nokkuð kann að orka tvímælis, hvort ekki hefði verið rétt að gera.
Þau skip, sem stunduðu karfaveiðar allan tímann, eins og Sindri, Þorfinnur og Hávarður Ísfirðingur, fengu ekki leyfi á Þýzkaland. Þá koma aðrar undantekningar, sem maður getur sagt, að hafi verið frá þessari reglu og bent hefir verið á hér í hv. d., en það er að því er snertir Júpiter og Geir, og að nokkru leyti má segja að því er snertir Brimi. Um Brimi stóð svo sérstaklega á, að það skip hafði farið á karfaveiðar á mið, sem voru eiginlega með öllu ókunn, fyrir austan land. Það hafði aðeins verið farið þangað og það höfðu fundizt þar mjög takmörkuð karfamið, en Brimir var að reyna að fiska þarna í langan tíma með sama sem engan styrk og tapaði miklu á því, svo að það varð að veita skipinu nokkurskonar uppbót með þessum Þýzkalandstúr umfram skip, sem voru á karfaveiðum fyrir vestan land og fóru betur út úr því. Að því er snertir Júpiter og Geir var það sjónarmið tekið, að þessi skip höfðu stundað ísfiskveiðar mjög kappsamlega á Englandsmarkað, þegar önnur skip lágu í höfn, og það þótti rétt að verðlauna það að einhverju leyti. Loks vil ég geta þess, að það hefir verið talað um tvær ferðir, sem Júní og Otur fóru seint í nóvember; þær fengust af þeirri ástæðu, að það fékkst viðbót við Þýzkalandsmarkaðinn og ekki var hægt vegna tímatakmörkunar leyfisins, eða a. m. k. erfitt, að grípa til annara skipa en þessara, sem þegar höfðu fiskað nokkuð á Englandsmarkað og þurftu aðeins að bæta við sig.
Að því er snertir hlutafélagið Kveldúlf, sem minnzt hefir verið á í þessum umr., vil ég taka það fram, að eitt skip þess félags fór til Þýzkalands í ágúst; svo fékkst annar túr til viðbótar, og síðan fékk félagið sem svarar 3 túrum, eða samtals 5 ferðir, og svarar það nokkurnveginn til þess, að það komi hálf ferð á skip, en þessi skip voru á karfaveiðum og síldveiðum, svo að það er hægt að segja að því leyti, að Kveldúlfur hafi fengið meira en þau skip, sem eru eign eins eiganda og ég hefi áður skýrt frá að hafi verið lengi á karfaveiðum og fengu ekkert leyfi. Það eru yfirleitt mjög miklir erfiðleikar við úthlutun leyfa á Þýzkalandsmarkaðinn, vegna þess að það er ekki hægt að láta nema heilar ferðir, en hjá ýmsum útgerðarmönnum er þannig háttað, að þeir eiga ekki nema eitt skip, svo að þeir geta orðið útundan, en þegar þeir fá hinsvegar leyfi til Þýzkalands, þá fara þeir betur út úr því en eigendur stærri félaganna. En þessu mætti kippa í lag, ef útgerðarmenn fengjust til þess að hafa „púlíu“, en það er vafasamt, hvort það er rétt að gera það, nema því aðeins, að fullt samþykki þeirra fáist.
Ég lít svo á, að það sé sjálfsagt að hafa veitingu leyfanna hjá fiskimálanefnd, eins og verið hefir, og að sjálfsagt sé að setja einhver hegningarákvæði við því að brjóta þau leyfi, sem veitt eru, og það yrði sjálfsagt að setja þau hegningarákvæði, hvort sem úthlutun leyfanna væri hjá fiskimálanefnd, ríkisstj. eða annarstaðar. Fiskimálanefnd hefir leitað samvinnu við eigendur togaranna hér í bæ um þessi mál og spurt þá álits, og ég er viss um, að þegar kemur að veitingu þessara leyfa, þá mundi hún fúslega taka till. þeirra til greina. En til þess að sýna hv. d., að það eru fleiri en fiskimálanefnd, sem líta svo á, að þessar umframlandanir togaranna megi ekki eiga sér stað og að fiskimálanefnd skapi sér jafnvel nokkra ábyrgð með því að taka ekki algerlega fyrir það, vil ég, með leyfi hæstv. forseta, lesa upp bréf frá einu útgerðarfyrirtæki, en ég sleppi nafni félagsins og skipsins. Það er dagsett 29. okt. 1936, stílað til fiskimálanefndar, og hljóðar svo:
„Sem svar við heiðruðu bréfi yðar, dagsettu 21. okt., viljum vér taka það fram, að vér verðum að gera þá kröfu til yðar, þar sem vér vorum hraktir burt af þeim markaði í Þýzkalandi, sem vér höfðum leyfi fyrir frá yður í október, einungis vegna yfirgangs annara, sem lönduðu meiri fisk en þeir höfðu leyfi til, að þér sjáið hag vorum fullkomlega borgið og bætið oss það tjón, sem við kunnum að hafa vegna þess að verða hraktir yfir á nóvembermarkaðinn í Þýzkalandi, sem er takmarkaðri á marga vegu móti því, sem hann væri í október, á þeim tíma, sem vér hefðum að réttu lagi átt að landa þeim túr, sem oss þá var leyfður fyrir.
Þar sem enginn má flytja út fisk nema með leyfi atvmrh., eða í þessu tilfelli yðar, sem úthlutið leyfunum fyrir hans hönd fyrir togara á Þýzkalandsmarkað, en hinsvegar, eins og að framan getur, hafa nokkrir togarar í október landað talsverðu magni án slíks leyfis, og sem varð til þess, að vér gátum ekki landað í október, þá verðum vér að gera þá kröfu, að hvernig sem sala ... verður í nóvember, verði séð um, að vér fáum sem svarar meðalverði af sölu skipsins í október, þannig að nái sala ... ekki þeirri upphæð, að honum verði greiddur mismunurinn á kostnað þeirra, sem lönduðu meira en þeir höfðu leyfi til og urðu til þess, að leyfi það, sem vér höfðum til að landa í október, var afturkallað og oss gert ómögulegt að hagnýta oss októbermarkaðinn í Þýzkalandi.“
Þetta sýnir, að þetta er í raun og veru mál milli togaraeigenda sjálfra, þar sem fiskimálanefnd er skylt að gæta réttlætis í því, og það eru mjög margar ástæður, sem verður að taka tillit til á hverjum tíma, og það er ekki svo einfalt, að hægt sé að miða eingöngu við skipafjölda, en aftur á móti á það að liggja ljóst fyrir, af hvaða ástæðum skipi er úthlutað, og að svo miklu leyti sem hægt er á að fylgja ákveðnum reglum um þetta.