15.10.1937
Sameinað þing: 3. fundur, 52. löggjafarþing.
Sjá dálk 21 í B-deild Alþingistíðinda. (28)

1. mál, fjárlög 1938

Fjmrh. (Eysteinn Jónsson) :

Þessi framsöguræða fjárlaganna hlýtur að verða með nokkuð öðru móti en venja er til. Yfirlit hefir nú þegar verið gefið á þingi því, er haldið var í vetur, um afkomu ríkissjóðs á árinu 1936 og er í rauninni engu sérstöku við það að bæta, en geta má þess þó hér, að bráðabirgðauppgjörið, sem þá var lagt fram, hefir staðizt því nær alveg. — Tekjur á rekstrarreikningi hafa við endanlegt uppgjör hækkað um ca. 150 þús., en gjöldin um 227 þús. Tekjuafgangur á rekstrarreikningi er endanlega rúml. 5 þús. kr., eða gjöld og tekjur standast á. Landsreikningurinn fyrir árið 1936 verður lagður fram síðar á þessu þingi.

Flesta þá, sem nú eiga sæti á Alþingi, mun reka minni til þess, að gert var ráð fyrir því í fjárlagafrv. fyrir árið 1936 og 1937 (yfirstandandi ár) að rekstur ríkissjóðs yrði greiðsluhallalaus og tekjuafgangur þar af leiðandi allríflegur bæði árin til greiðslu á föstum, samningsbundnum afborgunum. Einnig munu menn minnast þess, að fjárhagsafkoman 1936 varð því miður ekki með þessum hætti. Í stað þess að tekjuafgangur átti að verða um 680 þús. kr. og skuldir að lækka um ca. 1 millj. kr., varð tekjuafgangur ekki teljandi, þótt jöfnuður næðist á rekstrarreikningi, og skuldir stóðu því sem næst í stað. Að vísu hefir þetta almennt verið viðurkennd sæmileg útkoma eftir ástæðum, en því ber ekki að leyna sjálfa sig eða aðra, að hún var ekki eins góð og við var búizt fyrirfram samkv. tekjuvonum ríkissjóðs. Um afkomu yfirstandandi árs er of snemmt að fullyrða nokkuð, elns og sakir standa. Tekjur verða að vísu eitthvað hærri en í fyrra, en þó alls ekki í neitt svipuðu hlutfalli við það, sem viðskiptin hafa aukizt almennt og vöruinnflutningur. Ríkissjóður hefir jafnframt orðið fyrir þungum áföllum á þessu ári, ekki sizt af völdum fjárpestarinnar, sem geisað hefir og þykir mér því ekki líklegt, að afkoma hans verði betri en síðastl. ár. Áður en gengið er frá afgreiðslu fjárlaganna á þessu þingi, er ákaflega nauðsynlegt að gera sér grein fyrir því í hverju það hefir legið, að fjárlögin fyrir 1936 gáfu ekki jafngóða raun og almennt var álitið fyrirfram, bæði af stjórnarandstæðingum og þeim, sem stjórninni fylgdu. Stafaði það af því, að umframgreiðslur væru meiri en búast hefði mátt við? Eða stafaði það af hinu, að tekjur ríkissjóðs reyndust minni en gera hefði mátt ráð fyrir?

Umframgreiðslur urðu að vísu nokkrar, en ég fullyrði, að þær urðu ekki meiri en svo, að fyrirfram hefðu allir búizt við því, að umframtekjur ríkissjóðs myndu vega upp á móti þeim. Aðalástæðan til þess, að útkoman árið 1936 varð lakari en gert var ráð fyrir, og að útkoman árið 1937 verður sennilega einnig lakari en búizt var við, er áreiðanlega sú, að tekjur ríkissjóðs hafa brugðizt vonum manna, jafnvel þótt þær hafi farið lítilsháttar fram úr áætlun. Ég gerði í fjárlagaræðu minni síðastl. vetur nokkuð ýtarlega grein fyrir þessu, en ætla hér að bæta við nokkrum atriðum og sýna fram á, til upplýsingar, þær breytingar, sem orðið hafa á vörutolli og verðtolli undanfarin ár, en það eru þeir tveir almennra tolla, sem mestar tekjur hafa gefið ríkissjóði. Ég ætla fyrst að taka vörutollinn:

Árið 1925 nemur vörutollurinn 2176 þús. kr.

Árið 1930 nemur vörutollurinn 1949 þús.

Árið 1934 nemur vörutollurinn 1702 þús. Árið 1936 nemur vörutollurinn 1384 þús.

Árið 1936 hefir hann því numið um 800 þús. kr. lægri fjárhæð heldur en árið 1925, og hefir farið stöðugt lækkandi hin síðustu ár, þangað til nú í ár, að hann hækkar eitthvað lítilsháttar frá í fyrra. Þessi lækkun vörutollsins á sér aðallega þrjár ástæður hin allra síðustu ár: 1) Minnkandi heildarinnflutning til landsins, og einkum minni innflutning þeirra vara, sem koma í hæstu vörutollflokkana (vefnaðarvara o. s. frv.). 2) Lækkun eða niðurfelling vörutolls af hráefnum til iðnaðar (t. d. hampur, tunnuefni o. fl. Lög frá 1935.). 3) Lækkaðan vörutoll á vélum (sbr. lög frá 1935).

Enn meir áberandi er þó þessi lækkun eldri tollanna, ef litið er til verðtollsins:

Árið 1925 nam verðtollurinn kr. 2085 þús.

Árið 1930: kr. 2337 þús.

Árið 1934: — 1694 –

Árið 1936: — 1084 –

Síðastl. ár hefir því verðtollurinn numið aðeins réttum helmingi af því, sem hann var árið 1925, og 600 þús. kr. minna en hann nam síðasta árið fyrir seinustu stjórnarskipti, árið 1934. Þó hefir verðtollurinn á þessu tímabili verið hækkaður á mörgum vörutegundum. Þessi gífurlega lækkun verðtollsins á sér svipaðar ástæður og lækkun vörutollsins: 1) Gífurlega lækkun á innflutningi verðtollsskyldra vara, sem ýmist er tekið að framleiða í landinu sjálfu eða orðið hefir að loka úti af markaðinum, vegna gjaldeyrisörðugleika. 2) Lækkun eða burtfelling verðtolls af hráefnum til iðnaðarins hin allra síðustu ár. 3) Afnám verðtolls af vélum til iðnfyrirtækja, er lögfest var árið 1935.

Ég hygg, að það hafi fáir gert sér grein fyrir því, hve hraðstig breytingin á innflutningi verðtollsvaranna hefir verið og hversu alvarlegar afleiðingar hún hefir haft í för með sér fyrir ríkissjóðinn. Ég ætla að nefna hér nokkur dæmi um innflutning þessara vara, sem sýna mjög glögglega þá breytingu, sem orðið hefir. Ég hefi ekki yngri dæmi en frá árinu 1935. Nýrri sundurliðaðar skýrslur eru ekki til. Ég ætla að bera saman árin 1925 og 1935.

Ár 1925

Ár 1935

kr.

kr.

Vefnaðarvara

6341000

3182000

Fatnaður

3880000

1739000

Skófatnaður

1472000

858000

Húsgögn

297000

37000

Hljóðfæri

386000

25000

Þetta eru aðeins nokkur dæmi, sem sýna hina gífurlegu breytingu á innflutningi tollvarnings, en ennþá meiri hefir þessi breyting þó orðið árin 1936 og 1937. Hert hefir verið á innflutningshöftunum og iðnaðurinn þróazt í landinu sjálfu. Er komið svo langt árið 1936, að af 41,6 millj. kr. innflutningi, samkv. bráðabirgðaskýrslu fyrir það ár, nema verðtollsvörur aðeins 7,5 millj. kr., en vefnaðarvörur og skófatnaður einn saman nam árið 1925 yfir 10 millj. kr. Í raun og veru má orða þetta svo, að verðtollurinn sé smátt og smátt að hverfa úr sögunni, miðað við það sem áður var. Eitt dæmi, sem sýnir greinilega, hvernig innlendi iðnaðurinn hefir áhrif á tolltekjur ríkissjóðs, er framleiðsla sú á skófatnaði, sem nú er rekin hér á landi. Það má gera ráð fyrir því, að skófatnaður verði framleiddur hér á næsta ári fyrir 600–700 þús. kr. Aðflutningsgjaldið af þessari vöru er sem næst 25%, og tolltap ríkissjóðs því um 150–170 þús. kr., við það, að þessi framleiðsla flyzt inn í landið. Það er þessi gífurlega breyting á innflutningi og viðskiptum landsmanna, sem orsakar, að menn hafa orðið fyrir vonbrigðum um heildartekjur ríkssjóðs á síðustu árum. Þessi þróun hefir orðið örari en menn óraði fyrir, og það er fyrst og fremst þessi breyting, þetta hrap gömlu tollteknanna, sem gert hefir það nauðsynlegt að leggja á nýja skatta og nýja tolla, þó að hitt sé rétt, að nokkur hækkun heildargreiðslna hefir einnig átt sér stað.

Þegar þessi staðreynd, sem hér hefir verið bent á, er athuguð, þá kemur það greinilegar í ljós en nokkru sinni fyrr, hversu fjarstætt það er, að liggja mönnum á hálsi fyrir þær skatta- og tollahækkanir, sem gerðar hafa verið til að vega upp á móti hinni gífurlegu lækkun á aðaltekjuliðunum. Það er gersamlega óhugsandi, að ríkissjóður geti sinnt þeim kröfum, sem til hans eru gerðar frá atvinnuvegunum og öðrum aðiljum, nema þetta teknatap sé vegið upp, og að tekjur ríkissjóðs fari fremur vaxandi en minnkandi með aukinni fólksfjölgun í landinu og auknum greiðslum til almennra þarfa. Það er staðreynd, að ef tekjur ríkissjóðs af tollum út af fyrir sig eiga að haldast, þá verður að gera eitt af tvennu í náinni framtíð eða hvorttveggja, að færa gjöld yfir á þær vörutegundir, sem áður hafa verið innfluttar, en nú eru framleiddar í landinu sjálfu, eða að færa aðflutningsgjöldin yfir á þær vörur, sem enn eru fluttar til landsins, og það enda þótt þær þyki nauðsynlegri en sumar þeirra, sem útilokaðar eru, en áður gáfu tekjurnar að mestu.

Það er ekki óalgengt að heyra hér á Alþingi og utan þings falað um hin sívaxandi útgjöld ríkisins, einkum hin síðustu 3 ár, og er þá venjulega talað um þessi gjöld eins og einhvern almenningi fjandsamlegan hlut, og er helzt í skyn gefið, að mest séu þau bein og bitlingar. Nú er það að vísu ekki rétt, að heildargreiðslur ríkissjóðs árin 1935 og 1936 hafi verið hærri en stundum áður, t. d. árin 1930 og 1934, þó þær væru hinsvegar hærri en árin 1932 og 1933. Og þótt heildargreiðslur ársins 1937 og 1938 séu hærri samkvæmt fjárlögum en árin 1935 og 1936, þá getur sú hækkun ekki talizt mjög veruleg. Hitt er rétt, að á síðasta 10 ára tímabili hafa heildarútgjöld ríkissjóðs vaxið. mjög verulega.

En þá er ekki ófróðlegt að gera sér grein fyrir. í hverju þessi hækkun liggur, og hver afstaða þingflokkanna yfirleitt hefir verið til hennar. Þá er það eigi siður fróðlegt að athuga, hvort það er fremur styrkur til atvinnuveganna og framkvæmdir, eða kostnaður við rekstur þjóðarbúsins sjálfs, sem hækkuninni veldur. Ég hefi gert samanburð á þessu, og er annarsvegar tekið árið 1926 og hinsvegar árið 1936. Eru þá samræmdir landsreikningarnir fyrir bæði árin, en formið var annað árið 1926. Þótt þessi samanburður sé ekki hárnákvæmur, þá er hann réttur það sem hann nær, og gefur mjög góða hugmynd um, í hverju hækkunin liggur. Heildarútgjöld ríkissjóðs á rekstrarreikningi árið 1936 voru 15480 þús. kr., en heildargreiðslur skv. rekstrarreikningi 1926 kr. 9758 þús., og hefir hann þá verið færður eftir sömu reglum og árið 1936. Heildarhækkun útgjaldanna á þessu 10 ára skeiði er því um 5720 þús. kr. — Þá ætla ég að geta um þær greinar fjárlaganna, sem hafa hækkað, en síðar að skýra með örfáum orðum, í hverju hækkunin liggur.

7. gr., vaxtaútgjöld, hefir hækkað um 487 þús. kr., 9. gr., alþingiskostnaður, hefir hækkað um 25 þús. kr., 111. gr., kostnaður við stjórnarráðið, hagstofu og utanríkismál, hefir hækkað um 154 þús. kr., 11. gr. A, dómsgæzla og lögreglustjórn, hefir hækkað um 620 þús. kr., 11. gr. B; sameiginlegur kostnaður við embættisrekstur, hefir hækkað um 160 þús. kr., 13. gr. A, vegamál, hefir hækkað um 820 þús. kr., 13. gr. B, samgöngur á sjó, hefir hækkað um 238 þús. kr., 13. gr. C, vitamál, um 133 þús. kr., 14. gr. B, kennslumál, hefir hækkað um 472 þús. kr., 16. gr., verklegar framkvæmdir, hefir hækkað um 1966 þús., 17. gr., til almennrar styrktarstarfsemi, um 988 þús. kr., og 18. gr., eftirlaun, um 132 þús. kr. Aftur á móti hafa útgjöld á eftirtöldum liðum lækkað: 12. gr., heilbrigðismál, hefir lækkað um 174 þús., 14. gr. A, kirkjumál, hefir lækkað um 16 þús. kr., og 15. gr., til vísinda, bókmennta og lista, hefir lækkað um 61 þús. kr.

Þá mun ég skýra nokkuð, í hverju hækkanirnar liggja.

Vaxtaútgjöld ríkissjóðs hafa samkv. þessu yfirliti hækkað um 489 þús. kr.; 300 þús. kr. af þeirri upphæð er hægt að rekja til þeirrar skuldabyrðar, sem ríkissjóður tók á sig vegna Íslandsbanka, þannig, að hækkun vaxtaútgjaldanna á þessum árum, sem stafar af öllum framkvæmdum ríkissjóðs, er kr. 187 þús. Er þetta mjög eftirtektarverð tala og kemur illa heim við hið stöðuga tal og skrif stjórnarandstæðinga undanfarin ár um skuldasöfnun ríkissjóðs.

Af hækkun á 10. gr. stafa 85 þús. kr. af kostnaði við utanríkismál, aðallega samninga við erlend ríki, en 69 þús. kr. er hækkun á kostnaði við stjórnarráðið, hagstofu og ríkisfjárhirzlu, og er það furðulega lítil hækkun á 10 ára tímabili, þegar tekið er tillit til hinnar gífurlegu starfsaukningar, sem orðið hefir hjá þessum stofnunum. Á 11. gr. A er 250 þús. kr. hækkun vegna landhelgisgæzlunnar, 69 þús. kr. vegna stofnunar vinnuhælisins á Litla-Hrauni, 179 þús. kr. vegna toll- og löggæzlu, og má það heita nýr liður, þar sem sú gæzla var naumast til áður, miðað við það, sem nú er orðið og nauðsyn ber til. Afgangurinn, eða um 88 þús. kr., er hækkun á skrifstofukostnaði hjá lögmanni, lögreglustjórum öllum og sýslumönnum. Á 11. gr. B stafa hækkanirnar af auknu burðargjaldi, símakostnaði og eyðublaðanotkun og hækkuðum kostnaði hjá skattanefndum og skattayfirvöldum. Eru þetta afleiðingar af aukinni starfsemi ríkisins og íhlutun um allan gang mála, sem orðið hefir mjög veruleg á þessu tímabili.

Á 13. gr. A liggur hækkunin í 365 þús. kr. auknu vegaviðhaldi og ca. 455 þús. kr. hækkuðum framlögum til nýrra vega og sýsluvega. Á 13. gr. B stafar hækkunin af 170 þús. kr. auknu framlagi til strandferða og 60 þús. kr. styrkhækkun til Eimskipafélags Íslands. Á 13. gr. C stafar hækkunin nærri öll af auknu framlagi til nýrra hafnargerða. Á 14. gr. B er 208 þús. kr. af hækkuninni aukið framlag til barnafræðslunnar, bæði aukin kennaralaun, ekki sízt vegna miklu fleiri kennara nú en áður, og ennfremur framlög til barnaskólabygginga; 183 þús. stafa aftur á móti af auknum tillögum til héraðs- og gagnfræðaskóla.

Þá kem ég að 16. greininni, en þar hefir aðalhækkunin orðið, eins og kom fram áðan, þar sem greiðslur hafa hækkað um nálega 2 milljónir króna, og yrði of langt upp að telja allar þær hækkanir og þá nýju liði, sem þar eru.

Aðalliðina vil ég þó benda á, ýmist alveg nýja eða hækkaða frá 1936 (allir nýir nema jarðræktarstyrkur, þar hækkun) :

Nýbýlasjóður

kr.180000

Atvinnubætur

—520000

Jarðræktarstyrkur

— 525000

Verkfærakaupasjóður

— 60000

Búfjárrækt

— 42000

Byggingar- og landnámssjóður

— 250000

Verkamannabústaðir

— 142000

Kartöfluverðlaun

kr. 30000

Kreppulánasjóður

— 250000

Mjólkurbúastyrkir

— 60000

Vextir af fasteignaveðslánum

— 85000

Veðurstofan

— 66000

Iðnlánasjóður

— 25000

Ennfremur margar aðrar hækkanir minni til nauðsynlegra framkvæmda. Aftur á móti voru framlög í fjárlögunum fyrir árið 1926, sem ekki voru 1936, svo sem til kæliskips 350 þús. og Flóaáveitu 225 þús. kr., en heildarhækkunin, eins og áður er um getið, samt. nálega 2 millj. kr.

Á 17. gr. stafar hækkunin af auknu framlagi vegna berklasjúkra, 300 þús. kr., aukinni þátttöku ríkissjóðs í fátækraframfæri, kr. 160 þús. og auknum framlögum til tryggingarmála, kr. 300 þús.

Um lækkunina, sem orðið hefir á 12. gr., er það að segja, að hún er vegna þess, að árið 1926 var varið 330 þús. kr. til bygginga á nýjum sjúkrahúsum, þannig að raunverulega hefir árlegur kostnaður við heilbrigðismál vaxið allverulega á tímabilinu, eins og eðlilegt er, þar sem bæði Nýi Kleppur og landsspítalinn hafa bætzt við á þessum árum, og töluverður rekstrarhalli er á báðum þeim sjúkrahúsum.

Hvaða ályktun er þá hægt að draga af þeim samanburði, sem hér hefir verið gerður á greiðslum úr ríkissjóði árin 1926 og 1936? Í fyrsta lagi að mínum dómi þá, að beinn kostnaður við rekstur þjóðarbúsins hafi vaxið furðulega lítið þessi ár, eins og bezt sést á því, að hækkanirnar á 10. gr. og að nokkru leyti á 11. gr. eru smávægilegar, samanborið við aðrar hækkanir, og í framhaldi af því, að svo að segja öll þessi hækkun, sem orðið hefir, er vegna stuðnings við atvinnuvegina (16. gr.), aukinna samgangna (13. gr.), aukinna framlaga til hjálpar sjúkum mönnum, til tryggingarmála og fátækraframfæris (17. gr.) og aukið framlag til fræðslumála (14. gr.). Þessi samanburður sannar þá einnig glögglega það, sem ég hefi stöðugt haldið fram, að hinar margendurteknu deilur milli flokkanna hér, innan þings og utan, um upphæð ríkisútgjaldanna, eru ekki deilur um bein og bitlinga, heldur deilur um það, hversu miklu rétt sé að verja af sameiginlegu fé landsmanna til styrktar atvinnuvegunum og almenningi um hendur Alþingis og ríkisstjórnarinnar.

Það er eftirtektarvert, að fjöldi þeirra þingmanna, sem átt hafa sæti hér á Alþingi þessi umræddu 10 ár, og allir þingflokkar, telja sér það til gildis, að hafa verið meðmæltir yfirgnæfandi meiri hluta þeirra mála, sem ég hefi nú gert grein fyrir og hafa haft kostnað í för með sér, þótt hinu sé ekki að leyna, að sumir flokkanna hafa lítið að því unnið að hrinda málunum fram. Og það er ekki síður eftirtektarvert, að þeir flokkar, sem mest gera að því að deila á aðra fyrir há ríkisútgjöld, gera síður en svo minna að því en aðrir að eigna sér vinsældirnar af framlögum þeim til nauðsynjamála, sem valda yfirgnæfandi meiri hluta útgjaldanna. Hver myndi ekki hrósa sér af því, að hafa verið með því að fjölga sjúkrahúsum, að auka framlög til vega og auka og bæta strandferðirnar?

Að leggja fram fé til hafnargerða, eða efla unglingafræðsluna, að auka jarðræktarstyrkinn, að leggja fram fé til hyggingar- og landnámssjóðs, að veita fé til kreppulánasjóðs, hækka styrk til berklavarna og auka framlag til fátækramála og sjúkra- og ellitrygginga? — Svona mætti lengi telja. Um það þarf ekki að deila, að yfirgnæfandi meiri hluti þessara greiðslna gengur til nauðsynlegra mála. Um hitt getur verið ágreiningur, hversu mikilli heildarfjárhæð er hægt að verja í þessu skyni og á hvern hátt eigi að afla hennar. Af þessu á einnig að geta orðið ljósara en áður, að ef verulega á að færa niður greiðslur ríkissjóðs, þá verður slíkt ekki gert á annan hátt en þann, að skerða framlög til framkvæmda, sem taldar eru nauðsynlegar. Þetta verður þó vafalaust að gera að einhverju leyti, og kem ég inn á það siðar. Vegna þeirrar tiltölulega litlu hækkunar, sem orðið hefir á beinum útgjöldum vegna rekstrar þjóðarbúsins síðastliðin 10 ár, og sparnaðar, sem framkvæmdur var í byrjun síðasta kjörtímabils, er ekki hægt að búast við neinum verulegum sparnaði á þeim lið, þótt sjálfsagt sé að gera ýtrustu tilraunir til að færa þau gjöld niður, og ekkert nema gott um það að segja, að skynsamleg gagnrýni frá stjórnarandstæðingum á hverjum tíma veiti aðhald um allan þessháttar kostnað.

Þá mun ég minnast á fjárlagafrv. það, sem hér liggur fyrir. Frv. þetta er að mestu leyti samhljóða fjárlagafrv. því, er lagt var fyrir síðasta Alþingi, en þó ber þess að geta, að greiðslur samkv. frv. eru um 270 þús. kr. hærri en samkv. frv., er lagt var fyrir síðasta þing. Er það aðallega vegna greiðslna, sem fjárveitinganefnd fyrir sitt leyti var búin að samþykkja áður en þing var rofið. Ennfremur hefi ég hækkað áætlunarfé til vegaviðhalds um 100 þús. kr. samkv. reynslunni. Frumvarpið gerir ráð fyrir greiðsluhalla, er nemur um 730 þús. kr., en ég skal taka það fram, að láðst hefir við samningu frv. að leiðrétta áætlun vaxtaútgjaldanna, sem þarf að hækka um 10 þús. kr., þannig að raunverulegur greiðsluhalli á frv. er um 900 þús. kr. Eru þá tekjurnar áætlaðar mjög svipað og þær reyndust árið 1936, en eins og gefur að skilja, þarf árið 1938 að verða betra tekjuár en 1936, til þess að útkoma fjárlaganna verði eins og gert er ráð fyrir. Liggur það í því, að útgjöldin fara alltaf eitthvað fram úr áætlun, hvernig sem gegn því er barizt. Ég verð þó að líta svo á, að ef ekki verður veruleg breyting á til hins verra um tekjuvonir ríkissjóðs, þá sé áætlunin sæmilega varleg, en þó ekki varlegri en svo, að ekki getur komið til mála að tefla í því á tæpara vað.

Eins og drepið hefir verið á hér að framan, hefir ekki tekizt undanfarin ár að greiða afborganir af föstum, samningsbundnum lánum ríkissjóðs, sem nú orðið nema 1,4 millj. kr. á ári, af tekjunum, heldur hefir reynslan orðið sú, að á móti þessum afborgunum hafa myndazt skuldir innanlands, aðallega í Landsbankanum.

Þótt þetta geti í raun og veru talizt sæmileg útkoma, að skuldirnar standi í stað, þá verður ekki við það unað til lengdar, sökum þess hve erfitt er um lántökur innanlands til þessara greiðslna og neyðarúrræði að leita út fyrir

landið með slíkar lántökur. Af þessu leiðir það, að skapa verður fullan greiðslujöfnuð á fjárlögunum. Það má að vísu segja, að til mikils sé ætlazt, að ríkissjóður lækki skuldir sínar um 1,4 millj. kr. á ári, en ég tel ekki verða hjá því komizt að setja markið þar.

Nú er kunnugt, að áhugi mun vera fyrir því í þinginu að styrkja ýmsar framkvæmdir á sviði sjávarútvegsmála í framhaldi af því, sem gert hefir verið í þeim málum, og ennfremur vitað, að fjárpestin, sem geisað hefir undanfarið, mun hafa áframhaldandi kostnað í för með sér. Þá mun og vera áhugi fyrir að styrkja byggingar í sveitum, og einstakir þingmenn munu vafalaust bera fyrir brjósti ýms mál, sem kosta munu fé, ef til framkvæmda koma. Þegar þetta er athugað og þess gætt, að á fjárlagafrumv. er raunverulega 900 þús. kr. greiðsluhalli, sem á að vega upp á móti, þá sjá allir, að það er örðugt verkefni að skapa fullan jöfnuð á fjárlögunum, en það er verkefni, sem verður að leysa. Að mínum dómi verður fyrst að svipast eftir því, hvort ekki sé unnt að fella niður eitthvað af greiðslum, sem áður hafa verið inntar af hendi úr ríkissjóði og nauðsynlegar hafa verið taldar, en verja því fé til hinna nýju verkefna, sem verða að teljast enn nauðsynlegri. En þess verða menn þá vel að minnast, að til slíkra úrræða yrði gripið sumpart til þess að mæta þeim breytingum á tollamálunum, sem nú hefir þegar verið lýst, og sumpart til þess að komast hjá stórfelldum niðurskurði á framlögum til heilbrigðismála, menntamála og samgöngumála og framlögum til beins stuðnings fyrir atvinnuvegina: landbúnað og sjávarútveg. Að þeirri leið athugaðri til fullrar hlítar, er vitaskuld ekki um annað að ræða en að auka tekjur ríkissjóðs frá því, sem nú er. Ég ætla ekki að fara út í það að sinni, með hvaða móti slíkt myndi verða gert, en tek það þó fram, að þar sem beinar skattálögur eftir efnum og ástæðum eru nú mjög háar orðnar, þá mun varla um það að ræða, að veruleg upphæð fáist með hækkun þeirra einna. Enginn vafi leikur þess vegna á því, að grípa yrði til hækkunar á þeim almennu gjöldum, sem nú eru á lögð, eða leggja á ný með tilliti til breytinganna, sem orðið hafa í viðskiptum okkar.

Eins og kunnugt er, þá hefir þeirri stefnu verið fylgt um ríkisábyrgðir undanfarin ár, að forðazt hefir verið að takast á hendur ábyrgðir fyrir erlendum lánum. Síðan á árinu 1934 mun ekki hafa verið tekin ábyrgð á neinu erlendu láni, nema til eins fyrirtækis, rafveitu á Ísafirði, sem áður hafði verið gefið loforð um. Hinsvegar hafa verið teknar nokkrar ábyrgðir á lánum innanlands. Ástæðan til þessarar stefnubreytingar var sú, að hinar mörgu ábyrgðir ríkissjóðs erlendis voru farnar að hafa slæm áhrif á lánstraust landsins út á við, og eins og sakir stóðu um gjaldeyrisástandið, var mjög varhugavert að sækjast eftir erlendum lánum yfirleitt. Fyrir undanförnum þingum hafa þó legið margar beiðnir um ábyrgðir á erlendum lánum, en afgreiðslu þeirra mála hefir verið frestað, ekki sízt með það fyrir augum, að sýnt yrði, hvort ekki yrði hægt að fá lán til nytsamlegra stórfyrirtækja hér án ríkisábyrgðar. Reynsla sú, sem fengizt hefir í þessu, verður hinsvegar að teljast sú, að mjög erfitt sé að koma slíku í kring, ekki sízt vegna þeirra gjaldeyriserfiðleika, sem við eigum við að búa. Af þessu virðist mega draga þá ályktun, að vel gæti það legið fyrir, að annaðhvort yrði að fresta þeim stórfyrirtækjum öllum, sem nú eru á prjónunum, eða Alþingi gæfi kost á einhverjum ábyrgðum. En hvað sem við kann að sýnast liggja, verður það að vera ljóst, að alþingi hlýtur að sýna hina mestu gætni og festu í því að veita slíkar ábyrgðir.

Það er alveg víst, að fyrir þetta þing munu koma margar ábyrgðarbeiðnir, og það er einnig vist, að ef nokkurt vit á að verða í afgreiðslu þeirra, þá verður aðeins unnt að sinna fáum þeirra. Það er ekki unnt að ráðast í einu í byggingar allra þeirra stórfyrirtækja, sem nú virðast fyrirhuguð í landinu, og á ég þar sérstaklega við rafveitur. Það verður því að ákveða einhverja röð á þessum framkvæmdum. Þjóðin verður að gæta þess, að spilla ekki fyrir sér út á við með því að færast of mikið í fang á erfiðum tímum, jafnvel þótt um góðar og nauðsynlegar framkvæmdir sé að ræða. Þá hefir sú venja tíðkazt, að ábyrgjast allt andvirði þeirra stórfyrirtækja, sem ráðizt hefir verið í. Þetta nær engri átt. Ef ríkissjóður á að ganga í ábyrgðir fyrir fyrirtæki, þá má það ekki vera nema að . vissum hundraðshluta, t. d. ekki yfir 75–80% af kostnaðarverði. Alþingi hefir ekki á hverjum tíma fullkomna aðstöðu til að meta það, hvort fyrirtæki, sem sótt er um ríkisábyrgð fyrir, eru raunverulega lífvænleg og réttmætt að rétta þeim hjálparhönd. Þeir, sem um slíkar ábyrgðir sækja, verða því að sýna trú sína á fyrirtækin með því að leggja sjálfir fram áhættufé. Það eru engin eða lítil takmörk fyrir því, hverskonar fyrirtækjum yrði komið hér á fót, ef þeirri reglu yrði framfylgt, að ábyrgjast allan stofnkostnaðinn fyrir hlutaðeigendur. Þá verður þess ekki síður að gæta, að ríkisábyrgð sé ekki veitt nema hennar sé full þörf og að það sé eðlilegt, að fé fáist ekki til framkvæmdarinnar með öðru móti. En fyrst og fremst verða menn þó að skilju það, þótt þeir hafi áhuga fyrir framgangi ýmissa mála, að ekki er mögulegt að gera allt í einu, og að það er óhugsandi, að lítið land eins og Ísland geti fengið nema takmarkað fjármagn að láni erlendis, jafnvel þótt það sé ætlað til nytsamlegra fyrirtækja, fyrirtækja, sem út af fyrir sig gætu staðið undir sjálfum sér. Gjaldeyrisástandið, sem ég mun fara um nokkrum orðum, sýnir það, að enda þótt atvinnuvegirnir hafi gengið betur á þessu ári en áður og meiri peningar séu í umferð manna á milli, þá er engu síður ástæða til varfærni en áður í öllu því, er snertir nýjar skuldbindingar þjóðarinnar út á við.

Þá sé ég ástæðu til að minnast á gjaldeyrishorfurnar. Samkv. síðustu skýrslu um innflutning og útflutning til loka septembermánaðar, nemur innflutningur og útflutningur hvor um sig ca. 40 millj. kr., og hefir verzlunarjöfnuði því sem næst verið náð. Á sama tíma í fyrra stóðu þessi mál þó nokkuð betur, því að þá var verzlunarjöfnuðurinn hagstæður um rúmar 2 millj. króna, en hins ber þá jafnframt að geta, að í landinu liggja nú mun meiri vörubirgðir en á sama tíma í fyrra. Virðast allar líkur benda til þess, að greiðslujöfnuður muni nást á þessu ári, ef vörur þær, sem óseldar eru, seljast svo sem við má búast. En hitt er ljóst, að innflutningurinn hefir hækkað svo verulega á árinu, eða um 9 millj. kr., að um verulegan afgang verður ekki að ræða. Af hverju stafar þá þessi hækkun á innflutningnum? Er það vegna þess, að neyzla erlendra eyðsluvara hafi aukizt, og að raunverulega hafi þannig verið linað á innflutningshöftunum og því eigi sparazt sá gjaldeyrir, sem ætla hefði mátt? Þessu má hiklaust svara neitandi. Að vísu liggur ekki fyrir yngri sundurliðuð skýrsla um innflutninginn en frá ágústmánaðarlokum þ. á. Þá var heildarinnflutningurinn orðinn rúmum 8 millj. kr. meiri en í fyrra um sama leyti, en þá voru eftirtaldir 5 vöruflokkar hærri en í fyrra sem hér segir:

Byggingarvörur

höfðu hækkað um kr.

1325 þús.

Útgerðarvörur

höfðu hækkað um kr.

3334 þús.

Rafmagnsvörur

höfðu hækkað um kr.

595 þús.

Skip og vélar

höfðu hækkað um kr.

683 þús.

Landbúnaðarvörur

höfðu hækkað um kr.

310 þús.

eða samtals um kr.

6200 þús.

Það er þess vegna ljóst: að hækkandi innflutningur hefir stafað af aukinni síldarútgerð, af auknum framkvæmdum í byggingum, sérstaklega verksmiðjubyggingum og vélakaupum til þeirra, af auknum innflutningi rafmagnsvara, og þó er þar ekki meðtalinn innflutningur, sem gengur beint til rafveitanna sjálfra. Það, sem er eftir ótalið af innflutningshækkuninni, er bein afleiðing af verðhækkun á vörum á erlendum markaði. M. ö. o., eða þrátt fyrir svipaða framkvæmd innflutningshaftanna og undanfarin ár, þá hefir innflutningurinn hækkað af framangreindum ástæðum um 9 millj. kr. það, sem af er árinu, og ekki sýnilegt, að gjaldeyrisafgangur verði frá árinu, sem neinu nemur í árslok. Ein meginástæðan enn til þess, að þetta yfirstandandi ár nær ekki að verða það góðæri í verzlun okkar út á við sem allar venjulegar ástæður bentu til, er vitanlega örðugleikinn, sem er á fiskútflutningi. Fiskverðið hefir ekkert hækkað og útflutningurinn á fiski virðist tæpast muni ná sömu fjárhæð og síðastl. ár, og þó var hann þá það lægsta, sem orðið hefir um fjölda ára, eða 9 millj. kr. lægri en árið 1933 t. d. Þá er ennfremur þess að geta, að verð á saltsild hefir ekkert hækkað, og þannig hefir verðhækkunin ekki náð til fisksins eða síldarinnar, sem venjulega hafa náð því að vera helmingur alls útflutningsins. Verðhækkun mun hinsvegar undantekningarlítið hafa náð til alls innflutningsins. Að þessu athuguðu er engin ástæða til neinnar sérstakrar bjartsýni um viðskiptin út á við, þótt ástand atvinnuveganna hafi batnað allverulega á þessu ári. Af þeim tölum, sem ég hefi nefnt, verður að draga þá ályktun, að ekki sé unnt að slaka til á innflutningshöftunum í næstu framtíð — því miður. Sú fullyrðing, sem menn heyra daglega, að hægt sé, vegna batnandi árferðis, að veita þennan eða hinn innflutninginn fremur nú en áður, á sér því miður enga stoð í veruleikanum.

Enda þótt síðasta ár hafi mátt teljast gott ár yfirleitt, þegar frá eru talin þau stórfelldu óhöpp, sem leitt hefir af fjárpestinni, þá má ekki gleyma því, að enn hefir ekkert rætzt úr um markað fyrir þá vöru, sem fram á árið 1934 var aðalútflutningsvara landsmanna, saltfiskinn, og við megum ekki gleyma því, þótt síldin hafi reynzt vel í ár, að á meðan svo stendur um fiskmarkaðinn að öðru leyti eins og nú er verðum við að fara varlega.