21.03.1938
Efri deild: 30. fundur, 53. löggjafarþing.
Sjá dálk 171 í D-deild Alþingistíðinda. (2902)
14. mál, mjólkurverð
*Forsrh. (Hermann Jónasson):
Án þess að fara að ræða almennt um mjólkurmálið vildi ég þó, út af því, sem hefir fram komið eftir að ég kom hér inn í þessa hv. þd. nú, segja nokkur orð.
Það er vitanlega ekkert við það að athuga, nema síður sé, að neytendur hér í bænum finni að því, ef þeir fá ekki góða vöru. er þeir kaupa mjólk. Og síðan mjólkursöluskipulagið, sem nú er, var tekið upp, eða nú síðustu árin, hefir einmitt verið mikið gert til þess að reyna að auka vöndun þessarar vöru frá því, sem áður var. Það hefir verið fenginn maður, sem hefir lokið námi í Þýzkalandi og lokið þar fullkomnu prófi viðvíkjandi mjólkurvinnslu og því, sem þar að lýtur — þessi maður hefir verið fenginn til að starfa hér til þess m. a. að fylgjast með mjólkur- og skyrframleiðslu. Og ef neytendur hafa eitthvað um að kvarta viðvíkjandi gæðum þessara vara, þá eiga þeir að snúa sér til hans. Það er ekkert því til fyrirstöðu, heldur miklu fremur í okkar þágu, sem stöndum um framleiðslu þessara vara, að að því sé fundið, ef neytendur eru óánægðir með þessar vörur, og að þær aðfinnslur séu fyrir þennan mann lagðar. Þessi maður starfar í rannsóknarstofu ríkisins, og hans starf þar er fyrst og fremst að fylgjast með þessum málum og taka við umkvörtunum út af því, ef varan þykir ekki nægilega góð. Ég tek undir það, sem kom hér fram hjá hv. 2. landsk., að vitanlega á varan að vera góð. Til þess höfum við líka reynt að gera það, sem við höfum getað. Og ef hún er ekki góð, þá eiga umkvartanir um það að koma fram til rétts aðilja, sem er þessi maður, sem ég gat um. Vitanlega er okkur mest í mun að bjóða sem bezta mjólk og mjólkurvörur, til þess að við getum selt sem mest. Það er ekki lítill munur á því, hvernig skyrframleiðslan hefir verið eftir að þessi maður kom til þess starfs, sem hann hefir, er ég gat um, eða áður var. Hann hefir haft eftirlit með skyrframleiðslunni og séð um, að aðeins hreinræktaðir gerlar væru notaðir við skyrgerðina.
Það kann að vera á rökum byggt, að mjólkin sé nú ekki eins feit og hún hefir verið undanfarin ár, sem stafar af því, að hey verkuðust mjög illa hér á Suðurlandi á síðastl. sumri. Það er alls ekki hægt að bæta það upp, að gott hey er yfirleitt alls ekki til hér sunnanlands, með því að gefa fóðurbæti, þannig að fitumagn mjólkur verði það sama og undanfarið hefir verið. Hinsvegar er reynslan sú, þegar það hefir verið rannsakað, að mjólk úr sveitum hér austanfjalls, sem t. d. er framleidd nálægt Safamýri, og af fóðri, sem þaðan er tekið, er miklu fitumeiri en mjólk, sem framleidd er hér í nágrenni Reykjavíkur, þar sem vegna vöntunar á heyi er gefið mikið af fóðurbæti, sem gengur út yfir gæði mjólkurinnar.
Um þetta atriði getum við þess vegna verið sammála, ég og hv. 2. landsk. Það, sem ágreiningur er um, er frekast það, að okkur, sem þessi hv. þm. beinir máli sínu til hér í hv. d., finnst, að aðfinnslurnar viðvíkjandi mjólkursöluskipulaginu og gæðum mjólkurinnar hafi komið fram á öðrum vettvangi heldur en þær hafi átt að koma fram á. Þessum aðfinnslum hefir verið haldið mest að neytendum, en ekki að réttum aðiljum, og um það er nokkur ágreiningur.
Nú er í undirbúningi að byggja nýja og fullkomna stöð til þess að tryggja gæði mjólkurinnar betur. Ég álít, að það liggi næst að byggja fullkomna stassaniseringarstöð, til þess að neytendur geti fengið þá fullkomnustu vöru, er þeir kaupa stassaniseraða mjólk. En viðvíkjandi gerilsneyðingu eða stassaniseringu er það að segja, að þó að mjólkin missi nokkuð af gæðum sínum við það að vera stassaniseruð, þá er svo álitið víðast hvar, þar sem mikið er selt af mjólk og mjólk frá mörgum heimilum tekin í söluna, að öryggið, sem fæst með stassaniseringunni, sé meira virði fyrir neytendurna heldur en þau gæði, sem tapast við þá meðferð mjólkurinnar. T. d. má benda á, að í Þýzkalandi hefir verið lögboðið, að öll neyzlumjólk, sem notuð er í bæjum, skuli vera stassaniseruð. Við höfum talið heppilegast að fara millileiðina, að taka smátt og smátt einstök bú hér í Reykjavík út úr, eftir því sem þrifnaður og annað um fyrirkomulag fjósa hefir batnað, og leyfa þeim að selja sína mjólk út úr fjósunum beint til neytendanna. Og mjólkurskipulagið hefir eftirlit með þessu öllu, til þess að þetta geti orðið með nægu öryggi.
Ég er líka þeirrar skoðunar, að meira mætti gera en gert hefir verið til þess að halda mjólkinni að neytendunum með auglýsingum og með því að gera þeim auðveldara að ná í mjólkina til neyzlu. T. d. mun ég stuðla að því við mjólkursölun., að settar verði upp hér í miðbænum mjólkursölustöðvar eða „barar“, sem mjög eru algengir í borgum nágrannalandanna. Meira að segja eru í miðri London, og þar á dýrustu stöðum, slíkar stöðvar, þar sem menn geta gengið inn og fengið sér ódýrar mjólkurvörur og neytt þeirra þar á þessum stöðum. Það hefir verið hugsað lítilsháttar fyrir slíkum mjólkurbar hér í miðbænum. Eins má gera meira en gert hefir verið til að auglýsa mjólkina. Það má kannske finna að því við mjólkursölun., að það hefir ekki verið gert meira en raun er á orðin. En það hefir stafað af því, að í svo mörg horn hefir verið að líta viðvíkjandi mjólkurskipulaginu, að halda því uppi og treysta það, svo að þetta hefir verið látið af þeim ástæðum undir höfuð leggjast.
Viðvíkjandi því, sem hér hefir verið sagt um, að þegar minnzt sé á að lækka verð mjólkurinnar, þá rétti Framsfl. krepptan hnefann á móti þeirri blíðu hendi, sem fram sé rétt til samninga, vil ég segja það, að þetta geta verið sæmileg slagorð. En þau standast ekki veruleikann um þetta mál. Það hefir verið talað hér um, að við horfum á gróða á pappírnum, en ekki það, sem raunverulega er. Ég skal ekki svara þessu frekar en því, að við, sem höfum verið fulltrúar bændanna í þessu máli, höfum reynt að skoða þessi mál nokkurn veginn ofan í kjölinn og í sambandi við raunveruleikann. Og ég held því fram, að við höfum líka gert það. En ómögulegt er að komast hjá að benda á, að þegar flutt er hér á Alþ. þáltill. um lækkun mjólkurverðsins til þess að neyzlan geti vaxið, og náttúrlega eru neytendur sammála um það að lækka verðið sem allra mest — vitanlega vildu þeir fá mjólkina fyrir svo sem 20 aura lítrann —, þá er því að svara, að að vissu leyti er þessi þáltill. ólögleg, og einnig vil ég benda á, að þetta verð mundi ganga út yfir verkkaup bændanna, sem þeir fá fyrir sína vinnu. Og þegar kaupgjald bændanna, eða vinnulaun þeirra, væru þannig lækkuð, þá mundi verða að vissu leyti meiri eftirspurn eftir vinnu í samræmi við það, sem eftirspurn ykist eftir mjólkinni. En ég býst við, ef við framsóknarmenn bærum fram þáltill. um lækkað kaupgjald á sama grundvelli og þessi þáltill, sem hér er til umr., er borin fram á, sem sé að við það ykist eftirspurnin og meiri vinnu væri þá að fá, þá hygg ég, að heyrðist nú hljóð úr horni, þar sem Alþfl. væri.
Ef þessi matvæli, sem bændur framleiða, eru seld of háu verði, þá leiðir af því óumflýjanlega það, að neytendur kaupa önnur matvæli í þeirra stað að meira eða minna leyti. Bændur eru þess vegna bundnir við það eins mikið og nokkur önnur stétt í þjóðfélaginu, að selja sína vöru með sanngjörnu verði, þannig að verð þessara matvæla verði eins sanngjarnt og annara matvæla.
En það er hart, þar sem bændurnir eru eina stéttin í þjóðfélaginu, sem beygði sig fyrir að lækka það kaup, sem þeir fengu fyrir sína vinnu, með því að lækka mjólkurverðið, þegar vöruverð almennt í landinu lækkaði árið 1934, að þá skuli hafa verið sagt við þá, eins og raun varð á, á þessa leið í blöðum og víðar: Hafið þið skömm fyrir þetta. Okkur munar ekkert um þessa tveggja aura lækkun. — Þegar svo allt verðiag hækkar yfirleitt í landinu og allar stéttir í þjóðfélaginu, sem ekki hafa farið að fordæmi bænda og lækkað kaupkröfur þegar allt lækkaði í verði, koma með kröfur um hækkað kaup og bændur hinsvegar segja: Nú viljum við fá verð mjólkurinnar hækkað upp í það, sem það var 1929, þegar aðrar vörur hækkuðu upp í sama verð og nú, — þá ætlar allt um koll að keyra. Bændur fóru að vísu fram á 7 aura hækkun á mjólkinni, en þeim var tildæmt að fá aðeins 2 aura hækkun, eða 2/7 af því, sem þeir fóru fram á. Og þeir beygja sig fyrir því. Hækkunin á nefnilega að nema því sama nú sem lækkun mjólkurverðsins nam 1934, þegar verðlag lækkaði almennt, en kaup almennt lækkaði ekki, og út af þessu ætlar allt um koll að keyra hjá talsmönnum neytenda og sagt af a. m. k. sumum þeirra, að þetta sé að koma með krepptan hnefann. Það kann að vera, að það sé nokkuð mikið kapphlaup meðal sumra hv. þm. um að geðjast kjósendum hér í bænum og að það ráði meiru en dómgreind fulltrúa neytenda um það, hvað sagt er hér af þeim á hæstv. Alþ. um þetta mál.
Ég vil svo bara segja það að lokum, að ef þessi þáltill. verður samþ. og ætlazt er til, að hún verði framkvæmd, þó að hún sé óframkvæmanleg, þá er ekki réttsýni þar með hér á ferðum, heldur eitthvað annað, sem helzt á aldrei að koma til greina, þegar málalok eru ákveðin, því að ef nokkur stétt í þessu þjóðfélagi hefir farið sanngjarnlega með kröfur sínar, þá er það bændastéttin; og fyrir því liggja skýr rök, sem ekki er hægt að vefengja.