18.03.1938
Neðri deild: 28. fundur, 53. löggjafarþing.
Sjá dálk 650 í B-deild Alþingistíðinda. (855)
69. mál, togaraútgerðarnefnd
Ólafur Thors:
Ég vænti þess, að hæstv. forseti leyfi mér að hafa þessa aths. ekki mjög stutta. Ég er þeirrar skoðunar, að umr. um þetta mál hafi að ástæðulausu dregizt inn á þetta svið, en það er ekki mér að kenna, heldur hv. þm. Ísaf. Ég var neyddur til þess að svara honum. Það gladdi mig, að hann viðurkenndi, að hann hefði selt fyrir einu pundi lægra en Alliance. Mér er ekki kunnugt um, að aðrir hafi gert það líka, og ég trúi því ekki, á meðan ég hefi ekki annara sögu fyrir því en þessa hv. þm. Það er rétt, að þess hefði verið kostur fyrir Kveldúlf að selja 500 tonn af lýsi hærra verði en við gerðum. En það er alveg ólíks eðlis, hvort félagið býst við að hafa 6000–6500 mál í bræðslu á dag eða 1200 –1300 mál. Þetta gat engu skipt fyrir efnahag félagsins, en hitt gat skipt miklu máli, hvort seldar voru 3000 smál. fyrirfram, eins og orðið hefði, ef ráðh. Alþfl. hefði fengizt til að gefa sitt samþykki.
Það ber ekki lítinn vott um siðferðisspillingu hv. þm. Ísaf., þegar hann heldur því fram, að Kveldúlfur hefði átt að selja lýsið, og með þeim rökum, að ekki sé um neina skaðabótaskyldu að ræða, þó að ekkert verði úr sölunni, ef hægt sé að segja, að lýsið hafi ekki verið framleitt. En þetta getur ekki gilt, ef hlutaðeigandi á enga verksmiðju til að framleiða lýsið í ! Ef svo væri gæti hver óhlutvandur dóni, eins og þessi hv. þm., tekið sig til og sagt: „Það varð ekkert úr framleiðslu hjá okkur, og þess vegna verða samningar að ganga til baka.“ Það er partur af þessu siðferði, sem veldur því, að hv. þm. skilar alltaf pundi minna en aðrir fyrir lýsið.
Annars er það um þessar lýsissölur að segja, að það er mergurinn málsins, að Kveldúlfur gat ekki selt á þeim tíma, sem sölur fóru fram. Síðan féll lýsið, en þessi hv. þm. hefir vanrækt, eins og Kveldúlfur, að selja sitt Iýsi á £ 18, þegar hann gat fengið það, og seldi svo á £ 12. Eitt árið seldum við á £17 :10:0 og upp í £18:5:0, þegar verksmiðjurnar fengu £ 10 fyri sitt lýsi.
Ég vil taka það fram út af þeim ummælum hv. þm., að ég hefði farið með villandi upplýsingar, þegar ég hefði beðið um útflutningsleyfi á síðastl. sumri til að flytja út fyrir £18:5:0, og að annaðhvort hefði ég skrökvað að hæstv. atvmrh. eða þingd., að ég veit, að hæstv. atvmrh. muni upplýsa þetta rétt, og treysti því fyllilega, að hann segi satt, þó að ekki liggi neitt skriflegt fyrir um þetta. Þegar ég bað um leyfi til þess að selja, spurði hann mig, hvað ég gæti selt fyrir. Ég sagði honum, að það væri leyndarmál, en ég mundi trúa honum fyrir því. Ég gæti fengið £19. Hæstv. ráðh. kvaðst eiga bágt með að trúa því, því að hv. þm. Ísaf. segði, að það væri ekki hægt að fá nema £18, og hann vissi það manna bezt. En þetta er sannleikur. Eða hví skyldi ég segja hærra verð en ég gat fengið? Seyðfirðingar töldu þá, og höfðu sínar upplýsingar frá þessum hv. þm., að ekki væri hægt að fá nema £18-5-0 fyrir lýsi, sem selt væri til Þýzkalands, en þá tókst okkur í samráði við starfsmenn í ráðuneytinu að selja lýsi, ekki fyrir f18-5-0, heldur £19, gegn því að láta 250 tonn. Nokkrum dögum síðar kemur það fyrir, að hv. þm. Ísaf. selur til Þýzkalands fyrir £18-5-0, þegar hægt var að fá f19-0-0. Þegar þessi maður segir hæstv. ráðh., að ekki væri hægt að fá hærra verð heldur en £18-5-0 fyrir lýsið í Þýzkalandi, gátum við fengið £19, og það er blátt áfram hlægilegt að hlusta á, þegar þessi maður stendur hér upp og segir frá því, að hann hafi hlutazt til um, að verðlagið á lýsinu félli ekki. Sannleikurinn í því efni er sá, að okkar versta böl í lýsisverzluninni síðastl. ár var að eiga við þennan hv. þín. Við höfum æfinlega getað fengið nokkrum shillingum hærra, upp í 10 sl.., heldur en honum hefir tekizt. Hvað orðið hefir af þessum shillingum sem ríkið ekki fekk, veit ég ekki. Við fengum hærra verð en útflutningsleyfi hans hljóðaði upp á. Líklega hefir mismunurinn farið í sama sjóinn sem allt hefir lent í. Þannig hefir holdið aftur horfið til jarðarinnar, en andvirði síldarinnar runnið í sjóinn. (Forseti: Þetta átti að vera aths.). Ég er að athuga, hvað lengi ég þarf að halda á þolinmæðinni. Þessi hv. þm. gleðst yfir því í hjarta sínu, að Kveldúlfur fái 800000 kr. minna fyrir sitt Iýsi en ef hann hefði fengið sama meðaltalsverð og ríkisverksmiðjurnar hafa náð. Ég hefi áður bent á, að Kveldúlfur hefir á öðru ári selt fyrir allt að helmingi hærra verð heldur en ríkisverksmiðjurnar.
Það er nú reyndar ekki bætandi á þær raunir, sem hv. þm. Ísaf. hefir haft af Hávarði Ísfirðingi, sem keyptur var til þess að liggja bundinn við garðinn. Hann var keyptur í atvinnubótaskyni, en atvinnubæturnar liggja í því, að karlarnir fá atvinnu við að binda hann við garðinn. Að því er talið á Hávarði Ísfirðingi snertir, skal ég taka það fram. að mér hefir verið trúað fyrir því, og ég hefi séð nokkur gögn þess efnis, en ég má ekki með það fara, því að ég hefi séð þetta í skýrslum, sem þagnarskylda hvílir á. En úr öðrum áttum veit ég og get fullyrt, að tapið er 150% meira en hv. þm. gefur upp. Hann segir, að tapið sé ekki 120000 kr., heldur 100000 kr. Það er hvorugt, því að það er nærri 250000 kr. Þetta sýnir nákvæmni þessa hv. þm. Ofan á þessar raunir verð ég að bæta því, að það eru engar líkur til þess, að Kveldúlfur bíði svipað því svo gífurlegt tjón og hv. þm. heldur fram af því að hafa ekki selt lýsið fyrirfram. Hv. þm. Iýsti yfir því, að meðalverð á lýsi Síldarverksmiðja ríkisins hefði verið £18-13-6. Ég veit ekki, hvort það er satt, en ég held, að það sé ósatt, af því að þessi hv. þm. segir það. Langflest af því, sem hann segir, er ósatt. En segjum, að þetta sé rétt, þó að það sé ósennilegt, þá er útkoman sú í dag, að fyrir það, sem Iiveldúlfur er búinn að selja, sem er 2/3 af Iýsinu sínu, hefir hann fengið fram undir milli £16 og £17. Það munar ekki nema 40 kr. á tonn, eða 160000 kr. á því lýsi, sem búið er að selja, og ef afgangurinn selst með sama meðalverði, sem ég geri mér ekki vonir um í dag, en það gæti þó lagazt þannig, að það fengist, þá er aðstaðan ekki verri en það, að það munar frá 230000–250000 kr., en ekki 800000 kr. Það er náttúrlega erfiður baggi á þetta fyrirtæki, en það er ólíkt hvor upphæðin er.
Ég ætla ekki að láta þennan hv. þm. yfirheyra mig sem bankaráðsmann, eins og hann var að gera tilraun til, en ég skal hugga hann með því, að því fer mjög fjarri, að þær tryggingar, sem Kveldúlfur setti í fyrra. séu svipað því upp étnar, og ég vænti þess, að rekstrarafkoma félagsins í ár, þó að hún sé ekki góð, sé ekki verri en það, að hún gleypi 1/3 af þeim viðbótartryggingum, sem settar voru í fyrra. (FJ: Hvernig kemur það heim við togaraskýrslurnar?). Það getur þessi hv. þm. reiknað út. Það er 99,7, eða um 350000 kr., sem tapið nemur á togurunum. Það skal ég segja þessum hv. þm., að ég vil heldur eiga rekstur síldarverksmiðja Kveldúlfs í höndum okkar heldur en reksturinn eins og hann var á ríkisverksmiðjunum í höndum þessa hv. þm., þó að meira hafi verið borgað fyrir málið, eða minna fyrir afurðirnar, því að mig skortir orð til að lýsa öðru eins sukki og óreiðu og þar var. Það er sannað, að þessi hv. þm. hefir gefið falska skýrslu um rekstrarafkomu ríkisverksmiðjanna, sem mun nema 1/2 millj. eins og hinn nýi framkvæmdarstjóri hefir sannað. (Forseti: Aths. er búin). Ég heyri, að hæstv. forseti vill láta máli mínu lokið, og ég verð við hans óskum, þó að margt sé ósagt, um leið og ég þakka honum fyrir þolinmæði hans.