21.04.1939
Neðri deild: 45. fundur, 54. löggjafarþing.
Sjá dálk 778 í B-deild Alþingistíðinda. (1487)
29. mál, hegningarlög
Frsm. (Bergur Jónsson) :
Eins og nál. allshn. ber með sér, leggur n. einróma til, að frv. þetta verði samþ. óbreytt. En með því að engar umr. fóru fram um frv. við 1. umr. þess hér í d., leyfi ég mér að fara nokkrum almennum orðum um það við þessa umr.
Tildrög máls þessa eru þau, að ríkisstj. fól hv. hæstaréttardómara Þórði Eyjólfssyni fyrir nokkrum árum síðan að vinna að samningu nýrra hegningarlaga. Hefir hann unnið að samningu frv. þessa í fleiri ár óslitið og hafði lokið við frv. og grg. þess fyrir síðastl. áramót. Þá fékk dómsmrh. hæstaréttardómarana Einar Arnórsson og Gissur Bergsteinsson til þess að yfirfara frv. og endurskoða það ásamt höfundinum, og unnu þeir að því frá áramótum og fram undir Alþ. Hin almennu hegningarl., sem nú gilda, eru frá 25. júní 1869 og eru því 70 ára gömul. Þau voru að vísu vel samin og áttu vel við á sínum tíma, en eru nú orðin nokkuð úrelt og ófullnægjandi vegna breyttra þjóðarhátta, breytingar á réttarmeðvitund manna og breytts skilnings á réttarfræði. Við samningu þessa frv. hafa dönsku hegningarl. frá 15. apríl 1930 aðallega verið höfð til fyrirmyndar, en til þeirra hafði verið sérstaklega vel vandað. En jafnframt hefir verið höfð hliðsjón af annari erlendri refsilöggjöf.
Fyrir hv. Ed. lá frv. í nálægt tvo mánuði. Allshn. þeirrar deildar hélt marga fundi um málið og fékk aðalhöfund frv. á nokkra fundi með sér til þess að skýra frv. fyrir sér, en n. bar síðan engar breytingar fram við frv., og var það samþ. óbreytt í Ed.
Frv. er allstór lagabálkur, 273 gr. í 29 köflum. Kaflarnir I–IX hafa að geyma alm. refsiréttarákvæði, en í síðari köflunum eru tilgreind einstök afbrot. Frá núgildandi rétti er sú breyting ger, að flest almennu ákvæðin eru látin ná beint til allra refsiverðra brota, og þá einnig þeirra brota, sem nú eru tilgreind í öðrum refsilögum heldur en hinum alm. hegningarlögum. Þó ná ákvæði frv. um gáleysi, hlutdeild, tilraun og fyrningu sakar aðeins til brota, sem tilgreind eru í frv. sjálfu, enda er frv. allmiklu víðtækara heldur en núgildandi hegningarlög.
Á refsingum gerir frv. miklar breytingar. Samkv. 10. gr. hegningarlaganna frá 1869 voru refsingar: Líflát, hegningarvinna, sem var tvennskonar, typtunarhúss- og betrunarhússvinna, fangelsi, sem var fernskonar, sektir og missir embættis, sýslunar- og kosningarréttar. Loks hýðing fyrir unglinga og börn. Líflátsrefsing var afnumin árið 1928, og samkv. þessu frv. er engin líkamleg refsing ákveðin. Refsingar samkv. frv. verða aðeins sektir, varðhald og fangelsi. Varðhald svarar að mestu til einfalds fangelsis, en fangelsi til hegningarvinnu og fangelsis við venjulegt fangaviðurværi. Í varðhald má dæma 5 daga til 2 ára. Varðhaldsvist fylgir vinnuskylda en þó má fanginn leggja sjálfur til verkefni. Í fangelsi má dæma frá 30 dögum upp í 16 ár eða æfilangt. Vinnuskylda fylgir fangelsisvist, samkv. reglum, sem setja skal með konunglegri tilskipun. Fangelsisrefsingu skal að jafnaði beita fyrir meiri háttar afbrot, og ennfremur við þá menn, sem ekki þykir hlýða, að umgangist varðhaldsfanga. Eru þessi ákvæði frv. sett til þess að tryggja það, að menn, sem dæmdir hafa verið fyrir smávægileg afbrot, eða í sektir, séu aðgreindir frá stórglæpamönnum. Þessi aðgreining getur þó eigi komið til framkvæmda fyrr en til verður sérstök varðhaldsstofnun.
Fjársektir eru frá fjórum til 30 þús. króna. Um þær er það nýmæli, að taka má tillit til efnahags sökunauta, er sekt er ákveðin. Ennfremur má samkv. frv. taka sektir fjárnámi, nema svo sé, að greiðslan myndi hafa í för með sér tilfinnanlega röskun á högum sökunauts, eða þeirra, sem hann framfærir. Ef sekt greiðist ekki, skal hún afplánast í varðhaldi, eða fangelsi, eftir ákvörðun dómara. Algert nýmæli er það, að veita má fanga reynslulausn úr fangelsi, þá er 2/3 hlutar refsitímans eru liðnir. Haldi fangi þau skilyrði, sem sett eru fyrir reynslulausninni, falla eftirstöðvar refsingar niður. Nú er föngum stundum veitt náðun á nokkrum hluta refsingar, en þess þarf síður, ef ákvæðum um reynslulausn verður beitt.
Ýms önnur nýmæli eru meðal hinna almennu ákvæða frv. Í l. kafla eru sett ákvæði um framsal sakamanna. Með frv. eru ákvæðin um fyrning sakar mjög rýmkuð frá því, sem nú gildir. Gæzluvarðhaldsvist skal ávallt draga frá refsingu, ef sökunautur hefir eigi með hegðun sinni orðið valdur að henni. Ef menn eru dæmdir fyrir brot, sem þeir hafa framið ölvaðir, má leggja fyrir þá í dómi, að viðlagðri refsiábyrgð, að neyta eigi áfengis um tiltekinn tíma, allt að 5 árum, og einnig má ákveða, ef nauðsyn krefur, að sökunautur sé lagður á viðeigandi hæli til lækningar, allt að þrem árum. Opinbera starfsmenn og þá menn, sem reka atvinnu samkv. opinberu leyfi, má svipta stöðu- eða atvinnurétti með dómi, ef þeir hafa framið brot, sem gerir þá óverðuga eða óhæfa til starfans. Ef brot er þannig vaxið, að sökunautur telst eigi hafa óflekkað mannorð, skal í refsidómi svipta hann kosningarrétti og kjörgengi, en nú eru það kjörstjórnir, sem taka verða ákvörðun um þetta, þótt ákvörðun þeirra megi bera undir dómstóla.
Um ákvæði þeirra kafla frv., sem ræða um einstök afbrot, er þess fyrst að geta, að refsitakmörkin eru höfð allmiklu víðtækari en nú er, samkv. hegningarlögunum frá 1869, og dómurunum gefin meiri heimild til þess að færa refsingu niður, þegar málsbætur eru.
Í X. kafla frv., um landráð, eru auknar refsingar við því, að stofna hlutleysi ríkisins í hættu. Ennfremur eru lagðar þungar refsingar við hverskonar njósnum hér á landi í þágu erlendra ríkja eða stjórnmálaflokka. Loks er í beim kafla lögð refsing við misferli með skjöl, er varða heill eða réttindi ríkisins, eða hafa fjárhags- eða viðskiptaþýðingu fyrir ríkið. Þar undir má aðallega nefna ólögmæta birtingu samninga, ráðagerða eða ályktana ríkisins, sem hafa mikilsverða fjárhags- eða viðskiptaþýðingu fyrir þjóðina gagnvart öðrum þjóðum.
Í XII. kafla, um brot gegn valdstjórninni, er refsing hörð við því að skýra heimildarlaust eða vísvitandi rangt frá því, sem gerist í starfi opinberra samkoma eða stjórnarvalda. Svið refsinga er fært út fyrir árásir á opinbera starfsmenn út af starfi þeirra og í starfi þeirra, en jafnframt er refsiábyrgð embættis- og sýslunarmanna aukin frá því, sem nú er, ef þeir misnota starf sitt sér eða öðrum til hags.
Í XV. kafla eru felld saman refsiákvæði við röngum framburði og röngum sakargiftum, sem nú eru í tveim köflum í hegningarl. frá 1869, 14. og 22. kafla. Ákvæði þessi þykja rétt komin í einum kafla, með því að röng kæra hefir að jafnaði í för með sér rangan framburð.
Í XXI. kafla eru ákvæði um sifskaparbrot. Með þeim kafla eru niður felldar refsingar við mörgum athöfnum, sem nú er lögð refsing við. Þannig er felld niður refsing við hór, svo kallaðri hneykslanlegri sambúð, giftingu á milli tengdra og milli stjúpforeldra og stjúpbarna, en hinsvegar haldið refsingu fyrir holdlegt samræði á milli ættingja í beinan legg og systkina, og skiptir þá ekki máli, hvort um al- eða hálfsystkini er að ræða. Refsingu fyrir hór og hneykslanlega sambúð mun sennilega aldrei hafa verið beitt, þótt hún sé ákveðin í hegningarl. frá 1869, enda mun t. d. hin svokallaða hneykslanlega sambúð, þ. e. sambúð ógiftra persóna, vera afaralmenn.
Í XXII. kafla, um skírlífisbrot, eru einnig gerðar margar breyt. á núgildandi hegningarl. Refsing er lögð við því, ef maður misnotar þá aðstöðu sína, að kvenmaður er honum háður fjárhagslega eða í atvinnu sinni. Kynferðismök milli manna af sama kyni eru því aðeins refsiverð, að annar aðili sé yngri en 21 árs; þá skal refsa þeim, sem eldri er. Vægari refsing en nú er lögð á móður, sem eyðir fóstri sínu, en þyngri refsing á aðra þá, sem aðstoða við fóstureyðingu.
Í XXIII. kafla eru felld saman ákvæðin um manndráp og líkamsmeiðingar, en í núgildandi hegningarl. eru þau ákvæði í tveim köflum, 11. og 18. kafla. Byggist þetta á því, að manndráp eru ein tegund líkamsárása. Ákvæðin um þetta eru allmiklu einfaldari í frv. en í núgildandi l.
Í ákvæðum XXV. kafla, um ærumeiðingar, er talsvert hert á refsingu, einkum ef ærumeiðandi aðdróttun er borin fram gegn betri vitund. Skal þá samkv. 236. gr. beita varðhaldi eða fangelsi allt að 2 árum.
Í XXVI. kafla er safnað saman ákvæðum um auðgunarbrot. Í þeim kafla er lögð refsing við ýmsum sviksamlegum athöfnum, sem nú er eigi refsing við lögð. Ný ákvæði eru um þá, sem nota sér bágindi, einfeldni eða fákunnáttu manna sér til hags, og menn þá, sem hafa fjárreiður fyrir aðra á hendi, en misnota þá aðstöðu sína.
Ég hefi nú stiklað á hinum helztu breyt. og nýmælum, sem fólgin eru í frv. þessu, en vitanlega eru breyt. og nýmælin talsvert fleiri. Ég hygg, að það sé ekki ofmælt, að frv. sé vel og vandlega undirbúið og sé yfirleitt í samræmi við réttarmeðvitund nútímans og nútímaskilning á refsifræði. Þau ákvæði frv., sem helzt mundu geta orkað tvímælis, munu vera ákvæðin um ærumeiðingar, enda er það sá kafli refsifræðinnar, sem einna vandasamast er við að eiga, og er það eðlilegt, þar sem um er að ræða eins teygjanleg og óákveðin hugtök eins og æru og mannorð. En í þessu máli hefir verið valin sú leið að taka nær alveg shlj. ákvæði úr refsilöggjöf þeirra þjóða, sem við erum skyldastir á Norðurlöndum.
Ég hygg, að það sé ekki skynsamlegt fyrir einstaka hv. þm. eða hv. þd. að gera miklar breyt. á svona lagabálki. Það verður að taka tillit til þess, að þar sem um svona vandasaman lagabálk og þennan er að ræða, þá er hætt við, að það gæti raskað samræmi að fara að breyta honum nú og að breyta slíkum lagabálki sem þessum er heldur varla annara meðfæri en beirra, sem sérstaklega hafa lagt sig í líma við að rannsaka málið í heild.