22.04.1939
Neðri deild: 47. fundur, 54. löggjafarþing.
Sjá dálk 791 í B-deild Alþingistíðinda. (1494)
29. mál, hegningarlög
*Gísli Sveinsson:
Ég ætla ekki að fara miklu lengra út í þetta mál en ég þegar hefi gert. Ég hefi gert það að sjálfsögðu til þess að það kæmi í rauninni í ljós, hvernig málið er vaxið. Og í sjálfu sér, eins og líka kom fram í minni ræðu, lít ég svo á, að ákvæði þessa frv. að aðalefni, bæði fyrir heildina og fyrir einstaklinga, séu sjálfsögð til þess að verða að l. Og þó að maður gæti deilt um einstakar gr. frv., þá er það ekki beinlínis áhrærandi aðalefni málsins.
Ég get verið ánægður með skýringar og skilagrein hæstv. forsrh. um þetta mál, þ. e. a. s. frá hans sjónarmiði. En við verðum að vísu ekki alveg sammála um aðferðina við að forma ákvæði, að vísu fá, sem í frv. eru, og ekki heldur um þá aðferð, sem nú er höfð hér á hæstv. Alþ. til þess að koma málinu fram. Ég gat þess til, að honum mundi það metnaðarmál vera sem dómsmrh. að koma slíku máli sem þetta er fram nú þegar fyrir þingfrestun. En ég taldi, að þær forsendur, sem hann hafði fyrir því, væru að nokkru fánýtar. En hann er búinn, hæstv. ráðh., að bíta sig svo fast í það, að málið skuli fram í vorfardögum og gróa með grösunum, að hann vill ekki fyrir neinn mun frá því hvika.
Ég hefi nú heyrt það á ræðu hæstv. forsrh., að hann er þess vitandi, sem eðlilegt er, að dálitlir gallar eru þó á frv. í þessu atriði, sem um hefir verið rætt, og hann býður nú fram næturfrest eða svo, eða a. m. k. mjög stuttan frest til þess að athuga málið, ef þörf þætti til bera, og þá með sérstöku tilliti til tveggja gr. þess. Ég fyrir mitt leyti hefi ekki farið fram á það og þarf ekki á því að halda. Og það er fullvíst, að hv. þm. hafa yfirleitt ekkert við slíkan frest að gera. En það, sem ég hefi talað um, er, að séð verði til þess, að enn gefist nokkur tími til þess að aðrir fjölluðu um málið en þm., til þess að þm., sem vitanlega að miklum meiri hluta hvorki eru inni í málinu — eins og gefur að skilja — né heldur óska að vera það, verði rólegri með það, að nú verði samþ. l., sem þá iðrar ekki í neinu atriði að hafa verið með í að samþ.
En ég hefi bent á aðrar hliðar á þessu máli. Það eru stofnanir innan þjóðfélagsins, sem fara með mál manna, sem hér koma mjög til greina.
Ritvöllurinn og ræðuvöllurinn eru atriði, sem mér virðist, að þurfi að taka til greina í þessu sambandi. Blöðin t. d. eru oftast bundin við ákveðnar stofnanir, þó utan þings sé. Og þá komum við að því í þessu frv., sem er ágreiningur nokkur um hér hjá okkur og einnig hefir verið ásteytingarsteinn annarstaðar. Það er rétt, að 237. gr. þessa frv. er að ákvæðunum til í löggjöf hjá nokkrum þjóðum, þó að hér sé þetta nýmæli. En það er ekki alveg sjálfsagt í fyrstu lotu að lögleiða allt, sem aðrar þjóðir hafa í þessu sambandi. Það ber að íhugast og skoðast vandlega, hvort slíkt lagafyrirmæli er heppilegt hér á þessu stigi, sem menn telja, að að sumu leyti sé nauðsyn á að hafa hér hörð ákvæði um, en sem ég efast um, að sé á réttu byggt, heldur get búizt við, að það sé varasamt að gera þá, sem brotlegir kunna að verða gegn þessari gr., að píslarvottum; það getur hefnt sín. Ef hæstv. ráðh. þykist eiga einhvern ámælanda slíkan hér innan þings, þá er sama um það að segja, að það verður að taka sálfræðilegt tillit til slíkra manna og umhverfis þeirra. Og ef maður talar um 237. gr., þá er það vitanlegt, að þar er nýmæli, sem er ekki í l. með þjóðum almennt annarstaðar. En slíkt ákvæði sem þetta er í frv., sem hefir verið lengi til meðferðar í Danmörku og þar mætt mikilli mótspyrnu, sem að vísu ekki hefir gengið fjöllunum hærra, en það hefir frá réttum aðilum mætt seiglingslegri mótspyrnu. Nú heyri ég hjá hæstv. dómsmrh. — það ber kannske eðlilegan, en a. m. k. athyglisverðan vott um sálarfar sumra manna. sem eru dómsmálaráðherrar, að sálarfarið verður svo ósköp líkt með þeim, og það er ef til vill eðlilegt — en hæstv. dómsmrh. hefir sömu rök og Steincke dómsmrh. Dana hefir haft. Hann telur betra að brjóta frelsið til þess að vernda frelsið heldur en að láta þetta ógert. Það hefir ekki farið dult hjá þeim bræðrum okkar við Eyrarsund, að þetta sé að brjóta frelsið. En Steincke hefir varið það með þeirri forsendu, að nauður geti rekið til að brjóta frelsið til að vernda frelsið. En nú hefir það ekki komið fram, hvor hluti frelsisins er þyngri á vogarskálinni, sá, sem brotinn er eða sá, sem er verndaður. Dómsmrh. Dana hefir mikið fylgi bak við sig, en samt hefir honum ekki enn tekizt að koma þessu ákvæði fram. Nú siglir frv. hans yfir þær kosningar, sem fram fara í Danmörku, og veit enginn, hvernig því muni reiða af hjá þeirra nýkosnu mönnum. Og frá hans (Steincke's) mönnum hefi ég heyrt harðar ádeilur á Steincke meðal annars fyrir þetta; og einn hafði þau orð út af þessu um Steincke: „Vík frá mér Satan“. Þetta hefir nú átt að vera hnyttiyrði, en talar samt sínu máli.
Ég kýs ekki á einni nóttu eða svo að umhverfa neinu í þessu frv. En ég hefi, kurteislega gagnvart hæstv. dómsmrh., hér á þessu stigi málsins leitað frétta hjá honum um það, hve langt hann vilji ganga í því að brjóta odd af oflæti sinu, þ. e. a. s., hvort hann vildi fresta afgreiðslu þessa máls til síðari hluta þingsins. Geri hann það ekki, læt ég mér þá fátt um finnast og þetta kyrrt liggja. En ég hefi af eðlilegum ástæðum viljað taka það fram, sem ég hér hefi gert, og þigg ég ekki hans góða boð um stuttan frest til að athuga þetta mál, af því að ég þykist ekki þurfa þess frekar. En þegar hæstv. ráðh. talar um, að þetta mál hafi legið frammi fyrir hv. þm. til athugunar, svo að þeir hafi getað athugað málið, þá er þetta ofsagt. Hv. þm. hafa haft öðru að sinna á þinginu. Hv. þm. eru ekki heldur allir að stúdera málin til þess að gera sér sjálfstæða grein fyrir því, hvernig þau eru.
Það eru fleiri ákvæði í þessu frv., sem orka tvímælis en þau, sem ég hefi tekið fram, og það jafnvel í þessum kafla. Ég bendi aðeins á það, sem þó er minni ásteytingarsteinn en 237. gr. að í 236. gr. er ákvæði um, að það varði varðhaldi eða fangelsi allt að 2 árum, ef ærumeiðandi aðdróttun er birt eða borin út opinberlega, enda þótt sakaráberi hafi ekki haft sennilega ástæðu til að halda hana rétta. Nú er þetta, „sennileg ástæða“, mjög svo varhugaverð setning, af því að um það er dæmt af dómstólunum eftir á, að ýmsu upplýstu, sem ekki var upplýst á þeirri stundu, þegar þessi sakaráberi bar fram sína aðdróttun. Og þá gæti vel farið svo, að dómstólarnir litu á sem svo: Maðurinn hefir ekki haft sennilega ástæðu til að bera þetta fram, hann getur hafa sagt það gegn betri vitund. — En þessi ástæða gat samt verið til staðar, þó að eftir á, að fengnum einhverjum vissum upplýsingum, þyki það ólíklegt. Þarna er rúmt frelsi til að athuga það, sem kallað er pólitík. Hér er ekki talað um áhurð á einstakan mann, sem varðar æru hans, heldur er hér komið inn á það svið, þar sem blaðamenn telja sér leyfilegt að ganga nokkru lengra í hita dagsins en dómstólar ef til vill eftir strangasta skilningi mundu telja rétt vera.
Fleiri atriði vildi ég gera aths. við, sem ég tel, að betur mættu fara. Ég hefi af eðlilegum ástæðum vegna embættisstöðu minnar meira til brunns að bera til þess að gera slíkar aths. heldur en sumir aðrir hv. þm. og sé því sumt, sem menn mundu vilja breyta í þessu frv., ef málið fengi meiri yfirskoðun. Og ég vil slá því föstu, að þó að við ef til vill samþ. þetta frv. nú, meira og miður fúsir, þá verður hæstv. dómsmrh. samt að búast við því, sem er þó ekki heppilegt, að það geti mjög bráðlega komið fram það, sem menn kalla „opinion“, að menn fari að skoða huga sinn um, hvort þetta verður þolað. Og þá vona ég, að hæstv. ráðh. verði fús til að laga sig og breyta til eftir því, sem sennilegar ástæður liggja til og upplýsist, að rétt verður að teljast, og er skylt að hafa það, sem réttara og sannara reynist.