22.12.1939
Neðri deild: 90. fundur, 54. löggjafarþing.
Sjá dálk 942 í B-deild Alþingistíðinda. (1903)
130. mál, lögreglumenn
*Héðinn Valdimarsson:
Það er kunnugt, að það er af almenningi litið af mikilli tortryggni á allar tilraunir, er nokkrir ráðh. hafa í seinni tíð gert til þess að auka lögregluna stórkostlega — ekki af því, að menn séu ekki samþykkir því að hafa nægilegt lögreglulið, heldur af hinu, að ekki verður séð, hver þörf er á slíkri aukningu lögreglunnar eins og hér er farið fram á. Hér standa saman þrír stjórnmálaflokkar að því að koma þessu frv. fram, og á því hefir verið gerð aðeins óveruleg breyting í Ed., þannig, að ekki á að vera hægt að verja til lögreglunnar ótakmörkuðu fé, en jafnframt hefir þó hæstv. dómsmrh. lýst yfir því, að hann muni ekki fara eftir þessu, ef honum virðist þörf á öðru, heldur muni hann nota fé eins og honum sýnist. Þá hefir orðinu tæki verið breytt í útbúnað, en sú breyting þýðir engan veginn, að dómsmrh. geti ekki vopnað lögregluna eftir sem áður, enda hefir það verið gert, og er hann fyrsti ráðh., sem hefir útvegað lögreglunni vopn, bæði skotvopn og önnur. Nú er það á hans valdi að ákveða, hvenær þau skuli notuð, án þess að þurfa að bera það undir stj. í heild. Nú hefir ekki orðið vart við það, að ránsflokkar eða þjóðaflokkar væðu hér svo uppi, að þörf væri á vopnaðri lögreglu. Ekki hefir heldur verið svo mikið um siðferðisbrot, smygl eða brugg, að núverandi lögregla fengi ekki ráðið við það. Það hefir aldrei verið kvartað um það hér í höfuðstaðnum, að lögreglan væri ekki fær um að rækja sitt hlutverk, svo sem að sjá um umferðina á götunum. Því verð ég að spyrja eins og aðrir, hvaða þörf sé á því að verja svona miklu fé til aukinnar lögreglu. Samkvæmt heimildinni má eyða 150–200 þús. kr. til lögreglunnar, og af manni með skapgerð hæstv. dómsmrh. er við því að búast, að þann noti hana.
Slík frv. sem þessi hafa jafnan komið fram, er ríkisstj. hafa talið sig valtar í sessi. Og þegar núv. stj., sem hefir nær allt þingið á bak við sig, leggur fram slíkt frv., bendir það alveg sérstaklega til þess, að hún muni ekki telja sig örugga.
Ef litið er á okkar sögu síðan við fengum fullveldið, þá ber ekki á því, að ríkisvaldið hafi ekki getað notið sín. Hvað er það þá, sem rekur á eftir hæstv. dómsmrh. að berja þetta mál fram, enda þótt hann viti, að hann hefir meiri hl. þjóðarinnar á móti sér í þessu máli? Því að frv. hefir hvarvetna verið mótmælt sem hótun gegn verkalýðnum, enda er það ekkert annað en þvílík hótun.
Ég vil í þessu sambandi geta þess, að vinnudeilurnar voru á bak við ástæða til þess, að hæstv. ráðh. flutti þetta mál, án þess að segja, að lögreglan hafi átt að beita valdi á nokkurn hátt. Upp úr vinnudeilunni 9. nóv. varð lögreglufrv. Jóns Þorlákssonar að lögum. Engum mun eins kunnugt um það og hæstv. ráðh., að bardaginn þá var fyrst og fremst af völdum lögreglunnar. Þetta varð til þess, að ýmsir menn, sem reyndu að bera hönd fyrir höfuð sér, urðu fyrir áverka. Til slíkra atburða hefði aldrei leitt, ef verið hefði sú lögreglustjórn, sem menn höfðu búist við. Áverkarnir urðu af því, að í lögreglustjórninni var maður með skapgerð, sem hæstv. ráðherra vill hafa. Það sama endurtók sig með Hafnarfjarðardeiluna í vetur. Þar var ekki um annað að ræða en gert var verkfall, vegna þess að taka átti í vinnu þá menn, sem reyndust verkfallsbrjótar. Þá var ráðh. ekki seinn til og fór að skipta sér af þessari vinnudeilu. Hann sagði, að hún væri ólögleg og sér væri skylt að senda þangað her manna. Hann gerði sem hann gat, kallaði saman varalögreglu, og sendi svo varðskipið Ægi alvígbúið, til þess að herja á verkafólkið í Hafnarfirði og ná yfirhöndinni. En honum heppnaðist það ekki, liðið var of lítið og almenningsálitið þannig, að honum tókst ekki að safna því liði, sem til þurfti. Það, sem bjargaði í þessu tilfelli tilraun hans til að kúga fólkið, var almenningsálitið. En með þessu frv. á að koma upp það miklu varaliði, að ráðh. geti breytt eftir sinni skapgerð óhindraður. Tveir flokkar þingsins, sem áður voru í andstöðu, hafa sameinazt um þetta frv. vegna þjóðstjórnarinnar. Þetta er eitt dæmi um það, hvernig þjóðstjórnin verkar á þingið, og hvernig flokkarnir geta komið málum sínum fram. Til þess að spilla ekki friðinum á heimilinu, eru allir sammála, þó að sumir þeirra séu í raun og veru á móti því. Nú er það kunnugt, svo að ég taki aðeins annað atriðið, hvaða ástæða lá á bak við hjá dómsmrh., þegar hann sagði, að í Hafnarfirði hefðu verið róstur og upphlaup í sambandi við vinnudeiluna. 9. nóv. urðu engar uppreisnir, en það látið í veðri vaka af dómsmrh., til þess að lögregluliðið gæti beitt vopnum sínum. Við slík tækifæri er aðeins ástæða til þess að þetta ropnaða lið geti látið til sín taka, og annaðhvort væri, þó það tækifæri væri notað. Þetta frv. virðist því hafa eingöngu þann tilgang, að geta stöðvað vinnudeilur, þegar dómsmrh. finnst þess þurfa, hvernig sem mótstaðan er, ef ráðh. finnst það skaða pólitíska afstöðu sína eða síns flokks. Ég vil líka benda á eitt atriði í þessu frv., að í stað þess, að áður var talað um það sem varalið, sem hægt var að greiða þóknun fyrir unnin verk í þágu lögreglunnar, þá er nú gengið út frá fullum launum til þessara manna. Það er varaliðið aðeins að nafninu til, því ráðh. getur sent það hvert á land sem er.
Í l. eins og þau eru nú er ákvæði um, að ekki megi senda varalið á aðra staði en þá, sem samþykki bæjarstjórnar hefir fengizt til. En hér er algerlega horfið frá þessu ákvæði, heldur á ráðherra að stjórna þessum herferðum til sjós og lands. Þegar ráðh. sendir þetta varalið út á land með skotvopn og táragas og annað, sem hann hefir aflað handa því, án samþykkis viðkomandi bæjarstj., má líta svo á, að þetta sé bein innrás af hálfu ráðh. á þessa staði. Ég hygg, að slíkt muni ekki verða til þess að efla friðinn í landinu. Þá má líka geta þess, að í lögreglustjórnina eru teknir menn með skapgerð eins og hæstv. dómsmrh., en hafa ekki næga lagaþekkingu til þess starfs. Þetta er gert móti ráðum háskólans, því eftir hans fyrirmælum, þarf að hafa lagaþekkingu til þess að stjórna vopnuðu liði.
Ég þykist vita, að ekki sé til mikils að tala við hv. þm. þjóðstjórnarinnar um þetta mál, en ég vildi þó, áður en þetta frv. verður að l., lýsa því yfir, sem er mín skoðun, að annaðhvort hefir þetta frv. í för með sér stórkostlega sóun á fé ríkisins, eða það verður til að efla ófriðinn í landinu.