18.04.1940
Neðri deild: 44. fundur, 55. löggjafarþing.
Sjá dálk 704 í B-deild Alþingistíðinda. (1782)
70. mál, verðlagsuppbót á laun embættismanna og starfsmanna ríkisins og ríkisstofnana
*Einar Olgeirsson:
Herra forseti! Það er nú komið hér fram allmikið af brtt. Og vildi ég fyrst taka til athugunar brtt. frá meiri hl. fjhn., sem virðast vera aðalbrtt., sem nú verður barizt um, og fjalla um, að 8 þús. kr. tekjur á ári skuli vera hámark, sem verðlagsuppbót skuli vera greidd á. Ég var við 2. umr. málsins með dálítið líka brtt. Og ég var samþykkur brtt. samsvarandi þessari brtt. fjhn. við þá umr. Og ég er samþykkur þessari brtt. fjhn. að því er þennan fyrri hl. snertir. Ég álít sjálfsagt á tímum eins og nú eru, að ekki sé greidd uppbót á laun eða tekjur, sem eru 8 þús. kr. á ári eða meira en það. Og í sambandi við brtt. hv. þm. N.-Ísf. vil ég taka það fram, að ég er samþykkur því, að þetta skiljist þannig, að það séu allar árstekjur manna, sem miðað sé við í þessu efni.
Um þessa síðari till. í brtt. fjhn., að þeir, sem einhleypir eru, skuli ekki njóta sömu hlunninda viðvíkjandi verðlagsuppbótinni, heldur skuli þeir aðeins fá uppbót á laun, sem ekki fara yfir 4800 kr., álít ég, að ekki sé rétt að gera þennan greinarmun þarna á, heldur eigi að haga þessu alveg eftir launastiganum án tillits til þess, hvort menn eru einhleypir eða ekki. Tekjur manna af almennu verkakaupi minnka eftir því, sem vinna minnkar, alveg án tillits til þess, hver vinnur þá vinnu. Ef við ætlum að fara að gera greinarmun á því, hvaða uppbót menn eiga að fá á laun sín, eftir ástæðum þeirra, þá yrðum við, ef við værum réttlátir, að gera nákvæmlega það sama að því er snertir verkakaup almennt. Oft er það svo, að mönnum ber ekki skylda til samkv. l. að sjá um framfæri þeirra manna, sem þeir þó verða að sjá um framfæri á, og eru þessir menn því á skýrslum kallaðir einhleypir, þó að þeir séu það ekki í raun og veru. Og það hefir gengið illa að fá yfirvöldin til að samþ., að þeir teldu þessa menn á framfæri sínu á skýrslum. Ennfremur, ef á að fara að gera þannig greinarmun, þá má eins gera greinarmun á þeim annarsvegar, sem eru kvæntir og eiga eitt barn, og hinum hinsvegar, sem eru kvæntir og eiga t. d. 5 börn. Það, að blanda því hér inn í ákvæðin um uppbótina, hvort menn séu einhleypir eða ekki eða hafa t. d. 1–2 börn á framfæri sínu eða mörg, það ruglar algerlega launastigann. Það er ekki rétt með brtt. að fara inn á þetta a. m. k. nú sem stendur, að mismuna mönnum í launum eftir því, hvernig ástæður þeirra eru. Ef það væri gert, þá væri alveg jafnrétt að gera það viðvíkjandi almennu kaupgjaldi líka, að borga einhleypum mönnum lægra kaup. En ég býst ekki við, að menn vildu leggja það til. Ég ber fram brtt., sem fer fram á, að síðari hl. brtt. fjhn. verði felldur niður, þetta er snertir einhleypingana. Ég vil sérstaklega vekja eftirtekt hv. þm., sem hafa áhuga fyrir því, að þetta hámark, 8 þús. kr., verði samþ., að það er sérstaklega vissara upp á það að geta fengið atkvgr. um þessa brtt. að aðalforminu til, þ. e. að 8 þús. kr. tekjur verði ákveðið sem hámark, að fella þennan síðari hl. brtt. burt.
Þá er hér einnig till. frá meiri hl. fjhn. um, að það skuli almennt draga 10% frá kauphækkun þeirri, sem fram eigi að fara eftir þeim reglum, sem fara skal eftir. Ég er á móti þessu. Ég álít laun verkamanna of lág og jafnvel laun sums af því fólki, sem laun tekur hjá ríkinu. Ég get um þetta sérstaklega út af þeim miklu umr., sem hafa orðið um þetta mál, og það er rétt að láta það koma fram við þessar umr., að þó að embættismannastéttin sé þung á fóðri hjá ríkinu, þá fer fjarri því, að það sé hún, sem þyngst er að bera af þjóðfélaginu sem heild. Það er rétt að vekja athygli á því, ekki sízt með tilliti til ræðu hv. þm. A.-Húnv., að það er í raun og veru tiltölulega lítið, sem embættismenn ríkisins taka til sín af hálannum, þegar þau laun eru borin saman við þau hálaun og þær hátekjur, sem greiddar eru af þjóðfélaginu. Ég álít, að ef þær umr., sem hér hafa orðið um hálaun, verða til þess, að nokkuð verði skorið niður hjá hálaunamönnum ríkisins af tekjum þeirra, þá beri ekki að líta svo á, sem embættismannastéttin eigi að vera sem einskonar skotspónn í því tilliti, og að einungis eigi að spara að greiða mönnum hálaun hvað þá stétt snertir. Það væri allt of billega sloppið fyrir hátekjumennina, ef hálaunamenn, sem ríkið borgar, ættu ekki að fá neina uppbót, en allir aðrir hálaunamenn í þjóðfélaginu ættu að sleppa. Hv. þm. A.-Húnv. taldi, að hér væru 150 menn, sem hefðu yfir 8 þús. kr. í laun hjá ríkinu. Ég býst hinsvegar við, þó að tiltekin væri Reykjavík eingöngu, að þá séu fyrir utan þá menn a. m. k. 300 menn, og líklega fleiri — ég gæti trúað 500–600 — sem hafa yfir 8 þús. kr. í árstekjur. Og það er ekki sérstaklega réttlátt, þegar verið er að taka fyrir að reyna að hindra, eins og rétt er, að þeir menn, sem eru á launum hjá ríkinu og fá yfir 8 þús. kr. í laun, fái dýrtíðaruppbót, að hlífa þá hinum, sem hafa margföld laun á við það. Og embættismenn ríkisins standa verr að vígi heldur en þessir hátekjumenn að því leyti, að embættismennirnir hafa ekki möguleika á því að dylja sínar tekjur, af því að þeir fá laun sín frá því opinbera. En menn, sem hafa um 10 þús. kr. á tekjur á ári á annan hátt, hafa mikla möguleika til þess að svíkja undan skatti, og það í stórum stíl. Ýmsir menn munu hér hafa jafnvel allt að því 100 þús. kr. árstekjur, svo sem lyfsalar, heildsalar og aðrir slíkir, sem geta tekið stórgróða af sama almenningi, sem dýrtíðin kemur hvað þyngst niður á. Þessu vil ég vekja eftirtekt á í sambandi við það mál, sem hér er um að ræða. Og ég vil sérstaklega, að það, sem komið hefir fram hjá hv. þm., um að skera niður uppbót á laun þeirra manna, sem hafa laun yfir visst hámark, verði einnig framkvæmt í sambandi við að skera niður við hátekjumenn almennt í landinu í samræmi við þetta.
Um brtt. á þskj. 503, frá þeim hv. þm. V.-Húnv. og hv. 2. þm. Árn., vil ég segja, að þessi brtt. er að mörgu leyti mjög einstæð og að vissu leyti mjög gott dæmi um þann hugsunarhátt, sem ríkir bjá þessum hv. þm. og nokkrum öðrum af þeirra tagi. Brtt. þessi fer fram á, að tekið verði tillit til þess viðkomandi launagreiðslum starfsmanna ríkisins, hvernig afurðirnar seljast, og ef útfluttar afurðir lækka í verði, þá skuli launin lækka. En ef verð útfluttra afurða hækkar, þá eiga launin ekki að hækka neitt. Það er vert í þessu sambandi að gera sér ljóst, á hverju þjóðfélagið er byggt. Helmingurinn af mönnum í því verður að selja sinn vinnukraft. Þeir menn hér á landi, sem ráða okkar útflutningi — selja síld, saltfisk, kjöt, ull, gærur og annað slíkt — ráða að mjög miklu leyti yfir því, hvernig gengur um sölu á þessum hlutum, og að svo miklu leyti, sem þeir ekki ráða því sjálfir, þá skapast verðlagið af því þjóðfélagsástandi, sem nú ríkir og launþegar í íslenzka þjóðfélaginu eru ekki ánægðir með. Þeir, sem vilja vernda núverandi þjóðskipulag og launa vinnuna, verða að bera afleiðingarnar af því. Ef menn kjósa sérstaklega þjóðfélag, sem byggist á spákaupmennsku um að kaupa vinnuafl meiri hluta þjóðarinnar, verða þeir að taka afleiðingunum af þeirri spákaupmennsku, sem eru kreppurnar og allt það, sem þeim fylgir. Það er ekki hægt að ætlast til þess, að launþegarnir í þjóðfélaginu, hvort sem það eru verkamenn, sjómenn eða starfsmenn ríkisins, eigi að bera afleiðingarnar af því, hvernig tekst að selja afurðirnar. Við þekkjum það t. d., hvernig gengur um sölu á síld, fiski eða öðru slíku. Sala á þessu hefir verið í höndum 10–20 manna. Ef þessum mönnum hefir þótt henta að bíða, til þess að reyna að fá hærra verð fyrir vöruna, þá hafa oft tapazt millj. Og af því að beðið hefir verið nokkra daga með að selja vöru, hefir varan stundum orðið óseljanleg. Ættu þá allir embættismenn ríkisins að sæta launalækkun fyrir bragðið? Það er ómögulegt að fara inn á grundvöll þessarar brtt. án þess að gerbreyta fyrirkomulagi þjóðfélagsins. Ef launþegarnir eiga að bera afleiðingarnar af því, hvernig gengur að selja vörurnar til útlanda, þegar þær lækka í verði, þá eiga þeir líka að njóta þess, þegar betur selst. En til þess eiga þeir að eiga afurðirnar, og þjóðfélagsfyrirkomulaginu á þá að breyta í það horf, að allir séu sameigendur að afurðunum, sem seljast.
Þessi brtt. kemur ákaflega illa heim við þann þjóðfélagslega grundvöll, sem við eigum við að búa, og verður því, að því fyrirkomulagi óbreyttu, að öllu leyti ósanngjörn gagnvart launþegunum í þjóðfélaginu. Og sérstaklega ósanngjörn verður hún gagnvart embættismönnum og starfsmönnum ríkisins, sem minnst hafa um þetta að segja og fá engu um það ráðið, hvernig afurðirnar seljast. En það eru menn þeir til í þjóðfélaginu, sem væri athugandi, hvort ekki ættu að fá laun sín greidd í hlutfalli við sölu afurða okkar til útlanda, eins og t. d. forstjórar S Í F og S Í S, bankastjórarnir og stjórn Síldarverksmiðja ríkisins, og aðrir slíkir. Það gæti verið rétt að láta þessa menn, sem eru í raun og veru þeir fáu menn. sem ráða nokkru um það, hvernig vörur okkar seljast, eiga eitthvað undir þessari sölu og láta þá fá laun eftir því, hvernig þeim tekst að selja. Og ef flm. brtt. á þskj. 503 ætla að vera réttlátir, þá ættu þeir að vilja láta ákveða laun þessara manna eftir því, sem t. d. bændur fá fyrir sína vinnu, t. d. forstjóra S Í S, eða láta forstjóra S Í F fá meðaltal af tekjum sjómanna. Ef þeir ætla að gera einhverjar breyt. á launum manna eftir því, hvernig útfluttu afurðirnar seljast, þá eiga þeir að taka fyrst fyrir launakjör þeirra manna, sem hafa með að gera söluna á þessum afurðum.
Ég hygg, að þessi brtt. sé ekki borin fram af neinni alvöru af þessum hv. þm., þeim bæri að snúa sér allt annað í sambandi við þetta. Það er langt frá því, að öll afkoma okkar Íslendinga fari eftir því, hvernig útfluttu afurðirnar seljast. Hún fer líka eftir því, hve mikið er framleitt hér innanlands. Um helmingur af þeim vörum, sem Íslendingar nota, er framleiddur innanlands, og mætti framleiða enn meira. Og það nær ekki nokkurri átt, að aðalgrundvöllur gagnvart launakjörum sé hafður að verulegu leyti útflutningsverð afurðanna, meðan menn hafa ekki rétt til þess að framleiða hér það, sem þeim þóknast, og selja erlendis. Það er hart af því opinbera að banna mönnum að framleiða og selja vöru, sem þeir gætu selt á erlendum markaði. Það er hart, að öll völd yfir okkar útflutningi skuli vera fengin í hendur 6-10 mönnum, og þessir menn ráða því, hvar í heiminum leitað er að markaði fyrir okkar vörur. Og sleifarlagið á þessum hlutum er nú svo mikið, að stórir markaðir eru til í heiminum, sem ekki er reynt að selja á okkar vörur. Einnig með tilliti til þess er það mjög fjarri réttu lagi að binda launakjör manna við þessar sölur. Ég býst líka við, að þessi brtt. sé borin fram til þess að draga athygli manna frá því, sem er aðalatriði í þessu máli, sem er, hvort embættismenn ríkisins, sem hafa yfir 8 þús. kr. í árstekjur, eigi að fá dýrtíðaruppbót á laun sín eða ekki. En ég álít, að það sé um að gera við atkvgr., að sú till. komi eingöngu til atkv. og ekki neitt annað.