06.06.1941
Sameinað þing: 24. fundur, 56. löggjafarþing.
Sjá dálk 181 í B-deild Alþingistíðinda. (221)
1. mál, fjárlög
Frsm. (Bjarni Bjarnason) :
Eftir að frv. hafði verið lagt undir 3. umr. fjárl. og fjvn. hafði lagt fram sínar brtt. og nál., hafa komið fram allmargar brtt. frá einstökum hv. þm., og talað hefur verið fyrir þeim.
Þar sem nú er nokkuð langt síðan þessi umr. hófst og haldnar hafa verið margar ræður í tilefni af framkomnum brtt., en fjvn. hins vegar hefur ekki séð ástæðu til að taka afstöðu með þeim brtt., sem fram hafa komið, þá sé ég ekki ástæðu til að gera þær að umræðuefni nú, hvorki þær ræður, sem fluttar hafa verið um einstakar brtt., né heldur að verulegu leyti það, sem fallið hefur hér í þessum umr. um störf fjvn., því að aths. við störf n. hafa við þessa umr. verið mjög litlar og engar í raun og veru þannig lagaðar, að þeim þurfi að svara. En. vegna þess að störf n. eru nokkuð komin í annan farveg heldur en ,n. hafði hugsað sér, þegar hún hóf störf sín í byrjun þessa þings, þá vildi ég aðeins fara um það örfáum orðum.
Eins og nál. fjvn. bar með sér við frh. 1. umr. fjárl., þá lagði n. til í nál. sínu, að nokkru. af væntanlegum umframtekjum yfirstandandi árs yrði varið til þess að bæta við þær fjárveitingar, sérstaklega til verklegra framkvæmda, sem ákveðnar eru í yfirstandandi árs fjárl. Og einnig var n. með nokkrar aðrar brtt.; þó að þær lægju ekki fyrir hæstv. Alþ., þá höfðu þær verið lagðar fram fyrir hæstv. ríkisstj., sem voru um fjárveitingar á yfirstandandi ári. Hæstv. ríkisstj. féllst yfirleitt ekki á till. í þessa átt frá fjvn.
Og með tilliti til þeirra raka, sem hæstv. ríkisstj. færði gegn till. n. að því er þetta atriði snerti, hefur fjvn. að vissu leyti fallizt á afstöðu hæstv. ríkisstj., sem sé þá að mynda sjóð, sem yrði þáttur í svo kölluðum dýrtíðarmálum, sem nú er verið að ræða um í flokkunum, til þess að mæta að einhverju leyti þeirri dýrtíð, sem nú er komin og yfir vofir. Þetta mál er að vísu enn óleyst, en ég verð að vona, að dýrtíðarmálin verði leyst á þeim grundvelli meðal annars, að varið verði fé úr ríkissjóði á yfirstandandi ári í þessu skyni. Og með þetta fyrir augum getur fjvn. fallið frá sínum fyrri till. um þetta efni. Aftur á móti hef ég ekki orðið þess var, og það hefur ekki komið fram hér í umr., nema frá einum hv. þm., að þetta sjónarmið og þessi þáttur í starfi fjvn. hafi verið óþarfur og út í hött, eins og sá hv. þm. taldi. Og fjvn. er enn þeirrar skoðunar, að rétt hefði verið, svo framarlega að vinnuafl hefði fengizt, að veita nokkru af fé umframtekna yfirstandandi árs til verklegra framkvæmda til þess að mæta aukinni dýrtíð. Sú skoðun fjvn. er óbreytt enn. En n. telur rétt að beygja sig fyrir þessu, sem ég hef áður lýst.
Það eru hér sérstaklega tvær till. í brtt. hv. þm., sem ég vil aðeins minnast á. Það eru brtt. um nýbýli. Þær eru tvær. Önnur þeirra er um að hækka styrkinn til nýbýlanna allverulega, og fjvn. hefur fallizt á, að sú brtt. eigi fullan rétt á sér, og hefur því tekið till. upp og gert hana að sinni brtt., með því að það var einnig samkomulag um það við flutningsmenn brtt., og sú brtt. n. er hér á þskj. 668,3.
Hin till. er um fjárveitingu til væntanlegs sjómannaskóla, flutt af hæstv. atvmrh., að upphæð 500 þús. kr. Hefur einnig orðið samkomulag um það við hv. flm., að þessi till. yrði tekin aftur eins og hún er á þskj. 638, en yrði aftur flutt sem brtt. við 22. gr. fjárl. Sú till. mun nú liggja hér fyrir og verða kynnt hv. þm. síðar á fundinum.
Þá liggur enn fremur til athugunar, hvort flm. að annarri till., sem er um að hækka framlagið til nýbýla upp í 500 þús. kr., séu ekki fáanlegir til að taka hana aftur.
Loks er till. frá hæstv. atvmrh. á þskj. 638, við 22. gr., um það, að stj. verði heimilað að veita nokkurn stuðning til þeirra manna, sem orðið hafa fyrir tjóni á bátum sínum frá ófriðarbyrjun. Það var einnig ósk um það frá fjvn. og ýmsum þm., að hæstv. ráðh, vildi taka hana aftur, en hæstv. ráðh. er ekki viðstaddur, og mun ég því segja honum þessa ósk á eftir sérstaklega.
Þegar ég hélt framsöguræðu mína við þessa 3. umr. fjárl., námu hækkunartill. fjvn. 875722 kr. og hækkunartill. á tekjum 900000 kr. Gengið út frá, að till. n. yrði samþ., var rekstrarhalli 299459 kr. og greiðsluhallinn 1720506 kr. Meðan umr. hefur staðið yfir, hefur fjvn. lagt fram brtt. á þskj. 668 með hækkunartill., sem nema 465430 kr. Þar af eru 300 þús. kr. samkv. nýjum l., en 165430 kr. hækkunartill., þar af 95 þús. kr. til nýbýla, sem mun verka þannig, að svipuð till:, flutt af einstökum, þm., mun verða tekin aftur. Sú upphæð, sem n. er beinlínis völd að, er því aðeins 1. till. á fyrrnefndu þskj., að upphæð 70 þús. kr. samkv. framansögðu yrði útkoma fjárl. þannig: Rekstrarhalli 965489 kr. Greiðsluhalli 2195136 kr.
Fjarri fer því, að hér með séu öll kurl komin til grafar. Enn eru ótaldar ýmsar heimildir á 22. gr., bæði sem n. sjálf flytur og heimildartill., sem n. vill fallast á, þrátt fyrir það, að hún flytji þær ekki. Mun láta nærri, að þær nemi 600 þús. kr., miðað við það, að till. hæstv. atvmrh. um fjárveitingu til sjómannaskólans verði flutt á heimildagr. fjárl. Má ætla, að sú upphæð verði greidd, ef peningar verða til. Þá eru ótalin ýmis l., sem hafa kostnað í för með sér og eru ýmist heimildarl, eða lagaákvæði, sem óhjákvæmilegt er að sinna. Ég nefni nokkur: Lög um vátryggingarfélög, tannlækningakennslu, söngmálastjóra, verðlagsuppbót héraðs-, gagnfræða-, húsmæðra-, iðn- og unglingaskóla, búfjárrækt o. fl., landnám ríkisins (heimildarl.). Þessi 1. geta kostað allt að 650 þús. kr. Enn eru ótalin l, um breyt. á l. um alþýðutryggingar, — mér er ekki kunnugt um, hve mikla hækkun sú breyt. muni hafa í för með sér, — 1. um fiskveiðasjóð og 1. um læknisvitjanasjóði. Með útgjöldum á 22. gr. og þeim 1., sem ég hef nú nefnt, munu skapast í2tgjöld, sem munu nema um 1¼ millj. kr.
Þá má nefna hækkunartill. einstakra þm., sem nema um 400 þús. kr., og heimildartill. þm. aðrar en till. fjvn. 124 þús. kr.
Með þessum tveimur liðum, sem enginn veit, hver afdrif hljóta, er um að ræða rúma hálfa millj. kr. Enn er því framundan sá möguleiki, að fjárlagafrv. fyrir árið 1942 verði samþ. með allt að 3½ millj. kr. greiðsluhalla, og þar við bætast óumflýjanleg útgjöld vegna ýmissa 1., alls rúmlega ½ millj. kr., svo að ef allar brtt. yrðu samþ. og allt greitt, bæði það, sem fyrir kemur á heimildarl. og heimildagr. fjárl., gæti svo farið, að greiðsluhallinn yrði um 4 millj. kr.
Eftir því, sem brtt. komu fram, og eftir því, sem stefnt hefur nú á síðari hluta þings, sér staklega nú síðan fjárl. komu til 3. umr., var mér vel ljóst, hvert stefndi í þessum efnum. Ég átti því allverulegan þátt í þeirri ráðstöfun, að þessari umr. var ekki slitið, síðast þegar málin var á dagskrá, og það, sem fyrir mér vakti, var, að athugað yrði í flokkunum, hvort ekki væri rétt og nauðsynlegt að gera einhverjar þær ákvarðanir, sem stuðluðu að því, að afgreiðsla fjárl. yrði gætileg. Nokkrir menn úr fjvn. áttu tal um þetta við hæstv. ríkisstj. og lögðu fyrir hana, hvernig útlitið væri, og mér skildist, að ríkisstj. vildi, að þetta mál væri athugað, og hefur það að vísu verið gert í flokkunum, en þó ekki með neinum verulegum árangri. Að vísu hef ég gert grein fyrir 2–3 till., sem nokkur leiðrétting hefur fengizt með, en þó ekki mikil, enda eru allflestir þm. tengdir að meira eða minna leyti við þær till., sem fyrir liggja. Vitanlega er ekki þægilegt að taka á þessu. Þó að fjvn. hefði viljað taka málið fyrir á ný og semja við einstaka þm. um að taka upp hluta af þeirra till., þá er því til að svara, að ýmsir þm. hafa ekki flutt neinar brtt., í trausti þess, að þingið vildi sætta sig að verulegu leyti við þær till., sem fjvn. hefur borið fram fyrr og síðar, og þess vegna þyrfti þá að endurskoða flestallar fjárveitingar, a. m. k. til einstakra kjördæma. Af þessari ástæðu var það, að fjvm. fór ekki þessa leið. Það verður því að ráðast, hvernig fer um afgreiðslu þeirra till., sem fyrir liggja.
Nú eru afborganir af lánum samkv. fjárlfrv. 1654550 kr. Forsvaranlegt mætti teljast annars vegar að fresta afborgunum, ef það er hægt vegna samninga um lánin, eða þá að taka ný lán til þess að greiða afborganirnar og nota þá svipaða fjárhæð til annarra greiðslna. Ennfremur gæti sú leið komið til mála fyrir stj. að greiða sem allra minnst af þeim heimildum, sem henni eru veittar, bæði með sérstökum l. og eins á heimildagr. fjárl. En með þessu tvennu, að greiða t. d. ekki afborganir af lánum og fella till. þm., væri sæmilega séð fyrir 2150000 kr.
Nú er um það rætt að lækka tolla af sykri og kornvörum. Er gert ráð fyrir, að áætlun tollteknanna í frv. muni standast, þó að sú lækkun sé gerð. há væri það ein leið að hætta við þessa tollalækkun. Mundi þá með svipuðum innflutningi verða séð fyrir 1 millj. kr. Væru heimildarl, og heimildarfjárveitingar 22. gr. ekki framkvæmdar, væri sæmilega séð fyrir þessum mikla, halla, sem gæti orðið. Takist aftur á móti ekki að fella till. þm. og ef tollarnir verða lækkaðir eins og gert er nú ráð fyrir, og ef svo í versta tilfelli innflutningur skyldi minnka, þá held ég, að sú stj., sem ætti að fara með þessi fjárl., yrði í vanda stödd. Að vísu stendur óhreyfð í frv. heimildin um að fella niður 35:% af þeim greiðslum, sem eru ekki bundnar í sérstökum 1., og má þá grípa til hennar, en hún mundi ná tiltölulega skammt, því að verulegur hluti útgjaldanna er bundinn í öðrum l. en fjárl., og þessi heimild mundi því ekki ná þar til.
Ég hef nú með örfáum orðum lýst, hvernig viðhorfið er, og ég tel, að mikið velti á því, hvernig tekst með þessi atriði, sem ég hef nú nefnt.
Ég vil að lokum taka fram, að verði flestar brtt., sem fyrir liggja, samþ., en afgr. 1., sem beint og óbeint hafa útgjöld í för með sér, og tollar lækkaðir, tek ég ekki málstað slíkrar fjárlagaafgreiðslu, þrátt fyrir það, að ég sé í fjárveitinganefnd. Ég þykist hafa gert það, sem í mínu valdi stóð, að aðvara bæði hæstv. ríkisstj. og a. m. k. mína flokksmenn, og ég veit, að það hefur einnig verið gert í öðrum flokkum, — aðvarað um það, að nokkur hætta sé á, að fjárl. verði nú afgr. með jafnvel 4 millj. kr. greiðsluhalla, en ég hef einnig sýnt fram á, að enn sé tími og tækifæri til að rétta þetta nokkuð við.
Að lokum vil ég geta þess f. h. okkar, sem flytjum till. á þskj. 638, XX, um að ábyrgjast lán til þess að leiða rafmagn frá Sogsstöðinni niður á Eyrarbakka og Stokkseyri og í Sandvíkurhrepp, að við tökum þá till. aftur, þó með því skilyrði, að sams konar till. fyrir Ólafsvík og fleiri staði verði tekin aftur. Einnig er það eindregin ósk mín til hæstv. atvmrh., að hann taki aftur till. sína á þskj. 638, XXIII, sem ég gat um áðan, en vil þó taka fram, að við flm. till., sem ég nefndi, gerum það ekki að skilyrði fyrir, að við tökum okkar till. aftur.
Ég skal svo láta máli mínu lokið að sinni. Vera má, að fram komi einhverjar aths. eða ég verði minntur á eitthvað, sem ég þarf að taka nánar fram, og skal ég þá svara því, eftir því sem ég get.