06.06.1941
Sameinað þing: 24. fundur, 56. löggjafarþing.
Sjá dálk 190 í B-deild Alþingistíðinda. (230)
1. mál, fjárlög
Skúli Guðmundsson:
Eins og fjárlagafrv. er nú, eftir 2. umr., er greiðsluhalli á því, sem nemur 1743000 kr. rúml. Í upphafi þessarar 3. umr. vakti ég athygli á því, að Alþ. það, er nú situr, væri búið að samþ. allmörg 1., er hefðu í för með sér töluverð fyrirsjáanleg útgjöld fyrir ríkið, sem enn hefðu ekki verið tekin inn u fjárlagafrv. Af nýkomnum brtt. frá hv. fjvn. sé ég, að hún hefur nú tekið upp nokkuð af þessum nýju útgjöldum. Og auk þess liggja fyrir í brtt. n. till. um nýjar útgjaldaupphæðir til viðbótar. Ef allar þær brtt. hv. fjvn. verða samþ., sem nú liggja fyrir, þá hefur mér reiknazt svo til, að greiðsluhalli á fjárl. muni enn hækka: um. h. u. b. 470 þús. kr. Eru þá taldar hækkanir á gjaldahliðinni, sem hv. fjvn. gerir till. um, sem nema um 1150 þús. kr., og þar frá dregin hækkun á áætluðum tekjum, sem nemur um 680 þús. kr. Með því að þessar brtt. hv. fjvn. verði allar samþ., er því greiðsluhallinn á fjárl. orðinn um það bil 2200000 kr., og heildargreiðslur úr ríkissjóði samkv. sjóðsyfirliti munu þá nema um 26 mill j. kr. En til samanburðar má geta þess, að allar greiðslur samkv. sjóðsyfirliti á fjárl. ársins 1941 nema um 19½ millj. kr. Hækkunin yrði því, með þessu móti, um 6½ millj. kr.
Nú hef ég veitt því athygli, að enn eru óteknar á fjárl. ýmsar upphæðir, sem ríkið mun þurfa að greiða á næsta ári samkv. sérstökum l., sem afgr. hafa verið, enda veik hv. frsm. fjvn. að þessu. Ég get nefnt t. d. framlög til samábyrgðarinnar, verðlagsuppbætur til skóla, hækkun á framlagi til byggingar- og landnámssjóðs og byggingarsjóða kaupstaðanna, samkv. l. um aukin framlög til þessara sjóða í samræmi við vísitölu kauplagsn. Þá má nefna læknisvitjanasjóði, 1. um loftvarnaráðstafanir, sem búast má við, að hafi í för með sér einhver útgjöld, e. t. v. töluverð, og 1. um fiskimálasjóð, sem gera ráð fyrir, að ¼ hluti af útflutningsgjaldinu renni til þessa sjóðs.
Það er ekki þægilegt að segja um það, hvað þessi útgjöld muni nema hárri fjárhæð. En mér þykir ekkert ólíklegt, að þetta megi áætla a. m. k. hálfa millj, kr. Sennilega verður það meira, vegna þess að enn er ótalið nokkuð af fyrirsjáanlegum útgjöldum samkv. sérstökum l., og nefndi hv. frsm. fjvn. sumt af því.
Þá vil ég enn fremur benda á það, að nú eru í gildi, og hafa verið undanfarin ár, l. um bráðabirgðabreyt. nokkurra l. En enn þá hefur hæstv. ríkisstj. ekki lagt fyrir þingið frv. um framlengingu á þeim 1. Og verði ekki um að ræða framlengingu á þeim 1., þá koma þar vissulega útgjöld á næsta ári. Skemmtanaskatturinn á þá ekki að renna í ríkissjóð, heldur til þjóðleikhússins. Þá á enn fremur að leggja fram 100 þús. kr. til Landsbankans og meiri framlög en nú eru ætluð á fjárlfrv. til malbikunar þjóðvega. Enn fremur nokkur hluti útflutningsgjaldsins til Ræktunarsjóðs og framlög til Bjargráðasjóðs og til kennslueftirlits. Þetta hefur mér talizt til, að mundi nema allt að hálfri millj. kr. Niðurstaðan er því sú, að vafalítið má gera ráð fyrir því, að enn séu ótekin á fjárlagafrv. útgjöld samkv. sérstökum 1., sem muni nema ekki minna en 1 millj. kr. Sennilega yrði það heldur meira heldur en minna, eftir því sem áætlað var af hv. frsm. fjvn. Yrði þá greiðsluhallinn kominn nokkuð á fjórðu millj. kr. Og er það þá enn ótalið, að á 22,. gr. fjárlagafrv., heimildagr., eru till. um útgjöld, sem líklegt er, að verði greidd, og ættu að réttu lagi að vera á öðrum gr. fjárl., t. d. fjárveitingar til þess að greiða stofnkostnað héraðsskóla í samræmi við þau l., og till. frá nokkrum hv. þm. um að greiða stofnkostnað og rekstrarkostnað húsmæðraskóla í kaupstöðum samkv. 1., sem nýlega hafa .verið sett um það efni. Hér hafa og verið afgr. l. um landnám ríkisins, sem mér er kunnugt um, að margir hv. þm. vonast eftir, að komist til framkvæmda þegar á næsta ári.
Þá vil ég minnast á brtt. hæstv. atvmrh. Um framlag til sjómannaskólastofnunar. Hefur hann lýst yfir því, að hann muni taka aftur fyrri till. sína, en hefur borið fram till. um, að heimild um 500 þús. kr. framlag verði sett á 22. gr. fjárl. Nú lít ég svo á, að ef ákveðið er, að þessi upphæð verði greidd á næsta ári, þá ætti hún ekki að vera á 22. gr. fjárl., heldur annars staðar. En sé hins vegar til þess ætlazt, að upphæðin verði því aðeins greidd, að tekjuafgangur verði hjá ríkissjóði á því ári, þá tel ég vitanlega réttmætt að gera þá breyt. að setja þessa upphæð á heimildagr., og mun ég fyrir mitt leyti greiða atkv. með því, með þeim skilningi á málinu, að upphæðin verði þá því aðeins greidd, að svo vel rætist úr, að tekjuafgangur verði á næsta ári, því að annars ætti ekki að færa þessa upphæð þannig til. Ég tel, að þarna sé um nauðsynjaframkvæmd að ræða, og því sé það rétt að leggja fram þessa fjárhæð, ef ástæður ríkisins verða þannig, að það sé hægt án þess að tekjuhalli verði á ríkisreikningnum á næsta ári.
Nú hef ég aðeins rætt um gjaldahlið frv., og það er náttúrlega ekki nema önnur hlið þess. En sú spurning hlýtur að vakna í sambandi við þetta mál, hvort tekjurnar séu áætlaðar nálægt því rétta. Það er atriði, sem erfitt er að segja um með nokkurri vissu, því að það veit enginn fyrir, hvernig afkoman muni verða á næsta ári. Óvissan um framtíðina er nú óvenjulega mikil. En ég vil varpa fram þeirri spurningu, hvernig fara muni, ef tekjurnar bregðast og verða lægri en í frv. er gert ráð fyrir. Hæstv. ríkisstj. hefur að vísu heimild til að lækka gjöld, sem ekki eru bundin í sérstökum 1. En langsamlega mestur hlutinn af útgjöldum fjárl. er ákveðinn með sérstökum 1., og þau gjöld koma því hér ekki til greina. Ég vil taka undir með þeim hv. þm., sem þegar hafa bent á það, að þessi afgreiðsla á fjárl., sem nú sýnist fyrirsjáanleg, sé ekki svo gætileg sem skyldi á þessum tímum. Til þess að fjárlagaafgreiðsla verði gætileg, er nauðsynlegt, að sá þingmeirihluti, sem styður ríkisstj. á hverjum tíma; hafi samtök um viðunandi afgreiðslu þessara mála. En ég tel, að í þetta sinn hafi það ekki verið athugað svo sem skyldi í tæka tíð að koma á slíkum samtökum.
Þá er það enn fremur nauðsynlegt, að ekki séu afgr. l., sem hafa í för með sér útgjöld, nema þau gjöld séu tekin á fjárl. og tekjur ætlaðar á móti, og útgjöld fjárl. séu áætluð sem næst því, sem búast má við, að þau verði. Þetta er það, sem Alþ. þarf alltaf að taka til athugunar við afgreiðslu fjárl., auk þess sem það þarf að áætla tekjurnar varlega. En mér virðist, a. m. k. að því er snertir útgjaldahlið fjárl., að sá þingmeirihl., sem styður hæstv. ríkisstj., hafi ekki að þessu sinni gætt nauðsynlegrar varfærni. Og vil ég í þessu sambandi. benda á það, að ég tel, að það hafi verið mjög óvarlegt að lækka skattana, eins og gert var fyrr á þessu þingi. Einstakir þm., sem tóku þátt í undirbúningi skattalöggjafarinnar á þessu þingi, vöruðu mjög við svo kölluðum umreikningi á tekjum, sem hefur í för með sér, að skattar lækka mjög verulega, á þeim tíma, sem menn hafa yfirleitt. betri ástæður til að greiða skatta heldur en verið hefur á undanförnum árum. En meiri hl. vildi ekki hlusta á þær raddir. Mér þætti ekki ólíklegt, að margir þeirra hv. þm., sem beittu sér fyrir þessu ákvæði um umreikninginn, kæmust síðar að þeirri niðurstöðu, að sú ráðstöfun hafi ekki verið viturleg eins og nú standa sakir. Héðan af verður það ekki lagfært á þessu ári. En væntanlega verður sú löggjöf endurskoðuð á næsta þingi.
Ég verð að segja það, og áður hefur verið að því vikið hér í umr., að mér sýnist það mjög óglæsilegt, ef ríkið safnar skuldum á þeim tíma, sem tekjur hafa verið hærri en nokkru sinni fyrr. En mér sýnist, eftir horfum á afgreiðslu fjárl., að mikil hætta sé á því. Og hversu mun svo ganga að rétta það við síðar, þegar tekjur lækka til stórra muna?