18.04.1941
Neðri deild: 38. fundur, 56. löggjafarþing.
Sjá dálk 166 í C-deild Alþingistíðinda. (3215)
104. mál, hæstiréttur
*Forsrh. (Hermann Jónasson) :
Þetta frv., sem hér liggur fyrir, er flutt af þrem hv. þm., en ekki að tilhlutun ríkisstj. Þó mun það þykja eðlilegt, þar sem hér er um verulegt atriði að ræða viðkomandi dómsmálastjórninni eða réttarfarinu í landinu, að ég segi hér nokkur orð.
Það, sem maður getur fyrst og fremst sagt um hæstaréttarl. og skilyrði til þess að geta flutt mál fyrir hæstarétti, er það, að ákvæðin eru alveg úrelt um það, eins og þau eru nú. Og þess vegna er það eðlilegt, að fram hafi komið brtt. við þessi lagaákvæði, eins og þau eru nú. Þessum ákvæðum var ekki breytt, þegar l. um hæstarétt var breytt á sínum tíma, og það hafa ekki af hálfu dómstólanna komið fram neinar brtt. við þau enn.
Ég skal ekki segja um það á þessu stigi málsins, hvort frv., eins og það liggur fyrir nú, er hin fullkomnasta lausn á þessu máli. En ég vil benda á það, að það, sem mælir með því að hafa þessi ákvæði eins og þau eru nú, er að mínu áliti ekki veigamikið.
Það, sem mælir með því og borið er fram sem rök fyrir því, að lögfræðingar þurfi að hafa 1. einkunn til þess að reyna að taka próf við hæstarétt, er, að þeir muni að öllum jafnaði vera betri lagamenn heldur en þeir, sem hafa tekið 2. einkunn. En ég býst við, að hv. þm. hafi tekið eftir því, þegar hv. þm. V.-Húnv. tók fram í fyrir andmælanda þessa frv., að þá sagði andmælandi þessa frv., að nauðsynlegt væri, að lögfræðingar tækju próf fyrir hæstarétti, þó að þeir hefðu tekið próf við háskólann, vegna þess, sagði andmælandi þessa frv., að lögfræðiskrif og lagapróf skæru ekki úr um það, hvort menn væru færir um það að flytja mál fyrir hæstarétti. Ef þetta er svona, þá er 1. einkunn ekki fullkominn mælikvarði heldur. (GÞ: Þess vegna þarf hvort tveggja.) Þess vegna þarf hvort tveggja, segir hv. þm. En þá er af sömu ástæðum, sem hv. þm. hefur haldið fram, sjálfsagt að lofa báðum að reyna próf við réttinn. Svo hv. þm. er kominn svo langt með þessum rökum, að hann þó viðurkennir staðreyndir.
Ég vil ekki neita því, að 1. einkunnar menn eru venjulega betri lögfræðingar heldur en þeir, sem taka 2. einkunn. Það er alveg rétt hjá andmælanda þessa frv. og einnig þeim, sem mæla með því, að 1. einkunn er ekki algildur mælikvarði.
Það er borið hér fram, að ungir menn mundu trassa frekar lögfræðinámið, ef þeir vissu ekki, að það að ná l. einkunn er skilyrðið til þess að fá að reyna að taka próf við hæstarétt. Ég held, að þetta séu ekki sterk rök eða rétt, og það fyrir þá sök, að við höfum læknadeild við Háskóla Íslands, og ég veit ekki til, að því sé yfirleitt haldið fram af neinum, að námið sé betur stundað í lagadeild háskólans heldur en í læknadeild. Þó vitum við, að læknaefni þurfa ekki að ganga undir neina slíka prófraun til þess að hafa almenn réttindi, sem læknar fá, eftir að hafa tekið 1. eða 2. einkunn við háskólann. Ég veit ekki til, að haldið sé fram, að nám sé betur stundað í læknadeild heldur en í lagadeild. Guðfræðingarnir þurfa ekki neitt sérstakt keyri, sem haldið er fram, að lögfræðingarnir þurfi að hafa, til þess að stunda námið sæmilega. Það eru þess vegna ekki nein rök í málinu, heldur er það almennur metnaður, sem þar kemur til greina, að taka gott próf. Ef ætti að þurfa að nota keyri á þá, sem stunda nám við lagadeild háskólans, þá er námið þar þeim ekki mikils virði heldur, því að hvað gott próf sem þeir taka, þá fá þeir ekki fyrr en eftir marga áratugi mál til þess að flytja fyrir hæstarétti. Þetta er mál, sem dómsmálastj. hlýtur að líta á, að maður, sem tekið hefur próf við háskólann, hvað gott sem það er, getur ekki fengið að þreyta próf fyrir hæstarétti fyrr en eftir mörg ár eða jafnvel áratugi. Og þeir, sem halda þessu fram, að prófraun þurfi, halda fram sérréttindum, sem ekki er einu sinni hægt fyrir þá að ná, sem samkv. þeirra eigin rökum ættu að komast að, en komast það alls ekki. Svo það eru ekki orðin mikil forréttindi, sem þessir menn hafa, þar sem geta liðið áratugir þangað til þeir fá að þreyta próf við hæstarétt.
Ef þetta frv. verður að l., er sjálfsagt áður að lagfæra það þannig, að höfð séu próf á þann hátt, að búið sé til prófmál, sem lögfræðingarnir flytja svo fyrir hæstarétti, eins og það væri raunverulegt mál. Hv. 7. landsk. gat þess, að það færi stöðugt versnandi að fá að flytja prófmál fyrir hæstarétti, eftir því sem málflm. fjölgaði, og er þá svo komið, að nauðsynlegt verður að búa til prófmál handa lögfræðingunum, eins og ég drap á.
Viðvíkjandi réttarörygginu, þá legg ég ekki mikið upp úr því, að það sé aukið réttaröryggi í þeim ákvæðum, sem nú eru í l. Við vitum, að samkv. þeirri venju, sem um þetta gildir annars staðar, og þar sem réttaröryggi er í bezta lagi, er ekki það skilyrði haft, sem gildir hér í okkar l. Það er fram tekið, að þessi skilyrði þekkjast í tveim löndum, þar sem réttarfarið er gott, en það gagnstæða er í þeim löndum, sem enginn leyfir sér að halda fram, að réttarfarið sé verra í heldur en þar, sem þetta gildir. Svo er þetta í annan stað alveg í ósamræmi við það réttaröryggi, sem við viljum byggja upp í landinu. Það er ekki hægt að ganga fram hjá því, að það er ekki samræmi á milli þess að heimta 1. einkunn við próf til þess að mega flytja prófmál fyrir hæstarétti, en það þurfi ekki 1. einkunn til þess að verða dómarar til þess að dæma mál fyrir almenning. Dómari í einkamálum hefur leiðbeiningarskyldu, hann á að segja aðilum til, hvaða sönnunargögn þeir þurfi að leggja sérstaka áherzlu á, til þess að mál þeirra séu upplýst. En það vita þeir, sem lengi hafa fengizt við dómarastörf, að um leið og þetta leiðbeiningarstarf er lagt á dómarann í undirrétti, þá eru það dómarar í undirrétti, sem að mjög miklu leyti leggja grundvöllinn að því, hvernig málið fer fyrir undirrétti og hæstarétti. Það er heldur ekki hægt að neita því, að þegar svona mál eru til meðferðar, er rétt að geta um þá galla og ósamræmi, sem fyrir eru í l.
Það er vitað mál, og ég býst við, að allir hv. þdm. viti, að þeir langþekktustu hæstaréttarmálaflm., sem til hafa verið hér á landi og flutt hafa eins mörg mál hver eins og tveir, þrír eða jafnvel fjórir af sumum núverandi hæstaréttarmálaflm. og viðurkenndir eru ágætir málaflm., eru 2. einkunnar menn. Ég man a. m. k. eftir þrem þeirra. Svo er enn fremur við þessi ákvæði það, að reglan er í meginatriði þverbrotin. Ef þetta ætti fyrst og fremst að vera réttaröryggi fyrir þá aðila, sem standa að málinu, sem fyrir réttinum er, hvers vegna á þá að leyfa það, að aðilar geti leyft skyldmennum sínum, maka eða meira eða minna fjarskyldum mönnum að flytja mál fyrir sig fyrir hæstarétti, þótt þeir séu ekki löglærðir, en honum er alls ekki leyfilegt að trúa 1. eða 2. einkunnar manni í lögfræði fyrir því, ef hann hefur ekki tekið próf fyrir hæstarétti? Það er ákaflega harðleikið ákvæði, þegar hæstaréttardómararnir sjálfir, ef þeir segðu af sér í dag, að þeir skuli þá ekki mega flytja mál fyrir hæstarétti, heldur verði þeir að gera svo vel að ganga undir próf fyrst og bíða eftir því sín ár eða áratugi, ef verkast vill. Dómarar í undirrétti, sem eru þaulvanir dómarar, t. d. lögmaðurinn í Rvík eða hv. þm. Barð. (BJ) eða hv. þm. V.-Sk. (GSv), enginn þeirra má flytja mál fyrir hæstarétti. Það próf, sem þeir hafa staðizt í lífinu sjálfu með því að dæma dóma í áratugi, það er ekki nóg eftir núgildandi l. til þess að þeir megi flytja mál fyrir hæstarétti. Þess vegna er ekki hægt að neita því, sem ég hef haldið fram, að ákvæði l. um þetta efni eru orðin úrelt eins og þau nú eru, og því þarf að breyta þeim. Ég álít, að rök mín, sem ég hef tilgreint um þetta. séu nægileg fyrir þá, sem vilja taka rökum í málinu, að ákvæðin geta .ekki staðið áfram eins og þau eru nú. En hvort till. sú, sem kemur fram í þessu frv., er bezta lausnin til að bæta úr því, um það vil ég ekki segja á þessu stigi málsins.