18.04.1941
Neðri deild: 38. fundur, 56. löggjafarþing.
Sjá dálk 174 í C-deild Alþingistíðinda. (3218)
104. mál, hæstiréttur
*Garðar Þorsteinsson:
Ég sé ekki ástæðu til að tefja umr. lengi að þessu sinni, en það voru 3 atriði í ræðu hæstv. forsrh., sem ég vildi svara, en hann er nú ekki sjáanlegur hér í hv. d. Ég vil endurtaka það frá minni fyrr í ræðu, að það er enginn mælikvarði á hæfileika manna, þó að þeir hafi staðizt 1. einkunn við próf, og þess eru dæmi, að menn með 2. og 3. einkunn hafa reynzt góðir málflm., þegar kom út í hið praktíska líf. Hitt er svo annað atriði, ef yfirleitt á að gera greinarmun á góðri einkunn og slæmri, að frekar á að veita þeim mönnum vandasöm störf, sem hafa á sínum skólaárum stundað námið af iðni og kostgæfni, heldur en hinum, sem hafa verið lakari. Það þarf 56 stig til þess að ná lagaprófi, og vill hv. 1. flm. af alvöru halda því fram, að maður með lægstu einkunn sé eins hæfur til þessa vandasama starfs og sá, seni fær 130–140 stig? Það kunna að vera til undantekningar, en reglan mun vera sú, að menn með háar einkunnir hafi meiri hæfileika til starfsins en hinir, sem taka lág próf. Hv. flm. getur heldur ekki hrakið, að nokkurt aðhald hlýtur að vera í því fyrir námspilta, að sæmilegt próf þarf til þess að geta skapað sér þessa aðstöðu. Náttúrlega geta löggjafarnir sagt, að þeim komi ekki við prófniðurstaða nemenda, en ég held, að full ástæða sé til að taka líka tillit til þess. Þó að hæstv. dómsmrh. segi, að 3 af þekktustu málflm. þessa bæjar hafi útskrifazt með 2. einkunn, sannar það ekkert í þessu máli. Verður að taka tillit til þess, á hvaða tíma menn þessir voru starfandi. Áður fyrr var lögfræðingastéttin mjög fámenn, og þar að auki var undirréttur aðeins starfandi í landinu, en öll mál, sem hlutu endanlegan dóm, voru send til hæstaréttar í Kaupmannahöfn. Reyndi því minna á hæfileika íslenzku lögfræðinganna en nú á dögum.
Þá er sú krafa gerð, að til þess að öðlast réttindi sem hæstaréttarmálflm., þurfi viðkomandi að flytja 4 mál fyrir hæstarétti. Ég verð að segja, að slíkt er vandalaust fyrir hvern þann mann, sem er starfinu vaxinn og hefur næga menntun í sínu fagi. En það er gersamlega rangt hjá hæstv. ráðh., að menn hafi orðið að bíða áratugi eftir því að fá að taka þetta próf. Ég bað hann að nefna einhver dæmi, en hann getur það ekki, vegna þess að slíkt hefur aldrei komið fyrir.
Ég veit um unga menn, sem hafa unnið á skrifstofum nokkurn tíma, meðan þeir biðu eftir prófmálum. Getur það tekið 1–2 ár að fá þessi mál, af þeim ástæðum, að hæstiréttur telur, að sérstaklega beri að vanda til prófmála. Það getur verið gildra í málinu, sem menn falla um. ef þeir þekkja ekki sitt fag nægilega vel. En að menn verði að bíða áratugi, er mesta fjarstæða, enda hefur sú fullyrðing ekki við neitt að styðjast. Hæstv. ráðh. hélt því eindregið fram, að mikil fjárstæða væri að krefjast prófs af málflm., en í sömu andránni gefur hann þær upplýsingar, að vegna örðugleika þessara manna á að fá prófmál, sé nauðsynlegt að búa þau til. Með öðrum orðum, hann viðurkennir nauðsyn þess að hafa próf, og verði að búa prófmálin til, ef ekki er hægt að fá þau með öðru móti, til þess að menn geti sýnt, hvort þeir reynast hæfir eða ekki. En þó að búa mætti til prófmál, er hvergi í 1., að hæstiréttur sé skyldur til að dæma í þeim. Hæstv. ráðh. yrði þá að breyta l. á þann hátt, að dómari í slíkum málum þyrfti ekki neitt próf til að dæma þau, ef hæstaréttardómari neitaði að dæma í þeim.
Svo vil ég í þessu sambandi benda hæstv. ráðh. á eitt. Hann var hvatamaður eða jafnvel flm. að réttarfarslöggjöfinni um málflutning fyrir undirrétti, og þar er gerð alveg sama krafan og til þess að verða hæstaréttarmálflm., að viðkomandi verður að flytja 4 mál til þess að vera álitinn starfhæfur. En finnst hæstv. ráðh., að þessi prófskylda sé alveg óþarfi hvað snertir málflutning fyrir hæstarétti? Ég hygg, að hv. 1. flm. þessa frv. hafi verið samþykkur, ef ekki flm., frv. um sérstaka löggildingu til að annast fasteignasölu. Hvers vegna var þess nú krafizt með reglugerð, sem sett var af ráðun., að þeir, sem önnuðust sölu og kaup á fasteignum, þyrftu að gangast undir nokkurs konar próf? Ég var því máli samþ., af því að ég tel það meira öryggi fyrir menn almennt, þegar þeir vilja kaupa eða selja hús, að þau viðskipti annist löggiltur fasteignasali, heldur en að hver sjái um það sjálfur. En vafalaust geta allir greindir menn gengið í gegnum, að hús sé selt og keypt, en reynslan hefur sýnt, að þetta er meira og minna misnotað. Þess vegna er rétt að krefjast þess, að menn með sérstaka hæfileika og þekkingu annist þessi trúnaðarstörf. Þetta er raunar ekki stórt atriði, en það sýnir þó, að sama hugsunin vakir fyrir löggjafanum eins og í núgildandi I. um málflutning fyrir hæstarétti, að gerðar séu þær kröfur til manna, sem undirbúa endanlegan dóm í málum, að þeir hafi næga reynslu og þekkingu til að takast svo vandasöm störf á hendur. Sem dæmi um, hversu mikil áhrif málflm. hafa á úrslit málanna, má nefna, að komi þeir sér saman um einhver atriði, jafnvel þó að þau séu á misskilningi byggð, leggur. dómarinn þau til grundvallar fyrir dómnum:
Það vita allir, að í lagadeild Háskóla Íslands er nú á annað hundrað ungra manna, og má nærri geta, að þar er misjafn sauður í mörgu fé. Menn útskrifast þaðan með misjafnlega góða hæfileika og mannkosti, eins og í öllum öðrum skólum, og er ekkert við því að segja. Ef þetta frv. yrði að l., þarf enginn þessara manna annað en vera við einhver lögfræðistörf í 5 ár, þó að það sé aðeins að nafninu til, til þess að öðlast réttindi sem hæstaréttarmálflm. Það gæti vel farið svo, að við þennan starfa fengjust ungir menn, sem hugsuðu meira um að fá mál og taka greiðslu fyrir þau heldur en reyna af öllum mætti að tryggja málinu góð endalok. Ef þetta yrði takmarkið með fjölda mála, sem komast fyrir hæstarétt, er það freisting fyrir unga lögfræðinga að dvelja í kaupstað úti á landi og starfa að einhverju leyti sem lögfræðingar í 5 ár og geta að því loknu tekið að sér málflutning fyrir hæstarétti. Afleiðingin yrði sú, að hér myndaðist fjölmenn stétt, sem hefði enga möguleika til lífsafkomu, og þessum mönnum yrði trúað fyrir svo þús. kr. skipti á ári, ef þeir á annað borð fengju eitthvað að gera. Þetta er atriði, sem verður að taka tillit til, vegna þeirra manna, sem trúa þeim fyrir fé sínu, þar sem þeir gætu freistazt til að taka fé úr sjálfs sín hendi. Í Danmörku var þessi stétt orðin of fjölmenn til þess að menn gætu lifað af launum sínum, enda kom oft fyrir, að menn þessir gripu til annarra manna fjár, sem þeir höfðu undir höndum. Er þá nokkur ástæða fyrir hv. Alþ. að ætla að ala hér upp stétt manna, sem óhjákvæmilega mun lenda í slíkum örðugleikum? Að málflm. hafi tiltrú almennings, byggist á því, að fólkið, sem ekkert þekkir þá persónulega, megi öruggt trúa þeim fyrir fjármunum sínum og málefnum. Þessa kröfu verður að gera, ekki vegna málflm., heldur vegna almennings, sem ekki getur aflað sér nægra upplýsinga um, hverjum hann eigi að trúa fyrir fé sínu.