26.11.1942
Sameinað þing: 4. fundur, 61. löggjafarþing.
Sjá dálk 179 í B-deild Alþingistíðinda. (455)
1. mál, fjárlög fyrir árið 1943
Fjmrh. (Jakob Möller):
Herra forseti. Heiðruðu þingmenn. — Eins og yður er kunnugt, var skýrt frá því á fundi í gær, að ég hefði mælzt til þess, að vikið yrði frá þeirri venju, sem raunar er gert ráð fyrir í þingsköpum, að útvarpið yrði þessari framsöguræðu. Ég gerði þetta ekki af því, að mér þætti ekki nokkurn veginn á sama standa, hvort útvarpað væri venjulegum fjárlagaumræðum. Hins vegar fannst mér það ekki eiga við að þessu sinni, þar sem hér er ekki um að ræða, að lagt sé fram nýtt fjárlagafrumvarp. Fjárlagafrumvarpið var lagt fram í marz s.l., og var þá gefin venjuleg skýrsla um afkomu ríkissjóðs. Slíka skýrslu er ekki hægt að gefa nú. Þar að auki er þess að gæta, að sú breyting hefur orðið á ríkisstj., að sú stjórn, sem nú fer með völd, starfar aðeins til bráðabirgða og er því ekki fær um að marka stefnu fyrir framtíðina. En að svo stöddu geta ekki umr. farið fram um fjárlögin, fyrst og fremst sakir þess, að stjórnin situr aðeins til bráðabirgða.
Endurskoðun sú, sem fram hefur farið á fjárlögunum fram til þessa, lýtur aðeins að því að breyta tölum Samkv. breytingum á verðlagi í landinu.
Í byrjun þessa árs þegar fjárlagafrumvarp það sem lagt var fyrir vetrarþingið, var samið, var mikil óvissa ríkjandi um það, hvernig áætla bæri tekjur og gjöld ríkisins fyrir næsta ár. Fjárhagsafkoma ríkissjóðsins árið 1911 hafði að vísu orðið mjög góð, þannig að tekjuafgangur varð rúmar 18 millj. kr., samkv. landsreikningi, þrátt fyrir aukin útgjöld, að mestu leyti fyrir þá sök, að tekju- og eignarskattur og vörumagns- og verðtollur höfðu farið stórlega fram úr áætlun, En á þessum þremur meginstoðum hvílir afkoma ríkissjóðs að mestu leyti.
En um þessar mundir hafði kafbátahermaður Þjóðverja á Atlantshafi mjög færzt í aukana, og eftir því sem styrjaldarátökin hörðnuðu, mátti búast við, að drægi úr innflutningi til landsins, bæði vegna siglingateppu og aukinna útflutningshafta í þeim löndum, er við sækjum vörur okkar til, Bretlands og Bandaríkjanna, en minnkandi aðflutningur mundi að sjálfsögðu hafa í för með sér minnkandi tolltekjur.
Lögin um tekju- og eignarskatt og lögin um stríðsgróðaskatt voru þá undir endurskoðun og óvíst, hvaða afgreiðslu það mál fengi á Alþ. — Ríkisstj. hafði gert tilraunir til að stöðva hina almennu verðhækkun í landinu, sem, ef tækist, mundi hafa stórvægileg áhrif á útgjaldalið fjárl. Allt þetta leiddi til þess, að tekjuhlið frv. var ætluð mjög gætilega, eða miklu lægri en tekjurnar höfðu orðið árið 1941, eins og það einnig hefði áhrif á áætlun gjaldabálksins, að menn gerðu sér vonir um að hægt yrði að hafa hemil á verðbólgunni.
Þó að margt sé enn í óvissu um framtíðina, er þó auðveldara nú að gera sér grein fyrir afkomumlöguleikum ríkissjóðs á næsta ári, þegar kunn er orðin afkoma atvinnuveganna og landsfólksins í heild, það sem af er þessu ári, svo og að nokkurn veginn verður séð, hvernig ríkisbúskapurinn hefur borið sig fram að þessu. Samkv. skýrslu ríkisbókhaldsins hafa tekjur ríkissjóðs af tollum og sköttum numið 3/4 hl. ársins kr. 39231290, en voru á sama tíma í fyrra kr. 22022321, og munar þar rúmum 17 millj. kr., sem tekjurnar hafa orðið hærri í ár. Þá er þó ekki talið innkomið af manntalsbókargjöldum nema rúmar 2 millj. kr., en tekju- og eignarskattur og hluti ríkissjóðs af stríðsgróðaskatti má ætla, að nemi allt að 20 millj. kr.
Hins vegar hafa útgjöld ríkisins samkv. fjárl.. heimildarl. og væntanlegum fjáraukal. á sama tíma numið kr. 39663276, og stafar sú hækkun fyrst og fremst af hinni almennu verðhækkun í landinu, en vísitalan er nú, eins og kunnugt er, orðin 260 í stað Ig2 í ársbyrjun.
Gjaldayfirlit.
Vexir
Tll stept.loka
468803
Ríkisstjórembættið
136053
Alþingiskostnaður
616467
Ríkisstjórnin
465978
Hagstofan
83679
Utanríkismál
35668
Dómgæzla og lögreglustjórn
2137296
Embættiskostnaður
513805
Heilbrigðiskostnaður
545122
Vegamál
6864434
Samgöngur á sjó
926033
Vitamál
582772
Flugmál
6600
Kirkjumál
326119
Kennslumál
2067286
Vísindi, bókmenntir og listir
261837
Verklegar framkvæmdir
4293516
Almenn styrktarstarfsemi
20320J8
Eftirlaun
254971
Verðlagsuppbót
3016728
óviss útgjöld
519696
Aukauppbót
31496
26186457
Samkv. sérstökum lögum
1925339
Heimildarlög
1022392
Væntanleg fjáraukalög
1529038
Samtals kr.
30663276
Mismunur skatttekna og gjalda þessa 3/4 ársins, sem af er, er þannig tæpar 9 millj., en þar við eiga eftir að bætast tekjur af ríkisstofnununum og tekju-, eignar- og stríðsgróðaskattur.
Innheimtar ríkissjóðstekjur.
Til sept.loka
1942
1941
Aukatekjur
601193
557687
Stimpilgjald
797685
729543
Leyfisbréfagjald
78055
55577
Erfðafjárgjald
54406
56957
Vitagjald
311789
237446
Manntalsbókargjöld
2065805
1632660
Vörumagnstollur
7035125
5063054
Verðtollur
23382645
98212$2
Útflutningsgjald
1792190
1422239
Bifreiðaskattur
1328278
929957
Gjald af innlendri tollvöru
693357
642000
Veitingaskattur
106750
164738
Skemmtanaskattur
103007
229145
38350285
21542285
Eftirstöðvar frá fyrri árum
881005
430036
Samtals kr.
39231290
22022321
Það fjárlagafrv., sem nú er lagt fyrir hið háa Alþingi, ber því nokkuð annan svip en frv. í vetur.
Tekjur á rekstrarreikningi eru áætlaðar kr. 48258440 í stað kr. 33736100, mismunur kr. 14522340. Útgjöld kr. 42011893 í stað kr. 28333233. Mismunur kr. 13678655. Rekstrarafgangur kr. 6246547 í stað kr. 5402862. Mismunur kr. 843685. Aðalhækkunin á tekjuhlið fjárlfrv. er á tekju- og eignarskatti og tollum.
Það sem af er þessu ári, hafa atvinnuvegir landsmanna yfirleitt staðið með miklum blóma, og þó að fyrirsjáanlegt sé, að tekjur af sjávarútvegi muni ekki verða eins miklar og s.l. ár, þá virðist þó ekki óvarlegt að áætla tekju- og eignarskatt og stríðsgróðaskatt 15 millj., eins og gert er í frv., eftir því sem þessi tekjuliður varð í ár. Vörumagnstollur er áætlaður hinn sami og á fyrra frv., 5 millj. kr., en verðtollurinn 15 millj., eða 5 millj. kr. hærri en áður.
Þessir tekjuliðir hafa farið langt fram úr áætlun, það sem af er þessu ári. 1. okt. var vörumagnstollurinn orðinn 7 millj. kr. og verðtollur 23,3 millj. Stafar þetta af óvenjulega miklum innflutningi í ár, svo og af almennri verðhækkun erlendra vara.
Hins vegar má búast við, að mjög dragi úr innflutningi á næsta ári, vegna þess að alltaf þrengist um skipakost til aðflutninga, og gera má ráð fyrir, að eftir því sem stríðið stendur lengur, verði erfiðara að fá útflutningsleyfi fyrir ýmsum vörum, sem tiltölulega hár tollur er á, svo sem vefnaðarvöru og ýmiss konar járnvörum.
Gerðar hafa verið nýjar áætlanir um rekstur ríkisstofnana vegna aukins rekstrarkostnaðar, en lítil breyting hefur orðið á heildarafkomu þeirra frá því, sem gert var ráð fyrir á hinu fyrra frv., nema landssímans, en símagjöld hafa, eins og kunnugt er, verið hækkuð um helming. Er gert ráð fyrir 788 þús. kr. hækkun á þessum lið.
Gjaldabálkurinn hefur verið endurskoðaður, leitað umsagnar þeirra stofnana og aðila, er þar eiga hlut að máli, og fengnar nýjar áætlanir um flesta þá liði, er máli skipta. Má í einu orði segja, að sú hækkun, sem gerð hefur verið á útgjaldalið fjárlaganna, eigi að langmestu leyti rót sína að rekja til verðlagshækkunar þeirrar, sem orðið hefur á árinu. Að öðru leyti vísast til grg. fyrir frv.
Helztu hækkanir eru þessar:
Á 11. gr. Dómgæzla og lögreglustjórn kr. 539370.
Á 12. gr. Heilbrigðismál kr. 544800, og hafa þó daggjöld verið hækkuð allverulega frá því í fyrra frv.
Á 13. gr. A. Vegamál kr. 2420200, þar af 1300000 til viðhalds fram yfir það, sem gert var áður ráð fyrir, eða alls 3300000, en af reynslu 2 síðustu ára er engan veginn gerandi ráð fyrir, að þessi útgjaldaliður verði lægri. Til nýrra þjóðvega og til þjóðvega af benzínskatti nemur hækkunin kr. 583000, en alls er gert ráð fyrir, að varið verði í þessu skyni kr. 1928000.
Á 13. gr. B, Samgöngur á sjó, nemur hækkunin kr. 395000. Til strandferða Skipaútgerðar ríkisins er áætlað, að varið verði 1100000 kr., og er það miðað við tapið, sem varð á þessum rekstri 1941. Á þessu ári hefur þegar verið greitt úr ríkissjóði yfir 11/2 millj. kr. til strandferða ríkisskipanna, svo að telja má vafasamt, að hin áætlaða fjárhæð dugi, nema fargjöld og farmgjöld verði enn hækkuð til samræmis við aukinn kostnað.
Á 14. gr. B. Kennslumál, nemur hækkunin kr. 598960.
Á 16. gr. Verklegar framkvæmdir, kr. 925661. Á 17. gr. Almenn styrlaarstarfsemi, kr. 1350000. Þessar hækkanir stafa að langmestu leyti af almennri verðlagshækkun.
Langmest varð þó hækkunin á 19. gr., kr 5850000, við það, að verðlagsuppbótin hefur verið hækkuð úr kr. 3500000 í 8000000 kr. og bætt hefur verið við nýjum lið til greiðslu aukaupptótar á laun samkv. ályktun Alþ. í sumar, sem gert er ráð fyrir, að nemi kr. 1200000. Verðlagsuppbótin varð s.l. ár 3,28 millj., en meðalvísitala ársins 1941 var 159,67. Sé gengið út frá þeirri vísitölu, sem gilti, er frv. var samið, 250, má ætla, að áætlunin standist, og mun þó vera teflt á tæpasta vað.
Útgjöldin samkv. þessu frv. eru áætluð kr. 42011893, sem fyrr greinir, og hafa aldrei áður stigið svo hátt. Þetta er og að vonum, þar sem reynt hefur verið að taka fullt tillit til verðhækkunarinnar, en hennar gætir svo að segja á hverjum lið fjárlaganna. En þar við bætist, að styrjaldarástandið hefur skapað ríkissjóði ýmis ný og óvænt útgjöld, svo sem aukinn lögreglukostnað, aukinn kostnað við vegaviðhald, stórum aukinn kostnað við utanríkismál o.fl., svo sem kostnað við loftvarnir og sumardvöl barna í sveit.
En sé þetta skoðað ofan í kjölinn, er þó í raun og veru mesta furða, að útgjöldin skuli ekki hafa stigið enn hærra.
Á fjárlagafrv. því, Sem Samþ. var á Alþ. 1939, voru útgjöldin áætluð kr. 17857448, og miðað við vísitöluhækkunina síðan, ættu þau nú að nema kr. 44543620.
Hins vegar veltur allt á því, um það, hversu vel þessi áætlun stenzt, hvort unnt verður að koma í veg fyrir frekari verðhækkun en orðið er, og það verður hlutverk þessa þings að finna ráð til þess.
Ég læt þetta nægja að sinni og legg til, að frv. verði vísað til fjvn. og umr. frestað að sinni.