09.12.1943
Efri deild: 62. fundur, 62. löggjafarþing.
Sjá dálk 765 í B-deild Alþingistíðinda. (1450)
157. mál, happdrætti
Frsm. (Magnús Jónsson):
Ég skal nú ekki teygja þetta mál með því að fara að halda uppi löngum svörum við því, sem hv. þm. S.-Þ, sagði hér. Ræða hans var ekki beinlínis lík því, sem ætlazt er til við 2. umr. máls. Og ég held, að maður, sem hefði heyrt þessa ræðu, þekkt málið, en ekki aðstæður að öðru leyti, hefði verið dálítið undrandi yfir þessari ræðu, því að í raun og veru hefur ekkert af henni komið við þessu máli. Þetta voru skraddaraþankar, mátulega velviljaðir í garð háskólans, og almennar hugleiðingar um byggingarmál. Hv. þm. sagði, að við værum búnir að gleyma því, sem sagt hefði verið um þetta fyrir 10 árum, og las það upp úr l. um happdrættið, að þegar nægilegs fjár væri aflað til þess að reisa háskólann fyrir, þá ætti fé, sem kæmi inn af þessum tekjum, að renna í sjóð til opinberra bygginga. Mér finnst einnig mega lesa upphaf 1. gr. þeirra l., sem, með leyfi hæstv. forseta, hljóðar svo: „Ráðuneytinu veitist heimild til að veita Háskóla Íslands einkaleyfi til stofnunar íslenzks happdrættis með þeim skilyrðum, er nú skal greina.“ — Fyrst og fremst eru lögin um það. Og það er það, sem allir hv. þm. vita, að þessi hugmynd er alfarið komin frá háskólanum, sem á sínum tíma kemur til þingsins og segir: Við höfum hér hugmynd um það, hvernig er hægt að leysa þörf háskólans án þess að íþyngja mönnum beinlínis með auknum tekjum ríkisins á fjárl. — Og Alþ. féllst á þessa hugmynd fyrir 10 árum og síðan til svo langs tíma sem þyrfti til þess að afla fjár handa háskólanum til þess að fullnægja þörfum hans. Hitt er svo annað mál, að hv. þm. gátu séð það, að einhvern tíma yrði kannske séð fyrir endann á þessu, og fóru að bollaleggja það, hvað ætti þar á eftir að gera við þessar tekjur. Svo kemur þessi 2. gr. sem hreint aukaatriði. Og það er nú svo, að þegar einhver kemur með góða hugmynd, þá vill hver nota hana fyrir sig. Og það voru eins og eins konar sárabætur fyrir þá menn, sem ekki áttu þessa hugmynd, en vildu nota sér hana að einhverju leyti fyrir sig, að þetta ákvæði var sett inn í l. um það, hvernig ætti að nota þessar tekjur, þegar þörf háskólans væri fullnægt. Hv. þm. S.-Þ. vildi minna á þetta, hvernig þetta mál var leyst á sínum tíma. Ég skal ekki vera að rifja upp hans afskipti af þessu. En maður getur varla stillt sig um að minnast á hans till. um lausn á málinu. Hann bar fram frv. um það, að á vissu árabili mætti reisa háskóla, eftir því sem fé væri veitt til þess í fjárl. Hann telur sig kannske ákaflega mikinn frömuð í málum háskólans fyrir það að vilja kveða svo á, að það mætti reisa háskóla á 4 árum. ef Alþ. veitti fé til þess. — Svo tók þessi hv. þm. það oft fram í sinni ræðu nú, að enn væri ekki búið að byggja yfir stjórnarráðið eða hæstarétt eða Alþ. En af hverju er það ekki búið? Er það af því, að hans aðferð hefur verið höfð við það? Háskólinn hefur komið sjálfur með þessa lausn á byggingamálum hans, og hans hús er komið upp. Alþ. er búið að fá pláss það, sem háskólinn hafði áður en hans hús komst upp. En á meðan háskólinn var í þessu húsi Alþ., var það af því, að Alþ. sá sér ekki annað fært, til þess að láta háskólann hafa eitthvað húsnæði. Og ef háskólinn sjálfur hefði ekki haft dugnað til þess að koma sér upp húsi, þá væru húsnæðismál hans sjálfsagt eins og húsnæðismál Alþ., stjórnarráðsins eða hæstaréttar. Ég veit ekki, hvort hv. þm. þykir það óhæfa, þó að háskólinn hafi komið sér upp húsnæði fyrir sig, svo að hann megi ekki halda áfram á þeirri braut. Mér skildist helzt, að hv. þm. S.-Þ. vildi láta vita rektor fyrir að vilja láta byggja hús yfir stofnun, sem telja verður óhjákvæmilegt, að háskólinn hafi, — hann eigi ekki að skipta sér af því, hvort verksvið háskólans er aukið. Það virðist mér vera meining hv. þm. En rektorinn segir bara sitt álit um það og leggur til, að komið sé upp þeim byggingum og tækjum, sem þarf til þess.
Hv. þm. S.-Þ. kom með leikhússjóð inn í þetta mál og sagði, að það mál væri hliðstætt þessu máli, hvernig lagt hefði verið til, að farið væri með hann. En það er bara alveg eins lítið hliðstætt þessu máli, sem hér liggur fyrir, eins og nokkuð getur verið. Þar var um að ræða, almennan skatt, sem var að vísu látinn ganga, að ég held, að einhverju leyti til leikhússins, eða hann átti að skiptast milli leikhússins og Reykjavíkurbæjar. Reykjavíkurbær hafði ákveðið að koma upp gamalmennahæli fyrir þennan sjóð. En ríkið ákvað að taka þennan skatt til þess að létta af sér því að leggja fram fé af öðrum tekjum til þess að koma upp leikhúsi, þegar til kæmi. Ég man ekki betur en að þessi skattur væri tekinn bara af stærstu kaupstöðunum. Og þegar var búið að fría kjördæmi nógu margra hv. þm. frá því að borga þennan skatt, þá komst þetta í gegn. Það var verið að kaupa einn og einn þm., og ég man eftir, að það var verið að spyrja, hvort þetta og þetta kjördæmi væri komið. (BBen: Hver stóð fyrir þessum ósköpum?) Það voru ýmsir góðir menn, því að margir höfðu áhuga fyrir að koma upp leikhúsi. En svo segir hv. þm. S.-Þ., að leikararnir heimti 15 embætti fyrir leikhúsið og vilji gera þetta að eilífu bitbeini fyrir sig og persónulegum hagsmunum. Þegar svo háskólinn fer fram á, að tekjur háskólans haldi áfram eins og verið hefur og háskólinn komi upp fyrir þetta fé náttúrugripasafni og þjóðminjasafni, þá á það hjá hv. þm. S.-Þ. að vera eitthvað líkt því að vera bitbein og framlag til að hlynna að persónulegum hagsmunum þeirra manna, sem vinna við háskólann. En þetta er bara beiðni frá háskólakennurunum um að koma upp byggingum, sem ríkið þarf annars að koma upp.
En svo að ég snúi mér aftur að leikhúsinu. Hvernig ætli mönnum líkaði það að hafa leikhús, en bara enga leikara. Það getur verið, að sumum mundi líka það. En ég get búizt við, að mörgum fyndist þó nokkuð vanta. Ég get t. d. hugsað mér, að þessir útlendingar, sem hv. þm. S.-Þ. er svo annt um, að ekki megi sjá neitt ljótt eða ófullkomið hjá okkur, mundu kannske verða hissa og spyrja: Hvar eru leikararnir? Þá mundum við verða að segja: Það eru engir leikarar við leikhúsið til, heldur eru það menn úr bönkum og skrifstofum og frá öðrum slíkum stofnunum, sem gera það í hjáverkum að vinna hér. — Þetta mál annars vegar, sem hér liggur fyrir, og leikhúsmálið hins vegar, er svo ólíkt sem mest getur verið. Og það er ekkert persónulegt við það, sem hér hefur komið fram frá háskólanum í þessu máli. Og ég býst við, að það sé ekki heldur hjá leikurunum. Ég býst við, að það fari svo, að við þurfum að sjálfsögðu að koma upp kennslu við háskólann í náttúrufræði, að minnsta kosti að því er snertir náttúru Íslands sérstaklega. Við komumst aldrei hjá því til lengdar. Og þá er náttúrlega hæpið að hafa ekki eitt einasta kennslutæki til þess. Það er víst ákaflega víða að slík söfn, sem hér er talað um í bréfinu frá háskólanum, eru einmitt í sambandi við háskólana. Og það er rétt yfrir þjóðina að safna sínum þjóðlegu söfnum á einn stað. Og þessi leið, sam hér er bent á, er svo mjög vel til þess fallin að safna saman þarna á þessum stað þessum hlutum. Og Alþ. getur stuðlað að því með því að samþ. þetta mál, að með þessu móti verði komið upp þeim byggingum, sem það þarf annars að koma upp með öðrum hætti, sem ekki mundi ganga betur. Mér virðist þetta því ekki ákaflega mikið neyðarúrræði, sem hér er farið fram á. — Hitt er annað mál, að það er að áliti hv. þm. S.-Þ. kannske sök háskólans, að það skuli vera geymd mannabein í húsum hans. En ég er gróflega hræddur um, að vísindamenn í læknisfræði líti ekki svo á. Ætli þeim þætti ekki skrítið að kenna læknisfræði þannig að hafa engin mannabein þar? Þar er sjálfsagt margt fleira geymt, svo sem útskorin krabbamein o. þ. h., sem notað er við kennsluna. Þar er líka glös með ræktuðum bakteríum. — Svo eru náttúrlega lifandi mannabein þar líka. Það er um háskólann eins og í vísunni gömlu um skipið, að hann er með mannabein í maganum, bæði dauð og lifandi. Og bein þeirra dauðu hefur verið álitið, að þar þurfi að vera til þess að bjarga beinum þeirra lifandi. Og það er ekki til þess að finna að því að hafa þar alls konar söfn, sem þarf til þess að rannsaka mein manna.
Það, sem taka þarf ákvörðun um, er, hvort eigi séu aðrar þarfir svo brýnar, að ríkissjóður geti með engu móti séð af þessum tekjustofni. Mér fannst hv. þm. S.-Þ. setja þetta alveg skakkt fram. Með því að láta háskólann byggja sig upp með þessari aðferð, er ekki verið að torvelda ríkissjóði að snúa að öðrum stórbyggingum, heldur leysa hann undan milljónaframlögum til framkvæmda í sambandi við háskólann og flýta fyrir, að ríkissjóður geti snúizt að öðrum verkefnum. Það er ekkert erfiðara að koma hér upp húsi yfir stjórnarráðið, húsi yfir þm., húsi yfir menntaskóla, þó að búið sé að reisa háskóla. Það þarf að ljúka háskólahúsinu og því, sem snertir það utan húss. Skyldi ekki útlendingum, sem þm. ber svo mjög fyrir brjósti, þykja viðkunnanlegra, að umhverfi háskólans sé ekki allt eitt kolasvað? Og hvað þykir okkur sjálfum? Eftir ómaklegar undirtektir hv. þm. S.-Þ. vil ég skora á hv. þd. að veita málinu þeim mun betra gengi.