09.09.1943
Efri deild: 14. fundur, 62. löggjafarþing.
Sjá dálk 124 í C-deild Alþingistíðinda. (2092)
21. mál, ábúðarlög
Þorsteinn Þorsteinsson:
Þó að frv. þetta eigi að ganga til n. og þá að sjálfsögðu landbn., þá vil ég þó nú þegar vekja athygli á nokkrum atriðum þessa frv., sem mér finnst dálítið athugaverð. Fyrst og fremst er það, að eftir grg. virðast þessi ákvæði eiga að koma til framkvæmda strax á þessu fardagaári. Ég get hugsað mér, að það þyki athugavert fyrir þingið að breyta samningum, sem nú eru í gildi og gerðir hafa verið eftir aldagömlum venjum og það yrði kannske til þess, að meira eða minna af landsleigu, sem búið er að borga, yrði að endurgreiða.
Þá er annað. Þetta frv. nær eingöngu til hlunnindajarða, en við vitum allir, að það er víðar en á hlunnindajörðum, sem landsleiga er greidd í fleira en peningum. Til dæmis er fjöldi jarða leigður þannig, að landskuldir eru borgaðar í sauðfé, og einnig er borgað eftir margar jarðir í fóðrum. Og þetta hlýðir hliðstæðum lögum að mörgu leyti og hlunnindi. Þó er annað hliðstæðara, að fylgi fasteignunum, en það er leiga eftir innistöðukúgildi, sem er smjörgjald og sömuleiðis prestmata. Þetta allt hefur hækkað geysimikið vegna þessarar breyt., sem nú er á verðlagi. Aftur á móti er það vafamál, hvort landsetar hlunnindajarða standa nokkru verr að vígi að greiða nú í þessum hlunnindum en þeir, sem eru við hin kjörin og greiða á annan hátt í fríðu. Ég hef haft aðstöðu til að kynna mér þetta og veit um eina hlunnindajörð, sem þannig er háttað um, að ef afurðir eru nú þar eins og nokkur síðustu árin, þá mundi láta nærri, að landsetar þar mundu hafa 6 þús. kr. afgangs í hlunnindi af dún og sel. Auðvitað er það brúttó. En ég geri ekki ráð fyrir, að kostnaður sé svo mikill við öflunina, að það, sem þeir halda eftir, fari niður úr 2½ þús. kr. Og ég vil geta þess einnig, að eftir frv. er gert ráð fyrir því að færa gjald af hinum jörðunum þannig niður, að það yrði aðeins 4½% afgjald miðað við fasteignamatsverð. En ef farið verður að þessu ráði, er sennilega réttast, að allar jarðir séu undir sömu aðstöðu. Þá vil ég og geta þess, að ég álít, að ef talið er, að mjög mikill gróði falli landsdrottni á hönd, sé réttast, að það fari í sérstakan sjóð til viðhalds og endurbóta á jörðinni sjálfri heldur en landseti hirði það, þar sem hann má vel una við sinn hag. Hann gæti hlaupið burt með þann ágóða þá og þegar. En með hinu laginu væri tryggt, að þessi ágóði fylgdi jörðinni áfram.
Á þessi atriði vildi ég benda strax, áður en málinu er vísað lengra.