13.12.1943
Neðri deild: 63. fundur, 62. löggjafarþing.
Sjá dálk 448 í C-deild Alþingistíðinda. (2570)
133. mál, raforkusjóður
Frsm. meiri hl. (Skúli Guðmundsson):
Herra forseti. Ég mun ekki eyða nema fáum mínútum til þess að svara málþófi hv. þm. Siglf. Mikill meiri hluti af fjasi hans snerti ekki þetta frv., sem hér liggur fyrir, og þarf ég þar af leiðandi lítið um það að ræða. — Hann talaði hér um virkjun Fljótaár svo og um till. um virkjun Andakílsár, sem var á þinginu hér í fyrra, setuliðsvinnu og tilhneigingar einhverra manna til þess að takmarka hana og margt fleira, sem ekkert er minnzt á í þessu frv. og kemur þessu máli ekkert við. Svo voru auðvitað viðeigandi slettur til ýmissa manna og dylgjur, eins og venjulegt er í ræðum hans, og kippi ég mér ekki upp við það.
Eitt af því, sem hann hélt fram, var það að mþn. í raforkumálum og sérstaklega þá við, sem höfum flutt þetta frv., hefðum reynt að hindra framgang till., sem hér var til meðferðar á þingi í vetur, um kaup á efni til raforkuveitu Keflavíkur. Hann hefði helzt ekki átt að minnast á Keflavíkurveituna, því að það gefur tilefni til þess að rifja upp feril Sósfl. í því máli. Það er fullkomið ranghermi, að af hálfu okkar, sem stöndum að þessu frv., hafi nokkuð verið gert til þess að hindra, að efni yrði keypt til Keflavíkurveitunnar, þegar það væri fáanlegt. Þvert á móti studdum við að því með till. okkar og atkvgr. hér á þingi. Hv. þm. G.-K. flutti á þessu þingi þáltill. um raforkuveitu til Keflavíkur, sem var 125. mál þinbsins. Samkv. þeirri till. var ríkisstj. heimilað að verja úr ríkissjóði 1 millj. kr. til kaupa á efni í Keflavíkurveituna. Fljótlega komu fram brtt. við þá þáltill., tvær eða þrjár, um að gera þáltill. víðtækari, þannig að jafnframt væri heimild veitt á sama hátt til kaupa á efni til rafveitna til annarra staða á Suðurnesjum og til byggða austan Hellisheiðar. Skömmu síðar kom fram till. frá Sósfl., sem var 141. mál þingsins, um raforkuveitu frá Laxárvirkjuninni og Sogsvirkjuninni, þar sem gerð var till. um að heimila ríkisstj. að kaupa efni til rafveitna frá þessum virkjunum, þegar það væri fáanlegt, til kauptúnanna í Árnessýslu og til Suðurnesja og til Húsavíkur og Reykjahverfis. Þáltill. um rafveitu til Keflavíkur fór til athugunar í fjvn., og við sumir fjvnmenn töldum heppilegast af hálfu þingsins að sameina þetta í eitt, gera úr þessu öllu eina till., sem næði yfir þetta allt saman. Um þetta var ekki samkomulag í n., vegna þess að hv. þm. G.-K. mun hafa litið svo á, að sér væri eitthvað misboðið, ef breytt væri einum stafkrók í þeirri þáltill., sem hann bar fram. Og þess vegna munu flokksbræður hans í fjvn. hafa lagt til að samþ. till. hans óbreytta. Og hv. þm. G.-K. fékk hv. þm. Sósfl. til þess að gera það fyrir sig að vera ekki að breyta þessari þáltill., ekki einu sinni orðalaginu á henni. Því var það, að hv. meiri hl. fjvn. lagði til, að till. yrði samþ. óbreytt. Hins vegar lögðum við þrír nm. í fjvn. til, að till. yrði gerð víðtækari, þannig að Alþ. ályktaði að heimila ríkisstj. að verja fé úr ríkissjóði til kaupa á rafveituefni, sem útflutningsleyfi fæst fyrir í Ameríku, þar til næsta Alþ. kemur saman. Það urðu um þetta nokkrar umr. í sameinuðu þingi. Og ríkisstj. lýsti þá yfir því, að hún mundi kaupa efnið í Keflavíkurveituna alveg jafnt, hvort sem till. okkar minnihlutamanna í fjvn. yrði samþ. eða þáltill. hv. þm. G.-K. eins og hún upphaflega var, því að í okkar till. fólst fullkomin heimild handa ríkisstj. til að kaupa efni í Keflavíkurveituna. Og með því að samþ. okkar till. var hægt fyrir þingið að spara sér meðferð annarra tillagna á þessu þingi í þessu efni. En hv. þm. Sósfl. höfðu fallizt á það við hv. þm. G-K., formann Sjálfstfl. að gera það fyrir hann að samþ. þáltill. hans óbreytta og gerðu það ásamt sjálfstæðismönnum.
En svo kemur nú að því, að tekin var til afgreiðslu till. þeirra um raforkuveitur frá Sogsvirkjuninni og Laxárvirkjuninni. Og þá fallast þeir á að afgreiða þá þáltill. nákvæmlega eins og við í minni hl. fjvn. höfum lagt til, að þáltill. um Keflavík yrði afgreidd. — Ég er aðeins með þessu að benda á, hvað það er fjarri öllum sanni hjá hv. þm. Siglf., að nokkuð hafi verið gert af okkar hálfu, sem flytjum þetta frv., til þess að hindra kaup á efni til Keflavíkurveitunnar, og bara til að sýna, að þessi hv. þm. og samflokksmenn hans hafa gert það fyrir hv. þm. G.-K. og aðra sjálfstæðismenn að éta ofan í sig fyrri orð sín í málinu, þar sem þeir síðar á þinginu samþ. þáltill. nákvæmlega eins og þeir áður á þessu þingi höfðu greitt atkv. á móti. Ég held, að hv. þm. Siglf. hefði ekki átt að minna á þetta, því að það verður honum og flokki hans ekki til sóma.
Annars var það svo um ræðu þessa hv. þm., að oftar en einu sinni og oftar en tvisvar fór hann alveg í hring. Hann hélt því t. d. fram, að það vantaði fullnaðaráætlanir um virkjanir í Soginu og Laxá og það væri því ekki tími til þess kominn að taka stór lán vegna rafvirkjana, en það tæki mörg ár að undirbúa framkvæmdir í þessum efnum í sambandi við þessar virkjanir. En síðar í ræðu sinni sagði hann, að það væri gagnslaust fyrir mþn. í raforkumálum að ákveða, hvað gera ætti, og leggja fram ákveðnar till. um framkvæmdir. Og þetta tal hans um undirbúningsleysi, hvernig kemur það heim við það, sem hann sagði um rafveitur frá Soginu og Laxá? Um það lögðu þeir sósíalistar til, að ríkisstj. yrði heimilað að kaupa í rafveitur frá þessum virkjunum til margra staða. En það virðist allt benda til þess, að þegar betur er að gætt, að þeir meini ekki neitt með þessari till., vegna þess að þeir vilja sjá svo um, að ríkisstj. hafi enga peninga til þess að kaupa þetta efni fyrir, þó að fáanlegt verði. Fjárl., sem við vorum að afgreiða í dag, eru ekki þannig, að horfur séu á því, að um tekjuafgang verði að ræða hjá ríkissjóði, — þrátt fyrir það að hv. þm. Siglf. og flokksbræðrum hans hafi ekki tekizt að hafa greiðsluhalla á fjárl. sem nemi milljónum eða tugum milljóna. (ÁkJ: Jú, hann er víst, — eða er það ekki?). Nei, en þrátt fyrir það eru engar horfur á því, að þar verði um tekjuafgang að ræða, þannig að ríkisstj. geti varið miklu fé úr ríkissjóði á næsta ári til kaupa á efni til rafveitna. Það er því ljóst, að þeir menn, sem meina eitthvað með þeim till., sem var verið að samþ. nú nýlega, um að heimila og fela ríkisstj. að kaupa rafveituefni, ef fáanlegt væri, þeir verða að sjá til þess jafnframt, að eitthvert fé sé til þess að greiða það efni með. Þess vegna höfum við lagt fram þetta frv. Ef það verður samþ., þá getur ríkisstj. t. d. sagt við íbúana á Suðurnesjum og íbúana í þorpunum austan fjalls og í byggðum Norðurlands, ef hægt væri að ná í efni: Viljið þið ekki greiða fyrir þessu með því að lána eitthvað af því fé, sem þarf til þess að kaupa þetta efni? — Ég er viss um, að eins og nú er ástatt, þegar mikið er af peningum í umferð manna á milli yfirleitt, þá væri hægt á þessum stöðum að afla allmikils lánsfjár í þessu skyni, vegna þess hve áhugi manna er mikill á því að fá rafmagnið. Ég er því ekki í vafa um það, að lánsútboð mundi bera nokkurn árangur til þessara hluta. En andstaða Sósfl. gegn því, að sú leið verði farin, bendir ótvírætt til þess, að þeir meini ekkert með þessum tillöguflutningi sínum um kaup á rafveituefni. Þetta virðist vera hrein loddaramennska allt saman og ekkert annað. Og tal hv. þm. Siglf. og útreikningar um það, hve mikið tjón það yrði fyrir raforkusjóð að taka þetta lán, þar sem borga þyrfti vexti af því árum saman, bendir til þess, að hann búist við, að ekki verði hægt að ná í neitt rafveituefni á næstu tímum. En ég er ekki svo svartsýnn. Það hefur þegar fengizt efni í rafveitu. Og ríkisstj. verður einhvers staðar að fá fé til þess að borga það með og verður þá að taka það að láni. Og ef hún má ekki taka lán til þess, þýðir það að hindra, að þessar framkvæmdir verði, sem samþ., hafa verið efniskaup til. Þetta verður ekki heldur keypt til annarra staða, ef engir peningar verða til þess að kaupa efnið fyrir. Læt ég mér ekki detta í hug, að raforkusjóður þurfi til lengdar að liggja með það fé, sem hann tekur að láni, vaxtalaust. Þó að þessi lántökuheimild verði samþ. nú, þá er enginn heldur kominn til þess að segja, að þetta fé fengist allt í einu. Og ég geri ráð fyrir, að það yrði nóg við það að gera.
Langur kafli í ræðu hv. þm. Siglf. var um það, hvað nauðsynlegt væri að koma rafmagninu sem víðast. Það er rétt, en allt voru þetta meðmæli með því frv., sem hér liggur fyrir. Vitanlega er ekki hægt að framkvæma neitt í þessu efni, nema peningar séu til, og allt tal hans um, að frv. sé einkennilegt og varhugavert, svo að ekki megi samþ. það, sýnir, að hann meinar ekkert með því, þegar hann segir, að koma þurfi upp rafveitum víða um land. Hann segir með réttu, að ríkið ætti að taka þessi mál í sínar hendur og virkja Sogið, en er á móti því, að aflað sé fjár til þess. En þetta var ekki í eina skiptið, sem hann fór hringferð í sinni löngu ræðu.
Þá minntist hann á, að framsóknarmenn mundu ætlast til, að raforkan yrði seld sama verði um allt svæðið, eins og hann nefndi það. Ég veit ekki, hvort hann man, að á sumarþinginu 1942 var samþ. þáltill. um raforkumál. Þar er ákveðið, að kjósa skuli mþn. þá, sem nú starfar, og þar var ákveðið að fela stj. að láta rafmagnseftirlitið vinna að undirbúningi og rannsóknum, og þar var ennfremur mörkuð framtíðarstefnan í þessum málum, og hún var sú að koma rafmagninu til allra byggða landsins, og skyldi það eigi selt hærra verði til dreifbýlis en kaupstaða á hverjum tíma. Flokkur þessa hv. þm. mun hafa greitt atkv. með þessari till. á sumarþinginu 1942, ef til vill vegna þess, að kosningar stóðu þá fyrir dyrum. Nú vill talsmaður sama flokks sýna fram á, að það sé hneyksli að hugsa sér, að þetta verði gert. Það er ekki það fyrsta af kosningaloforðunum, sem þessi hv. þm. og flokkur hans ætlar að laumast frá, — það er eitt af mörgum.
Þá var það í tali hans, að þetta frv. væri fram komið frá mönnum, sem vildu spilla fyrir lántöku. Reykjavíkurbæjar til ýmissa framkvæmda, og hann sagði, að það gæti farið svo, að Reykjavík neyddist til að hækka vexti á lánum sínum. Ég veit ekki betur en gert sé ráð fyrir jafnháum vöxtum í þessu frv. og eru hjá Reykjavíkurbæ, 4%. Það er því alveg út í bláinn, þegar hann heldur því fram, að með þessu frv. sé lagður steinn í götu þeirra lána, sem kaupstaðirnir bjóði út. Álíka fjarstæða er það, sem hann var að segja, að það mundi verða til að koma af stað atvinnuleysi, ef þetta frv. yrði samþ. og reynt að fá fé til raforkusjóðs og að leiða rafmagn sem víðast um byggðir landsins. Ég held, að tæplega nokkur annar en hv. þm. Siglf. hefði getað sagt þetta. Svona málfærsla er honum samboðin og engum öðrum.