17.09.1943
Neðri deild: 18. fundur, 62. löggjafarþing.
Sjá dálk 604 í B-deild Alþingistíðinda. (886)
48. mál, verðlag
Einar Olgeirsson:
Herra forseti. Út af þessum síðustu orðum hv. 2. þm. N.-M., að ekki þyrfti nema að rétta út höndina til að fá upplýsingar um þessi mál, þá ætla ég að biðja hann að leggja fyrir þingið sundurliðaða reikninga Kaupfélags Árnesinga um mjólkurflutningana til Reykjavíkur og sundurliðaða reikninga sama félags viðvíkjandi vöruflutningum sama félags frá Reykjavík og austur yfir fjall.
Viðvíkjandi þeim ákvörðunum, sem eru hér til umr., um þær ákvarðanir, sem mjólkursölun. hefur tekið um verð á mjólk hér í bæ, vil ég svo segja nokkur orð.
Því er haldið fram af fulltrúum mjólkurverðlagsn., að hún hafi rétt til að setja kr. 1.70 verð á mjólkina. Hvað er hér að gerast? Það er það, að ein n. áskilur sér rétt til að skattleggja neytendurna eins og henni þóknast. Hún setur þetta verð eingöngu með hliðsjón af eigin geðþótta, þótt reynt sé að færa fram fyrir því einhverjar ástæður. Með þessu er beinlínis verið að ræna fé frá neytendunum. Hv. 2. þm. Rang. hélt fram í þessu sambandi, að bændur mundu aldrei fá meira en kr. 1.23 fyrir lítrann. Ef eitthvað af því, sem þarna munar, er ágóði, er minnstur vandinn að láta það fé fara til mjólkurhreinsunarstöðvar eða einhvers slíks. Peningarnir eru teknir af neytendunum og koma aldrei til þeirra aftur. Þetta vil ég biðja menn að athuga. Ef gengið er út frá því, að ríkisstj. hafi enga heimild til að bæta upp í þessu sambandi, þá mundi verðlagsákvörðun n. vera bindandi og þýða sama og skattlagning á neytendur. En sé gert ráð fyrir, að ríkisstj. hafi rétt til að verðfella landbúnaðarafurðir, eins og sumir halda fram og manni skilst, að hæstv. ríkisstj. haldi fram, þá virðist mér, að þeir, sem þykjast tala hér f. h. bænda, hugsi sem svo, að það geri ekkert til, þó að verðið sé sett kr. 1.70, stj. láti ekki borga meira en 1.23. Og ef svo er, þá er hér beinlínis um undanhald að ræða hjá n., því að þá yrði hún beinlínis að viðurkenna, að það, sem hún er að gera, er út í bláinn og ákvörðunin um kr. 1.70 er aðeins hótun. Í fyrra var rætt um að setja kr. 1.70 verð á mjólkina. Þá var vísitalan 272. Þegar við í fjhn. þessarar d. vorum að ræða um það í fyrra að kaupa mjólkina niður úr því verði með allmiklu framlagi úr ríkissjóði, þá var það gert með það fyrir augum, að varanlegur árangur fengist, vegna þess að við vissum, að það yrði til að lækka vísitöluna allmikið og þar með allan tilkostnað. Þetta er greinilega tekið fram í áliti n. í fyrra. Auðvitað var miðað við, að sú lækkun, sem á henni mundi verða, yrði til þess, að lægra verð yrði á henni síðar. Nú er vísitalan komin niður í ca. 250, en verðlagsn. þóknast engu að síður að setja verðið kr. 1.70, eða að heita má sama og þegar vísitalan var 272, enda þótt vísitalan sé nú um það bil sjöttung lægri en þá. Þetta er ekki í áttina til sanngirni og samkomulags. Þetta er rangt. Hér er einræðisklíka að verki, sem telur sig hafa vald til að skattleggja neytendur.
Hv. 2. þm. Rang. vill ekki afsala bændum rétti til að ákveða verðlag á vöru sinni. Neytendur, sem hafa með samkomulagi sex manna n. sagt, að þeir vilji vinna að því að tryggja bændum jafnháan lífs-„standard“ og öðrum, hafa hins vegar sagt, að þeir vilji fá að ráða, hvernig sé háttað sölu á þessum vörum til þeirra. Ef bændur vilja fá kr. 1.23 fyrir mjólkurlítrann, þá vilja neytendur fá að ráða, hvernig mjólkin verður seld, og þá í fyrsta lagi, að mjólkin sé vara, sem hægt sé að bera á borð fyrir börnin í kaupstaðnum. Ég veit ekki, hvort þeir hv. þm., sem hér tala fyrir hönd bændanna, hafa hugmynd um, hvers konar sull það er, sem hér er borið á borð, svo að börnin, sem koma úr sveit og þekkja vöru, sem þar er kölluð mjólk, fást ekki til að drekka mjólkina hér, og börn, sem hafa vanizt skyri norður á Akureyri, geta ekki borðað það skyr, sem hér er. Neytendur vilja tryggja sér, að varan sé æt, og þeir vilja í öðru lagi tryggja sér, að sölunni sé stjórnað með hagsýni. Þeir geta ekki unað við, að yfir þá séu skikkaðir einhverjir og einhverjir legátar, sem ákveða eitthvert útsöluverð eftir eigin geðþótta, og ofan á verðið klínt svo og svo miklum kostnaði við hina og þessa pólitíska erindreka og fá svo engar upplýsingar, þó að um sé spurt. Samkomulag milli neytenda og bænda verður að byggjast á því, að þeir taki tillit hvorir til annars, og ég vil spyrja, hvort neytendur og fulltrúar þeirra í sex manna n. hafi ekki tekið fullt tillit til hagsmuna bændanna. Þeir tóku þar það ýtrasta tillit til hagsmuna bændanna, sem hægt var að ætlast til af neytendum. Það er því ekki nema sjálfsagt, ef neytendur eiga að taka að sér að halda uppi landbúnaðinum á Íslandi og halda honum uppi á slíku stigi, að bændurnir geti lifað eins og sæmilegir menn, og ef þeir eiga ekki að sökkva niður í það hyldýpi kreppunnar, sem þeir voru í árið 1931, — ef þeir eiga að geta haldið landbúnaðinum þannig uppi, þá verða þeir að fá að ráða, hvernig söluskipulag er á landbúnaðarafurðunum, og móti því er ekki hægt að mæla nema frá hreinu einræðissjónarmiði. Þetta hlýtur að koma fram, þegar annað eins er látið í ljós og hér var gert áðan.
En fyrst hins vegar er farið að ræða um sjálfar niðurstöður sex manna n., þá vil ég ekki láta hjá líða að lýsa yfir, að ég álít þær niðurstöður, sem þar hefur verið komizt að, vera dauðadóm yfir þeirri landbúnaðarpólitík, sem Framsfl. og þeir menn, sem næst honum standa í Sjálfstfl., hafa rekið hér á landi síðustu 15 árin. Ég álít, að þær sýni, hvað hverfandi lítið það er, sem gert hefur verið, sérstaklega um kjötframleiðsluna, til þess að gera hana þannig úr garði, að hún gæti notað sér fullkomnustu tæki og beztu vinnuaðferðir og beztu framleiðsluskilyrðin. Niðurstöður sex manna n. sýna, að ef hver bóndi á að fá sínar vinnustundir greiddar svipuðu verði og verkamenn og fagmenn í kaupstöðum, þá verður öll þeirra framleiðsla það dýr, að það verður þjóðinni um megn að standa undir slíku til lengdar. Það, sem því þarf að gera og ætti að vera búið að gera, er að umskapa þessi framleiðsluskilyrði þannig, að hver vinnustund nýtist margfalt betur vegna stórkostlega bættra framleiðsluskilyrða. Það er þetta, sem kemur í ljós við landbúnaðarpólitík framsóknarmanna síðustu 15 árin, að það er reynt að halda við sem mest gamaldags, úreltum aðferðum. Það er reynt að halda við þeim búskap, sem verst ber sig, í staðinn fyrir að ganga til verulegra stórfelldra breyt. í framleiðsluháttum, sem tryggja, að hver vinnustund nýtist betur. Þetta er náttúrlega langt um of mikið mál til að fara út í það nú. Ég vildi aðeins nota tækifærið til að láta þessa skoðun í ljós, þegar verið er að koma fram með það, að þær niðurstöðutölur, sem n. hefur komizt að, ættu að tákna eitthvert eilíft réttlæti í sambandi við slíkt. Það, sem fyrst og fremst ríður á í sambandi við þær tölur, er að sýna fram á, hverjar séu staðreyndirnar viðvíkjandi landbúnaðarframleiðslunni á Íslandi, og slá því föstu, hvað það er, sem þarf að breytast í núverandi framleiðsluskilyrðum bændanna, og hvað gera þurfi, til að vinnuaflið verði betur hagnýtt. Niðurstaða n. setur þess vegna allt vandamál landbúnaðarins á dagskrá, en leysir það ekki.
Ég skal svo ekki fara lengra út í þá sálma, en eftir þessa umr. ætti öllum að vera ljóst, að það er bráðnauðsynlegt að samþ. þetta frv. Það er meira að segja svo nauðsynlegt, að sumir þeir, sem nú eru að skora á d. að fella frv. við þessa umr., ættu að telja sjálfsagt að afgr. það með afbrigðum gegnum þingið. Þessir menn hafa ekki enn fengizt til að taka afstöðu til þessa máls, ef stj. hætti að verðfella mjólkina, svo að hún yrði að kosta kr. 1.70. Og þá væri þetta frv. bráðnauðsynlegt, og í öðru lagi vegna þess, að það er prófsteinn á það, hvort þingið vill vinna í anda þess samkomulags, sem var í sex manna n. Og ef á að tryggja bændum þannig sæmileg lífsskilyrði, þá taki neytendur að sér að dreifa þeim vörum, sem þeir kaupa, en láta það ekki vera undir ákvörðunum einræðisnefndar pólitískra spekúlanta og láta þá einráða um að ákveða verðið eins og þeim þóknast, án þess að hugsað sé um hagsmuni bændanna eða neytendanna og því síður þjóðarinnar í heild. Nauðsynin á að afnema þessar n. er því svo brýn, að það væri nær fyrir þá menn, sem telja sig fulltrúa bændanna, að sýna, að þeir vilji hafa samkomulag og leggja til, að frv. verði sett með afbrigðum gegnum þingið, heldur en leggja til, að það verði fellt við 1. umr.