08.03.1944
Neðri deild: 28. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 134 í B-deild Alþingistíðinda. (190)
1. mál, stjórnarskipunarlög
Ólafur Thors:
Ég mun hvorki fara að rökræða við hv. 3. þm. Reykv. né aðra um niðurstöður n., því að form. n. og frsm. mun að sjálfsögðu skýra sjónarmið hennar. En ég verð að drepa á eitt atriði. Það er rétt, sem hv. 3. þm. Reykv. staðhæfði, að minn skilningur á hinu umrædda atriði stjskr. 1942 hefur aldrei verið ræddur okkar á milli, á sama hátt og ég held fram, að hinn skilningurinn hafi ekki heldur verið ræddur milli okkar. Ég hef lagt þann skilning í stjskr. 1942 frá öndverðu, að slík breyt., sem nú er verið að gera, sé heimil. Ég man, að ekki var langt liðið frá því, að breyt. var samþ., þangað til þetta barst í tal við mann, sem sæti átti í stjskrn., og ég sagði honum frá skilningi mínum. Nú veit ég ekki, hvort það hefur haft nokkur áhrif, sem ég sagði þá, en ég hafði verið frsm. málsins: Fyrir okkur vakti þá að forðast allar deilur í sambandi við lausn málsins. Þögnin um þetta atriði er því ekki nein sönnun fyrir þeim skilningi, sem hv. 3. þm. Reykv. hefur, að færa hafi átt synjunarvaldið óbreytt eins og annað vald konungsins til forseta. Hefði það verið vilji okkar þá og verið látinn í ljós, mundi það áreiðanlega strax hafa vakið deilur. Það er því vitað mál, að sá skilningur var hvergi opinberlega lagður í stjskr. 1942.
Í öðru lagi er ljóst, að með fullum synjunarrétti konungs hefði forsetinn fengið miklu meira vald en konungur. Þess vegna tel ég heimilt að breyta þessu, þótt ekki sé leyfilegt að breyta öðru en því, sem leiðir af flutningi hins æðsta valds inn í landið. Svo má deila um, hvort valdið, sem forseta er ætlað, sé ekki samt sem áður ólíkt meira en konungsins var, því að það er rétt, sem hv. 3. þm. Reykv. sagði, að um marga áratugi hefur konungur aldrei beitt synjunarvaldi sínu né heldur hinn íslenzki handhafi konungsvalds síðustu ára. En í aðstöðu hans, sem byggir á „tradition“ konungsvaldsins, og aðstöðu þjóðkjörins forseta er svo mikill munur, að orð hv. 3. þm. Reykv. um óbreytta „tradition“ geta ekki átt við.
Þó að það sé rétt, að sú skipun, sem hér er gerð, þurfi ekki að verða til langframa, hygg ég, að erfitt þyki síðar að breyta mjög valdsviði forseta úr því, sem nú verður ákveðið. Þegar þm. telur ekki hægt að finna nein takmörk milli þess, sem kalla má „partielt“ synjunarvald í lýðveldi og algert synjunarvald, veit ég ekki, hvort menn hefðu talið það algert brot á stjskr. frá 1942, þótt forseta hefði verið veitt synjunarvald það í raun og veru, sem konungur hafði í orði kveðnu. En tæplega hefði slík efling synjunarvalds verið í anda þeirrar stjskr. Það vakti ekki fyrir þm. 1942 að veita forseta slíkt úrslitavald, sem þetta gæti oft reynzt, meira vald en forseti hefur í nokkru lýðveldi heimsins.