11.09.1944
Neðri deild: 47. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 303 í C-deild Alþingistíðinda. (2955)

89. mál, ráðstafanir vegna dýrtíðar o.fl.

Eysteinn Jónsson:

Herra forseti. — Hinn 30. ágúst s. l. sendi ríkisstj. þingflokkunum bréf og frv. til l. um dýrtíðarráðstafnir og óskaði þess, að flokkarnir tilkynntu fyrir 10. sept., hver væri afstaða þeirra til frv. Engin grg. fylgdi frv. og engar upplýsingar.

Í byrjun þingfunda í þessum mánuði lagði ríkisstj. frv. fyrir þ., og bjóst ég þá við, að því mundi af hálfu fjmrh. fylgja ýtarleg grg. um ástæður í dýrtíðarmálunum nú og áhrif þessa frv., ef að l. yrði. En þessi von brást alveg. Frv. fylgdu engar upplýsingar og í raun og veru engin grg. Hefði það þótt tíðindum sæta fyrir nokkrum árum, að hin flóknustu fjárhagsmál væru lögð fyrir Alþ. á þennan hátt.

Fjmrh. hefur ekki átt frumkvæði að viðræðum milli ríkisstj. og þingflokkanna um málið eða tilraunum til sameiginlegrar lausnar. Er þetta ekki einsdæmi um vinnuaðferðir hæstv. fjmrh., en í algeru ósamræmi við þá starfshætti, sem annars hafa tíðkazt á Alþ. og líklegastir voru taldir til árangurs. Hefur það nánast verið venja núv. hæstv. fjmrh. að standa í bréfaskiptum við flokkana um mál sín, en reyna lítt viðræður. Getur hver og einn gert sér í hugarlund, hvort slík vinnubrögð séu líkleg til árangurs í hinum erfiðustu vandamálum, og þess vegna leyfi ég mér að finna að þessu nú.

Ráðh. hefur nú í stað þess að leitast fyrir um samninga óskað eftir þessum útvarpsumr. Við því er ekki svo mikið að segja, þótt mörgum virðist ekki sérstök þörf kappræðna við 1. umr., ef ekki liti út fyrir, að hæstv. fjmrh. ætlaði að láta þær koma í staðinn fyrir samningstilraunir um lausn málsins. Má þó vera, að svo fari ekki sem á horfðist um það.

Áður en ég vík að efni frv., þykir mér rétt og nauðsynlegt að rifja upp í stórum dráttum sögu hinna svokölluðu dýrtíðarmála og minna á, hvernig nú er ástatt í þessum efnum.

Árið 1941 gerði Framsfl. tilraun til þess að fá samtök um stöðvun verðbólgunnar með lagasetningu um kaupgjald og verðlag í landinu og skattlagningu stríðsgróðans. Áður hafði verið gerð tilraun til þess að draga úr verðbólgunni með því að fá samþykkta löggjöf um niðurborgun dýrtíðar, en kaupgjaldi og verði innlendra vara væri þá ekki skipað með lögum. Sú tilraun kafnaði þegar í fæðingunni vegna þess, að sjálfstæðismennirnir í þjóðstjórninni vildu ekki gefa samþykki sitt til þess, að hún yrði reynd. Frv. Framsfl, um stöðvun dýrtíðarinnar var fellt á Alþ. haustið 1941. Ég benti þá á, að svo mundi fara, áður langt um liði, ef verðbólgan fengi að leika lausum hala, að þau mál yrðu komin í fullkomna sjálfheldu. Kaupgjaldið og verðlagið mundi hækka á víxl, þangað til ekkert samræmi væri lengur orðið milli verðlagsins á útflutningsvörunum og framleiðslukostnaðar í landinu. Jafnframt benti ég á, að kauphækkanir og verðhækkanir mundu éta hvor aðrar upp, þannig að ávinningur yrði harla lítill, þótt keppt yrði að hækkunum. Þá benti ég á, að verðbólgan mundi auka stórlega hvers konar brask og gróðabrall í landinu, en ræna þá, sem sparað hefðu fé saman. Þá gerði ég grein fyrir því, að vísitalan væri þannig fundin, að litlar eða engar líkur væru til þess, að kaupgjald og verðlag innan lands lækkaði aftur sjálfkrafa í hlutfalli við lækkun á erlendum vörum eða flutningsgjöldum, og byggði ég þetta á því, að vísitalan yrði, þegar verðbólgan hefði náð hámarki, að mestu leyti byggð upp af kaupgjaldi í landinu sjálfu og verðlagi innlendra vara. Þá gerði ég ráð fyrir, að verðbólgustefnan hlyti að leiða til þess, að ríkissjóður yrði févana í stríðslokin, þar sem útgjöld hans hlytu að fara stórkostlega hækkandi vegna verðbólgunnar, en hæpið, að tekjurnar hækkuðu að sama skapi.

Ef menn litast nú um í landinu og athuga ástæður allar með stillingu, þá geta menn ekki hjá því komizt að viðurkenna, að aðvaranir um hættuna af verðbólgunni voru ekki út í bláinn, enda gat slíkt ekki átt sér stað, þar sem með öllum öðrum þjóðum höfðu samtök átt sér stað um að hindra eða draga úr verðbólgu og stríðsgróða.

Um áramótin 1941–1942 virtust sjálfstæðismenn hafa skipt um skoðun á dýrtíðarmálunum. Það var auðséð, eins og raunar hafði verið haustið áður, að ný verðbólgualda var að skella yfir, enda þá þegar komið til verkfalla. Framsfl. sá, að það var þá þegar orðið erfiðara fyrir um stöðvun dýrtíðarinnar en verið hafði um haustið, en féllst þó á að gera samkomulag við sjálfstæðismenn um löggjöf í þessu skyni. Þeir flokkar, sem töldu sig hafa umboð fyrir verkalýðinn í landinu, snerust hart gegn þessari löggjöf, svo sem kunnugt er, og ekki hafði hún verið í gildi nema nokkra mánuði, þegar Sjálfstfl. snerist einnig gegn henni og efndi til samstarfs við verkalýðsflokkana í staðinn um kjördæmabreytingu og tvennar kosningar samsumars. Myndaði Sjálfstfl. stj. með hlutleysi kommúnista og Alþýðuflokksmanna, en sá stuðningur var því verði keyptur, að ekkert skyldi gert til þess að halda verðbólgunni í skefjum. Um þessar mundir hófst hinn svokallaði „smáskæruhernaður“ til kauphækkana, og var öllum lokum slegið frá í dýrtíðarmálunum.

Niðurstaðan varð sú, að dýrtíðarvísitalan komst upp í 272 stig um þær mundir, sem stjórn sjálfstæðismanna fór frá völdum eftir síðari kosningarnar, og hafði verðlagsvísitalan hækkað um 89 stig, meðan hún sat við stýrið. Er skemmst frá að segja, að eftir kosningarnar 1942 voru flestir óánægðir yfir því, hvernig komið var, en þrátt fyrir það fengust ekki samtök um það á Alþ. að stöðva verðbólguna.

Í des. 1942 var núv. ríkisstj. skipuð af ríkisstjóra, vegna þess að Alþ. hafði ekki getað komið sér saman um myndun stj. Lagði stj. fram frv. til dýrtíðarl., þar sem gert var ráð fyrir niðurfærslu verðlagsuppbótar á kaupgjald og afurðaverð, en óbundið látið um grunnkaup í landinu. Þótti þá ekki líklegt, að með því frv. yrði stöðvuð verðbólgan, þar sem ekki lá fyrir samkomulag við verkalýðsfélög um grunnkaup og yfir var lýst, að þau mundu gera ráðstafanir til þess að fá grunnkaupið hækkað sem svaraði þeirri lækkun, sem samkv. frv. átti að verða á verðlagsuppbótinni. Var þá sú leið farin að heimila ríkisstj. að mæta dýrtíðinni nokkuð með niðurborgunum á verðlagi landbúnaðarafurða innan lands. Jafnframt voru gerðar ráðstafanir til þess að skipa sérstaka n., sem átti að ákveða bindandi verðlag á landbúnaðarvörum, ef hún yrði sammála, og átti að miða það verðlag við kaupgjald og framleiðslukostnað á hverjum tíma og yfirleitt við það, að bændur hefðu svipaðar atvinnutekjur og aðrir vinnandi menn. Kaupgjaldið var hins vegar látið laust og óbundið, eins og áður segir.

Vorið 1943 tók ríkisstj. að greiða niður verðlagið innan lands og þokaði á þann hátt nokkuð niður verðlagsvísitölunni, þó með ærnum kostnaði, og komst hún lægst í 245 stig í júlímánuði það ár.

Sex manna n. komst að þeirri niðurstöðu, að verðlag landbúnaðarafurða væri of lágt miðað við kaupgjald og tekjur annarra en bænda, og ákvað, að það skyldi hækka talsvert haustið 1943. Stakk þessi niðurstaða n., — sem þá um leið var niðurstaða fulltrúa launastéttanna í n., — mjög í stúf við þær fullyrðingar, sem áður hafði verið mjög á loft haldið, að verðlag landbúnaðarafurða væri allt of hátt og sú væri meginorsök dýrtíðarinnar. Fékkst nú úrskurður um þetta, og voru gerðar ráðstafanir til þess á Alþ. 1943, að þetta samkomulag gæti staðizt í reyndinni, eins og lög gerðu ráð fyrir, með því að samþykktar voru uppbætur á útfluttar landbúnaðarafurðir. Héldu flestir, að um þetta gæti orðið samkomulag, en það brást, þar sem ýmsir þm. beittu sér gegn samkomulagi sex manna n., þótt n. hefði haft fullt umboð frá öllum til þess að komast að niðurstöðu um þetta mikilsverða mál. Verður sú saga ekki rakin hér, en hitt er rétt að minnast á, að enn hafa bændur ekki að fullu fengið það verð, sem þeir áttu að fá samkv. áliti sex manna n., og er það atriði nú í athugun hjá þingflokki framsóknarmanna. Verður að krefjast þess, að úr þessu verði bætt um þær afurðir, sem ríkisstj. hefur í raun réttri tekið ábyrgð á, með niðurgreiðslum úr ríkissjóði og verðlagsákvæðum í sambandi við þær.

Hér ber að vekja sérstaklega athygli manna á því, að með úrskurði sex manna n. var afurðaverð landbúnaðarins fastákveðið við vísitölu, og eftir það er kaupgjaldið í landinu eini stóri liðurinn, sem áhrif hefur á verðmyndunina, sem er óháður afskiptum ríkisvaldsins.

Í októbermánuði í fyrra var vísitalan komin aftur upp í 260 stig, og var auðheyrt á forkólfum kommúnista, sem mestu réðu í verkalýðsfélögunum, og raunar fleirum, að ekki var ætlunin að láta hér staðar numið um vöxi dýrtíðarinnar.

Ég hef ætíð haldið því fram og hlýt að halda því fram, að framleiðslukostnaðurinn, þ. e. kaupgjaldið og innlenda verðlagið, verði alltaf, þegar til lengdar lætur, að miðast við það, sem hægt er fá fyrir framleiðsluvörur okkar á erlendum markaði og þá fyrst og fremst fiskverðið. Ég reyndi því á haustþinginu 1943 að koma því til vegar, að dýrtíðarmálin yrðu tekin til sérstakrar yfirvegunar í sambandi við það, hvernig ástatt var í sjávarútvegsmálum. Ég flutti till. til þál. um, að fjórum mönnum yrði falið að rannsaka afkomu sjávarútvegsins og framleiðslukostnað sjávarafurða. Skyldu þeir leggja fram rökstutt álit um það, hvaða verð þyrfti að vera á sjávarafurðum, til þess að framleiðsla þeirra veitti þeim, er hana stunduðu, lífvænleg kjör og hliðstæð kjörum annarra vinnandi manna. Enn fremur átti að gera hlutlausa skýrslu um áhrif dýrtíðarinnar á framleiðslukostnaðinn og afkomu sjávarútvegsmanna og fiskimanna.

Mér virtist þessi athugun fyllilega tímabær, áður en ný dýrtíðaralda yrði reist, og vonaði, að hún mundi leiða til þess, að menn litu með meiri ró og stillingu á þessi mál en áður. Mér til mikillar undrunar fékk þessi till. engan byr í þinginu, og meira að segja réðst einn hv. þm. harkalega gegn henni. Allir aðrir sýndu henni fullkomið tómlæti nema flokksbræður mínir. Till. fékkst ekki afgr. á því þingi. Ég flutti hana aftur í janúarmánuði þessa árs, en allt hefur farið á sömu leið. — Engin slík rannsókn hefur því farið fram, en grunur minn er sá, að erfiðari hefði verið róðurinn fyrir þá, sem haldið hafa uppi æsingum í kaupgjaldsmálum og verðlagsmálum, ef þessi rannsókn hefði legið fyrir og sýnt svart á hvítu, hvaða afleiðingar vaxandi verðbólga hlaut og hlýtur að hafa í för með sér fyrir sjávarútveginn. — Þetta dæmi um tómlæti er lærdómsríkt fyrir útvegsmenn og fiskimenn í landinu.

Ný kauphækkunaralda var þrátt fyrir allt reist á þessu ári, og afleiðingarnar láta ekki á sér standa. Hagstofan hefur nú reiknað út vísitölu framleiðslukostnaðar landbúnaðarafurða, sem ákvarðar nú verðið á landbúnaðarvörum lögum samkv., og hefur hún hækkað um 9,4%. Stafar sú hækkun nær eingöngu af kauphækkunum, sem orðið hafa frá því í fyrra.

Þá verður getið hér eins atburðar í málum þessum. Eins og ég gat um áðan, fékk ríkisstj. heimild til þess að borga niður dýrtíðina að vissu marki. Þessi heimild hefur verið notuð. Alþ. samþ. mjög sterka lagaheimild til þess að hafa eftirlit með verðlagi í landinu.

Hæstv. fjmrh. hefur löngum látið drjúglega um það, að sterklega yrði á þessum heimildum haldið af hans hendi, og hefur þeim efalaust verið allverulega beitt í sumum atriðum. En þeim mun meiri furðu vakti, þegar það kom í ljós, að hæstv. ráðh. hafði látið það viðgangast, að Eimskipafélag Íslands, sem sér um allan vöruflutning til landsins, græddi á einu einasta ári 18–20 millj. kr. á þessum flutningum. Er ekki of mikið sagt, að tæplega hafi nokkur tíðindi vakið meiri furðu og gremju en þessi. Á sama tíma, sem hafður er heill her starfsmanna til þess að líta eftir verðlagi og smásöluálagningu í landinu og menn eltir með málshöfðun út af smáskekkjum, leyfist einu hlutafélagi að taka 18–20 millj. í hreinan gróða af flutningum þessara sömu vara til landsins og það á sama tíma, sem ríkisstj. ver um það bil 12 millj. kr. á ári til þess að halda dýrtíðinni í skefjum. Gróði félagsins mun vera álíka fjárhæð og andvirði allrar mjólkur og mjólkurvara, sem seldar hafa verið á mjólkurverðlagssvæði Reykjavíkur og Hafnarfjarðar allt síðastliðið ár. — Ekkert hefur heyrzt frá hæstv. fjmrh. um þetta mál, hvorki fyrr né síðar, svo að mér sé kunnugt, og ekki er á það minnzt í sambandi við dýrtíðarfrv., sem hér liggur fyrir. Væri næsta fróðlegt að heyra frá hæstv. ráðh., hvað hann hyggst að aðhafast í þessu máli.

Ástandið í atvinnumálunum er vægast sagt óglæsilegt, en raunar ekki öðruvísi en fyrirsjáanlegt var, fyrst verðbólgunni var sleppt lausri. Verðlagsvísitalan er nú 266 stig eða um 6 stigum lægri en hún var, þegar núv. ríkisstj. tók við störfum, og mun þó þurfa um 12 millj. kr. framlög úr ríkissjóði árlega til þess að halda henni í skefjum, þótt engar nýjar hækkanir kæmu til. En hér við bætast svo hækkanir á landbúnaðarvörum samkv. útreikningi hagstofunnar. Er því von á aukningu verðbólgunnar, ef ekkert verður að gert.

Jafnframt er svo komið, að við munum naumast geta framleitt nokkra vöru í landinu, sem samkeppnisfær sé á erlendum markaði. Stríðsverð það, sem nú er á fiski, hrekkur ekki lengra en svo, að meginþorri fiskimanna, sem vinna upp á hlut, mun hafa mun lægri tekjur en þeir, sem vinna í landi algenga vinnu, og fullyrða má, að aflabrögð smábátaflotans þurfa að vera með afbrigðum góð, ef reksturinn á að færa þær tekjur, sem svara til tekna annarra landsmanna.

Stórfé er varið úr ríkissjóði til þess að hindra, að kaupgjaldið og innanlandsverðlagið falli með fullum þunga á útflutningsframleiðsluna, fyrst og fremst sjávarútveginn. Þessi niðurborgun er því skýlaus viðurkenning á því, að útflutningsverðið sé ekki einu sinni nú nógu hátt til þess að standast kaupgjald og verðlag, ef það fengi að koma í ljós að fullu. Þó er það fiskverð, sem við búum við nú, stríðsverð, sem byggist á skorti á þessum vörum á markaðinum, sem enn er ríkjandi í markaðslöndum okkar, en ekki eru horfur á, að svo muni standa til lengdar. Hvað halda menn, að þetta geti staðið lengi?

Þá er það öllum kunnugt, að veruleg framlög eru greidd úr ríkissjóði til uppbótar á landbúnaðarvörur, og er það sú fjárhæð, sem á skortir, til þess að verð þessara vara á erlendum markaði svari til framleiðslukostnaðarins hér. Um iðnaðinn í landinu þarf ekki að tala langt mál í þessu sambandi. Mest af honum er með engu móti samkeppnisfært.

Nú skyldu menn halda, að sú skoðun væri útbreidd orðin í landinu, að þeir, sem laun taka og endurgjald fyrir þjónustur, hefðu nú náð svo langt, að fullkomlega væri sambærilegt við þá, sem stunda þær atvinnugreinar, er allt þjóðfélagið hlýtur að byggja á, og gætu nú unnað sér hvíldar um skeið, nema þar, sem bæta þyrfti úr áberandi misrétti, — ekki sízt þegar þess er gætt, að skammt virðist nú til stríðsloka.

Auðvitað er þessi skoðun útbreidd, einnig meðal þeirra, sem taka laun. Íslendingar væru skyni skroppnari en af er látið, ef svo væri ekki. En það undarlega skeður, að þrátt fyrir það er nú enn í undirbúningi ný kauphækkunaralda og þá um leið verðhækkunaralda. Mörg félög hafa sagt upp samningum nú þegar og farið fram á meiri eða minni grunnlaunahækkanir. Meðal þeirra, sem sagt hafa upp samningum, eru margir, sem sannast að segja ættu ekki að þurfa að hafa neinar áhyggjur af því, að þeir fái ekki sinn hlut að fullu frá borði, miðað við það, sem þjóðartekjurnar og framleiðslan leyfa á næstunni.

Með hverjum deginum, sem líður, verður einnig ljósara, að því fer víðs fjarri, að allt sé með felldu um þessi mál. Kommúnistar hafa víða forystuna í verkalýðsfélögunum, og munu fámennir hópar þeirra nú standa fyrir því að koma af stað þessari nýju skriðu og áreiðanlega ekki til þess að fullnægja réttlæti eða koma á samræmi, og rökstyð ég það hér á eftir nokkuð. Hitt mun sönnu nær, að þessi verkföll, sem nú eru háð og undirbúin, séu flest í raun og veru pólitísk verkföll, sem stofnað er til af fámennum hópum til þess að auka sem mest glundroðann og ósamræmið og keyra atvinnuvegi landsmanna og fjárhagsmál í sjálfheldu, — allt í því skyni að benda síðan á, hversu gallað þjóðskipulagið sé og óbærilegt, skapa þannig jarðveg fyrir gerbreytingu, sem þeir treysta sér ekki til þess að koma á eftir venjulegum leiðum þingræðis og lýðræðis.

Öll stjórn kommúnista á þeim verkalýðsfélögum, sem þeir hafa ráð á, bendir alveg ótvírætt í þessa átt, og þá ekki sízt, þegar þess er gætt, að jafnframt því sem þeir reka áfram verkföllin, þá forðast þeir sem heitan eld að eiga nokkurn þátt í því á Alþ., að bót sé ráðin á augljósum misfellum í löggjöf og framkvæmdum varðandi meðferð stríðsgróðans og önnur hliðstæð verkefni. Það er einn þátturinn í áætlun þeirra, að á þessu megi ekki ráða bót, það þurfi að hafa ólesturinn til þess að benda á hann sem grundvöll að ábyrgðarlausri framkomu.

Af þessum ástæðum hindruðu kommúnistar myndun ríkisstj. veturinn 1942–43, þótt þeir hefðu hátíðlega lofað stjórnarþátttöku fyrir kosningarnar. Af þessum ástæðum hafa þeir hindrað stjórnarmyndanir og samtök um framfarastefnu síðan og bera höfuðábyrgð á því, að öllum tækifærum til þess að búa í haginn fyrir framtíðina síðastliðin tvö ár hefur verið sleppt. Af þessum ástæðum munu þeir enn koma í veg fyrir samtök um framfarastefnu, nema þeim verði næstu daga þrýst til hins gagnstæða af almenningsálitinu. En það mætti telja til kraftaverka, ef svo yrði! Þetta er aðvörun til þeirra, sem ljá eyru því, sem Einar Olgeirsson heldur fram um samstarfsvilja kommúnista. En þótt digurt sé talað, eru kommúnistar nú smeykir, og nú halda þeir, að til kosninga dragi, og er komið í þá kosningahljóðið. Nú er á nýjan leik farið að tala hátíðlega um vilja þeirra til samstarfs og stjórnarmyndunar. Við sjáum, hvað gerist, og bíðum þess, að kommúnistar hefji friðarstarfið.

Kommúnistar vilja ekki taka þátt í umbótum. Fram undan á dýrðarríkið að blasa við, og er auðvitað hverjum, sem vill, frjálst að trúa á það, enda trúfrelsi í landinu, en þess verður að krefjast, að það verði stofnað, ef svo á að fara, eftir löglegum leiðum, en ekki með skemmdarstarfi fyrst og síðan ofbeldi.

Hitt er svo annað mál, en þessu skylt, að upplýst er, að í því landi, sem fyrirmynd á að vera að dýrðarríkinu, er launamismunur a. m. k. tvítugfaldur og verkföll bönnuð. Get ég ekki stillt mig um að minna á þetta hér, enda þótt það verði ekki nú rætt til hlítar.

Ekki dettur mér í hug að halda því fram, að allir þeir, sem gera kröfu til launahækkana nú, geri það í pólitískum tilgangi eða með þessa áætlun í huga, sem ég hef á minnzt. Því fer fjarri. Kommúnistar hafa haft sérstaka aðferð til þess að reyna að leyna tilgangi sínum. Aðferðin er sem sé sú að skapa og viðhalda stöðugt áberandi ósamræmi í kaupgjaldsmálum til þess að benda á hverju sinni. Hér skulu nefnd dæmi, sem sýna nokkuð, hvernig starfað er.

Fyrir nokkru sömdu verkamenn í Hafnarfirði um hærra kaup en verkamenn í Reykjavík. Snemma á þessu ári var háð snörp deila í Reykjavík til þess að samræma kaupið hér Hafnarfjarðarkaupinu. Nú hefur Hlíf í Hafnarfirði hafið deilu til þess að komast fram úr verkamönnum í Reykjavík, og nú er hafnað í Hlíf tilboði atvinnurekenda um sömu kjör í Hafnarfirði og í Reykjavík. Að vísu af fámennum hóp úr félaginu, sjálfsagt aðallega skylduliði kommúnista. M. ö. o., það verður að heyja deiluna áfram til þess að skapa nýtt ósamræmi.

Hvernig lízt verkamönnum á þessa forystu og meðferð á málum þeirra? Hvar halda menn, að svona vinnubrögð endi?

Annað dæmi: Dagsbrún hefur deilu til kauphækkunar snemma á þessu ári. Þá er ekki hreyft við kaupi eða kjörum mánaðarkaupsmanna hjá olíufélögunum. Vegna hvers ekki? Var það vegna þess, að þess þótti ekki þörf, eða var það til þess að geta komið af stað annarri deilu síðar á árinu? Ein deila á ári væri ekki nóg. Síðan er ákveðið af örfáum mönnum í félaginu að krefjast kjarabóta fyrir þessa menn og vinnustöðvun ákveðin til þess að framfylgja kröfunni hjá þremur olíufélögum, en eitt gekk að kröfunum. Sáttasemjari gerir miðlunartill. um kjör þessum mönnum til handa, sem eftir því, er mér hefur verið sagt, jafnast á við kjör þeirra mánaðarkaupsmanna í Dagsbrún, sem ekki hefur verið sagt upp samningum fyrir, heldur þvert á móti framlengdir samningar fyrir alveg nýlega. Þeirri till. er hafnað af Dagsbrún. Í stað þess að samþ. samræmingu hefur verið lýst yfir af stjórn Dagsbrúnar, að sett verði verkfall á hjá olíufélaginu, sem hefur samþ. kröfur Dagsbrúnar, og það er gert í því skyni að stöðva alla vöruflutninga í landinu. Þá er einnig farið fram á, að stöðvaður verði út af þessu allur fiskifloti landsmanna og öll fyrirtæki, sem nota benzín og olíu, og allir flutningar bæði á sjó og landi. Af þessu mundi ekki aðeins leiða stöðvun framleiðslunnar, heldur eyðileggingu milljónaverðmæta. Það er farið fram á, að verkamenn um allt land undirstriki með þessu svo kröftuglega sem verða má, að þarna sé á málum haldið að þeirra skapi og eins og vera eigi. Það er stefnt markvisst að því að misnota samtök verkamanna í pólitísku skyni og á þann hátt, sem meginþorri verkamanna í landinu er mótfallinn. Á því leikur enginn vafi.

Það er ekki nema ein leið út úr þessu öngþveiti. Hún er sú, að verkamenn taki málin í sínar eigin hendur, vinni að því af alvöru og festu að tryggja sér réttlátt endurgjald fyrir störf sín á hverjum tíma, miðað við afkomumöguleika þjóðarinnar í heild, en taki jafnframt fullan þátt í því að skipa málum þjóðarinnar á sem réttlátastan hátt í samvinnu við umbótamenn úr öðrum stéttum þjóðfélagsins. Á þessum grundvelli verður að starfa hér á næstunni, ef lýðræðið í landinu á að haldast og komast á hjá þeim öfgum í landsmálum, sem meginþorri þjóðarinnar, bæði í verkmannastétt og annars staðar, vilja í raun réttri ekki líta við, en kommúnistar hljóta að framkalla, fái þeir að móta vinnubrögðin.

Frv. það, sem hér liggur fyrir, gerir ekki ráð fyrir því, að kaupgjald verði bundið með l. Hins vegar gerir frv. ráð fyrir hlutfallslegri lækkun kaupgjalds og afurðaverðs fyrst í stað. Ég byggi hér á því, að ætlunin sé jöfn hlutfallsleg lækkun þrátt fyrir ákvæði 4. gr. frv., og byggi það á upplýsingum frá ráðh. Mér skilst, að orðalag 4. gr. stafi því af einhverjum mistökum við meðferð málsins. Mun það vera ætlun hæstv. fjmrh. að hætta að verja fé úr ríkissjóði til þess að borga niður dýrtíðina og láta þessa niðurfærslu koma í hennar stað. Mun hann gera sér vonir um, að dýrtíðarvísitalan verði þá tæp 280 stig um næstu áramót, en þá yrði kaupgjald og afurðaverð miðað við vísitölu 243 eða þar í kring.

Í frv. er grunnkaupið látið laust, og ekki hvílir frv. þetta á neinu samkomulagi við atvinnurekendur og verkamenn, sem þó hefði þurft að vera, eins og það er uppbyggt.

Ég sé því ekki betur en svo geti farið, að frv., þótt að lögum yrði, hefði lítil áhrif á dýrtíðina nema stuttan tíma, vegna þess að hækkunum á grunnkaupi gæti orðið komið í framkvæmd til þess að mæta lækkun verðlagsuppbótarinnar samkv. frv.

Þá sýnist mér, að þessi ákvæði gætu orðið til þess að skapa ósamræmi milli verkamanna og bænda á nýjan leik, því að bændur gætu ekki hækkað sínar afurðir, þegar hér væri komið, þótt kaupið hækkaði á ný, og ættu því allt í óvissu um það, hvort slíkar kauphækkanir kæmu nokkurn tíma til greina við verðlagningu á þeirra vörum og áreíðanlega ekki fyrr en eftir dúk og disk. Þetta er ranglátt og því óviðunandi.

Nokkuð svipað er að segja um afstöðu opinberra starfsmanna, nema sérstakar ráðstafanir yrðu gerðar til þess að koma í veg fyrir, að nýtt ósamræmi skapaðist vegna nýrra kauphækkana.

Þá ber einnig þess að geta, að bændum er samkv. frv. ætlað að taka á sig lækkun á afurðum þessa árs, sem þeir hafa framleitt með þeim kostnaði, sem verið hefur nú undanfarið, og þá er ekki síður ástæða til þess að benda á, að ekkert liggur fyrir um afstöðu hæstv. fjmrh. til þess að tryggja útflutningsverð landbúnaðarafurða.

Hæstv. fjmrh. segir í grg., að með frv. sé stefnt að því að stöðva verðbólguna, og jafnframt er minnzt á, að með frv. sé leitazt við að stöðva verðbólguna varanlega. Ég efast ekki um, að þessi er ætlunin með frv., en eins og ég hef þegar sýnt fram á, þá er engin trygging fyrir því, að þessum tilgangi frv. verði náð, þótt að lögum yrði. Til þess að þetta væri tryggt með frv., hefðu ákvæði þess orðið að byggjast á samkomulagi um fastan grundvöll í kaupgjaldsmálum eða föstum samtökum um að framfylgja lögunum. En því fer fjarri, að slíkt liggi fyrir nú, eins og ég hef áður vikið að. Og það er alveg víst, að ákvæði þessa frv. mundu koma af stað nýjum átökum í þeim málum, hvernig svo sem þau kynnu að enda. Það er því áreiðanlega ekki of mikið sagt né neinn sleggjudómur, þótt því sé haldið fram, að fullkomlega sé óvíst um það, hver eða hvers eðlis áhrifin á dýrtíðina yrðu af frv. þessu.

Ég mun þá víkja örfáum orðum að síðari kafla frv., sem fjallar um eignaraukaskatt. Þessi eignaraukaskattur er mun lægri en sá, sem hér hafa áður legið fyrir till. um, og fannst þó mörgum sá skattur, sem ráðgert var, að gæfi 15 millj. kr. tekjur, mætti ekki minna gefa. Þessi kafli þarf því endurbóta við. Auk þess vil ég taka greinilega fram, að ég tel óréttmætt að setja löggjöf um eignaraukaskatt, nema jafnframt séu gerðar ráðstafanir til þess, að hreint allsherjareignauppgjör geti farið fram í landinu, en í þessu frv. eru engin ákvæði í þá átt.

Það væri að bæta gráu ofan á svart að leggja á eignaraukaskatt án þess að gera slíkar ráðstafanir samhliða. Það yrði til þess, að þeir einir, sem talið hafa samvizkusamlega fram tekjur sínar og eignir á stríðsárunum, borguðu þann skatt. En það er á almannavitorði, að verulega er ábótavant í þeim efnum. Ber hvort tveggja til, að ekki hafa fengizt samtök um að setja í löggjöf nægilega trygg ákvæði, til þess að öruggu eftirliti yrði við komið, og svo hitt, að upplýsingum hefur verið haldið fyrir skattyfirvöldunum, sem þau eiga rétt á að fá, og það af opinberum stofnunum í landinu. Mætti færa fram dæmi um þetta, ef dregið er í efa.

Þá voru beinlínis gerðar ráðstafanir til þess, að löggjöfin um skattadómara yrði ónýt.

Það mun vera megintilgangur hæstv. ríkisstj. með frv. þessu að draga úr verðbólgunni og stöðva hana við ákveðið mark, en gerir þó ráð fyrir, að ekki verði hjá því komizt að hleypa vísitölunni nokkru lengra en nú er orðið. Það er hin mesta nauðsyn á því, að þessu markmiði geti orðið náð með sem heppilegustu móti. — Ég hef gagnrýnt frv. þetta nú hér við 1. umr., en eigi að síður munu þingmenn Framsfl. að sjálfsögðu greiða frv. atkv. til nefndar og þá í trausti þess, að í þeirri n. fari fram gagnger athugun á viðhorfinu í dýrtíðarmálunum og samstarf verði milli n. og ríkisstj. um að finna heppilegustu leiðina til þess að ná aðaltilgangi frv., þ. e. að stöðva verðbólguna. Sé ekki hægt að tryggja það að fullu, þá heppilegustu leiðina til þess að berjast gegn og draga úr vexti verðbólgunnar, unz jarðvegur verður orðinn fyrir ráðstafanir, sem til frambúðar gætu tryggt samræmi á milli útflutningsverðs og framleiðslukostnaðar í landinu.