20.01.1944
Sameinað þing: 8. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 133 í D-deild Alþingistíðinda. (4060)
2. mál, niðurfelling dansk-íslenzka sambandslagasamningsins frá 1918
Stefán Jóh. Stefánsson:
Á þeim fáu mínútum, sem hæstv. forseti hefur leyft mér til aths., get ég aðeins örfáu svarað, þótt umr. hafi gefið mér miklar ástæður til þess að tala alllangt mál. Ég hefði óskað, að ræða hv. þm. Snæf. (GTh) hefði komið fram fyrr, því að bæði er gott að ræða við þann, sem fer svo hóflega og stillilega með máli sínu, og fram komu hjá honum þau flóknu atriði, sem þyrftu ýtarlegrar umr. En bæði virtist mér hann fara létt yfir sögu um vanefndakenninguna og rétt okkar til riftingar. Ég álít það flóknara mál en svo, að þessi almennu orð þm. gætu nægt nokkrum gætnum manni. Sú kenning, sem á að vega þungt í málinu, að ég sé tvisvar búinn að ganga inn á vanefndaréttinn, fyrst með því að fylgja samþ. Alþ. 17. maí 1941 og síðar með því að undirrita nál. 7. apríl s. l., er lítið annað en hugarburður, eins og ég er búinn að skýra. Það lágu fyrir 1941 álitsgerðir um hinn umdeilda rétt okkar til einhliða samningsslita, og ég vildi ekki fyrirbyggja, að leitað yrði þess réttar, þótt vafasamur væri, ef nauðsyn krefði þess að gera það. Í nál. frá 7. apríl minnist ég hins vegar ekki, að vanefndakenningarinnar sé getið að neinu. Í bókum þeirra fræðimanna, sem um slíkar samningsaðstæður sem þessar hafa fjallað, svo sem Oppenheim's og Antalossi, auk þess sem nefna má dr. jur. Einar Arnórsson, þar er að finna ýmsar kenningar, sem vafasamt er þó, að nota megi um þessar kringumstæður. Hér er ekki tími til að ræða það nánar.
Hv. þm. Snæf. viðurkenndi, að sambandslagasamningurinn væri enn í gildi að forminu til, og er hann í því fremri ýmsum flokksbræðrum sínum. En hann vildi ekki fallast á, að fylgja þyrfti ákvæðum 18. gr. samningsins við uppsögn hans. En hví eigum við að tefla á tvær hættur um það? — Ég vísa um það efni til frumræðu minnar. Út frá þessu öllu saman fór hv. þm. Snæf. að minnast á þá leiðina að fylgja ákvæðum samningsins við uppsögnina, og hefði þurft að fylgja því efni betur eftir. Það kom fram í greininni í Andvara, að gera varð ráð fyrir, að samkomulagsumleitanir færu fram milli vor og Dana eftir 19. maí 1941. Það mun ekki fyrir standa, þótt umleitanir þær yrðu engar. Í sambandi við það atriði vildi ég minnast á, hvort ekki mundi vera nægilegt, að lokaákvörðunin um sambandsslit færi fram eftir 19. eða 20. maí n. k., þótt búið yrði áður að samþ. þau á fyrri stigum málsmeðferðarinnar, og frá mínu sjónarmiði tel ég það nægilegt, ef þjóðaratkvgr. fer fram að 19. eða 20. maí liðnum. Mér virðist koma þar til greina gamla stærðfræðireglan, að sama sé í hvaða röð margfaldað sé með faktorunum. Formleg lokaákvörðun verður það ekki, þótt Alþ. byggi málið áður undir þjóðaratkvæðagreiðsluna.
Ég hef því miður engan tíma til að víkja að ræðu hv. þm. Snæf. Hún var prúðmannleg og eins vel rökstudd og málstaður hans leyfði.
En það var viðvíkjandi hinum 270, þótt ég hafi ekkert umboð til að tala fyrir þeirra hönd. Ég hygg, að í hópi hraðskilnaðarmanna séu einnig margir, sem ekki voru skilnaðarmenn áður. En það er ekkert við þeirri þróun málsins að segja, þótt þeir, sem áður voru óákveðnir, hafi nú gerzt ákveðnir.
Ég mun nú í örfáum orðum víkja að þeim atriðum, er hafa beinzt að mér, og mun reyna að takmarka mál mitt. Hv. 6. þm. Reykv. og hv. þm. G.-K. töluðu um, að upplýsa þyrfti, hverju stefnubreyting Alþfl. sætti, sem hefði talað um skilnað og möguleika fyrir honum 1942. Ég skal hispurslaust játa, að 1942 voru menn í flokknum, sem vildu athuga möguleika fyrir skilnaði. En hvað skeði í sambandi við það, að af stað var farið? Það komu aðvaranir frá Bandaríkjunum, frá sendifulltrúa okkar í Danmörku, frá Íslendingum í Danmörku, sem jafnan hafa verið þeir skeleggustu í sjálfstæðismáli okkar. Aðvaranirnar komu bókstaflega úr öllum áttum. Þessir atburðir hafa gefið gætnum og athugulum mönnum reynslu í þá átt að leggja ekki aftur út á hálan ís að þarflausu. Þetta kom fram í ágætri ræðu, sem núv. forsrh. hélt þá 1. desember. Það er ekki hægt að álasa mönnum, þótt þeir vilji ekki tefla á tæpt vað í þessum efnum, þegar lausnin er tryggð á öruggan hátt, ef hann er hafður. Þetta er raunverulega alveg nægilegt svar við því moldviðri, sem þyrlað hefur verið upp um afstöðu mína og annarra Alþflm. í þessu máli. Ég ætla ekki að fara fram á það, að þjóðin taki okkur í sátt, eins og hv. 6. þm. Reykv. var að tala um, enda mælir hann fyrir munn lítils hluta hennar. Ég veit ekki heldur, hvort hann vill bera fram þær bænir eða hvort þær yrðu okkur til mikils hagræðis. Við verðum að taka áhættuna af afstöðu okkar, og vil ég taka þessum ráðleggingum í hlutfalli við hugarfarið, sem á bak við þær býr.
Ég þarf ekki að fara mörgum orðum um ræðu hv. þm. S.-Þ., enda er hann ekki viðstaddur, enda var hún áreitnislaus á flestan hátt. En af henni mátti ráða, að það hefði raunverulega ekki verið nema einn maður, sem viljað hafi sjálfstæði Íslands, og verðum við hinir að sætta okkur við það. En hv. þm. fór miður skemmtilegum orðum um afstöðu Norðurlandaþjóðanna til sjálfstæðis okkar. Var þar allt annar tónn en hjá hv. þm. Snæf., og ætla ég og, að sá síðarnefndi hafi haft betra tækifæri til að kynna sér hugi manna á Norðurlöndum. Ég get ekki síður en hver annar dæmt um þetta af eigin reynslu, og verð ég að segja, að ég hef aldrei heyrt eitt orð í Svíþjóð eða Noregi, sem véfengdi sjálfstæði Íslands. Við höfum ekki heyrt neinum andmælum hreyft gegn fullu frelsi þjóðarinnar, en látið hefur verið í ljós, á hvern hátt skemmtilegast væri, að samningnum lyki. Sambúðina við Norðurlönd þarf ekki að óttast, — aðalatriðið er, hvernig sambandsslitin fara fram.
Ræðu hv. 2. þm. S.-M. þarf ég ekkert að svara. Hann ræddi mikið um það sama og áður hefur komið fram. Þó vil ég benda á barnalegar fullyrðingar hjá honum. Í öðru orðinu talaði hann um, að sáttmálinn væri úr gildi fallinn, en í hinu orðinu talaði hann um, að lýsa þyrfti því yfir, að hann væri úr gildi fallinn.
Þá var það hv. 2. þm. Reykv., sem talaði hér langt mál. En það var mikið til það sama og áður, og þarf ég ekki að endurtaka svör mín við sambandi mínu við Stauning og þjóðfrelsinu. Um utanríkispólitík ræði ég ekki við hv. þm. fyrr en síðar. En út af brunanum á ríkisþinghúsinu í Berlín, skal ég játa, að það hefur hjálpað kommúnistum mikið út um allan heim, hve nazistar hafa jafnan dreift út um þá lognum sökum, því að alltaf hefur dr. Göbbels af nógu að taka. Þetta minnir á það, sem við könnumst við, að hér hafa allir jafnan verið kallaðir kommúnistar, ef þeir hafa ekki verið í framleiðendafylkingunni. En þótt stundum hafi verið breiddar út ósannar óhróðurssögur um kommúnista, þá var sú sönn, er ég sagði.
Hv. þm. ræddi nokkuð um föðurlandsást mína og bar mér ekkert illa söguna, svo að ég er ekkert að vanþakka það. Hins vegar óska ég ekkert eftir að leggja hana í dóm hans eða annarra andstæðinga. Það hefur verið talað nokkuð um ættjarðarást í grein, sem nýlega birtist í Helgafelli. Það er talað um, að hún geti verið kyrrlát og staðbundin, eins og konunnar við ána, og á hinn bóginn svo víðfeðm, að hún nái til endimarka Garðaríkis. Þannig er ættjarðarástin með ýmsu móti, og er ekkert við því að segja. Þar fer hver eftir sínum áhugamálum og hagar sér eftir því, sem hann er maður til.
Ég vil ekki endurtaka það, sem áður er sagt. En ég vildi minnast á nokkuð í ræðu hv. þm. G.-K. og skal vera fáorður.
Hann talaði um þá, sem beita sér gegn hinum íslenzka málstað. Þetta er hans mat á þeim, sem eru á annarri skoðun en hann. En ég kynni betur við, að hv. þm. vendi sig af þessu orðalagi, sem honum er tamt. Það er eins og hann eigi einhvern einkarétt á hinum íslenzka málstað.
Sömuleiðis talaði hann um „að láta kné fylgja kviði“. Það er nú einmitt það, sem mér hefur þótt nógu mikið um. En það fer eins og verkast vill. Hv. þm. endaði mál sitt á því, að við hefðum beðið alvarlegan álitshnekki og gengið í berhögg við málstað þjóðarinnar. Því vil ég svara til, að ég kýs mér hann ekki sem æðsta dómstól í þeim sökum.
Ég vil svo enn endurtaka, að flokkur minn vill taka þátt í að afgreiða þetta mál á þann hátt, að fylgt verði ákvæðum sambandsl. bæði um tímabil og aðferð. Ég þakka þau orð, sem komu fram í ræðu hv. þm. Snæf. um að athuga möguleika á því að koma til móts við þetta álit. Eins vil ég vænta styrks hjá hæstv. ríkisstj., sem lýst hefur yfir því, að hún telji það m. a. hlutverk sitt að sameina þjóðina um þetta mál. Ekki sízt vænti ég árangurs af þessu, þar sem hæstv. forsrh. er þekktur sáttasemjari, þótt aðallega hafi verið í vinnudeilum.
Alþfl. er fús til að gera um þetta það samkomulag, sem ég hef lýst, og vill vænta þess í lengstu lög, að úr því samkomulagi geti orðið.