19.01.1945
Efri deild: 106. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 1870 í B-deild Alþingistíðinda. (4917)
257. mál, veltuskattur
Hermann Jónasson:
Herra forseti. — Þessar umr., sem hér hafa farið fram, þau svör, sem hæstv. fjmrh. hefur veitt viðvíkjandi skattafrv., hafa snúizt að miklu leyti um atriði, sem hann talaði um upphaflega. Þess vegna er hægt að takmarka umr. mikið. Fyrst vil ég geta þess, að það var ekki í orðum mínum, sem ég sagði hér í gær og hæstv. ráðh. minntist á, að nær hefði verið að taka þau réttindi af hlutafélögum að leggja 20% í varasjóð heldur en leggja fram þetta skattafrv. Þau ummæli komu frá hv. 1. þm. Eyf. En ég get ekki stillt mig að minnast á það hér, að mér þótti ummæli hæstv. ráðh. um þetta mjög einkennileg. Hæstv. ráðh. talaði um siðleysi í sambandi við það, að þessi hlunnindi væru afnumin. En það hygg ég þó, að legið hafi við borð hjá ríkisstj., að sú stefna yrði ofan á, þótt annað yrði seinast upp á teningnum. Og mig undrar þetta hjal um siðleysi í opinberu lífi, þegar það er einnig vitað, að um leið. og frv. um veltuskatt er lagt fram, er skýrt frá því, að mikill hluti ríkisstj. er þeirrar skoðunar, að leggja beri á veltu ársins 1944. En nú hafa allir þeir, sem hér eiga hlut að máli, bundið sig við verðlagsákvæði og rekið iðnað sinn eða verzlun árið 1944 undir eftirliti og miðað rekstur fyrirtækjanna við það skattakerfi, sem ríkti árið 1944. En svo fá þeir ekkert líkt því, að tekinn sé af þeim réttur til að leggja gróða í varasjóð eða skattar séu hækkaðir. Nei, þeir fá veltuskatt, hvort sem þeir hafa grætt eða tapað. Það er verið að tala um siðleysi, ef hlutafélög væru svipt varasjóðsfríðindum, en ef tala á um siðleysi, — það eru ekki mín orð, — þá er þessi skattur siðlaus, einkum ef hann verður nú lagður á veltu ársins 1944.
En hvað er svo að segja um þessi hlutafélög, sem hæstv. ráðh. var að tala um? Það er vitað mál, eins og kom fram í umr. í gær, að munurinn á einstaklingsrekstri og hlutafélagsrekstri er hér á landi ekki svipaóur því, sem hann er annars staðar og hann ætti að vera. Það er hægt að benda á fjölda manna, sem hafa rekið iðnað og verzlun án þess að njóta nokkurra fríðinda, en hafa nú breytt fyrirtækjum sínum í hlutafélög, þar sem konan og tengdasonur eða börn eiganda eru gerð að hluthöfum. Og þar með hafa þessi fyrirtæki öðlazt hlutafélagsréttindi, þótt um ekkert hlutafélag sé að ræða, nema að nafninu til. Eins og bent var á hér í umr., er hægt að halda marga hlutafélagafundi í hjónarúminu eða a.m.k. í hjónaherberginu. Þannig eru nú mörg þessi hlutafélög. Og svo rýkur hæstv. ráðherra upp og telur það ákaflegt hneyksli, ef þessi forréttindi séu afnumin. Með tilliti til þessa er löggjöfin um sérréttindi hlutafélaga mjög ranglát, enda voru þau sett með allt öðrum forsendum en þau verka nú. Ég mun svo ekki fara fleiri orðum um þessi hlutafélög, sem eru raunverulega einstaklingsrekstur.
Hæstv. ráðh. sagði, að fyrst og fremst yrði að vinna að því, að skattarnir lentu á stríðsgróðanum. Það er alveg óþarfi að deila um það, að með þessu skattafrv, er síður en, svo nokkur trygging fyrir því, að svo verði. Hann sagði, að þar, sem mikil umsetning væri, væri einnig mikill gróði. Þetta er síður en svo rétt. Þetta þarf ekki að fara saman og fer alls ekki saman. Það eru til fyrirtæki og það mörg í þessum bæ, sem eiga mjög erfitt með að þola þennan skatt ofan á allt annað. Hins vegar er það vitað, að ýmsir menn, sem hafa litla umsetningu, hafa rakað saman fé. Hugsum okkur einstaka menn hér í bænum og úti á landi, sem reka heildsöluverzlun. Þeir þurfa ekki að vinna nema stuttan tíma á dag. Þeir þurfa ekki annað en taka vöruna upp, verðleggja hana á 2–3 dögum og selja hana. Þetta er þeirra fyrirhöfn. Þetta frv. kemur létt niður á þeim, af því að þeir reka verzlun með lítilli fyrirhöfn, en stórkostlegri álagningu. En þeir, sem reka verzlun eða iðnað, sem er ákaflega umfangsmikill, en hafa litla álagningu, eins og kaupfélögin og Sambandið, þeir fá sama skatt. En þó mun þetta koma þyngst niður á þeim, sem verzla með matvöru. Þeir verða að liggja með miklar birgðir og takmarkaða álagningu. En fyrirhöfn við þessa vöru er mikil, hún rýrnar mikið og útheimtir mikinn lager og margt fleira. Þeir, sem þessa vöru selja, verða að sæta sama skatti og þeir, sem selja postulín og silki með stórkostlegri álagningu, en lítilli umsetningu. Það er því fjarri því, að nokkur trygging sé fyrir því, að skatturinn lendi á stríðsgróðanum. Það eru mestar líkur til, að hann lendi þar alls ekki. Veltuskatturinn er refsiskattur á þá, sem leitast við að reka heilbrigða verzlun, því að þar, sem gróðinn er minnstur, en umsetningin mest, kemur skatturinn harðast niður. En þar, sem álagningin er mikil, gróðinn mikill, en umsetningin lítil, kemur hann létt niður. Það er því fjarri því, að skatturinn komi niður á stríðsgróðanum, og það m.a.s. samkv. rökum hæstv. ráðh. sjálfs. Það getur vel verið. að það sé tilhlökkunarefni sumra, hvernig skatturinn hittir samvinnufélögin og S.Í.S., vegna þess að þau fyrirtæki hafa mikla umsetningu, en litla álagningu. Sem dæmi má taka kaupfélagið á Ísafirði, sem alltaf hefur haldið sér fyrir neðan verð á vörum þar á staðnum, það fær 39 þús. kr. skatt samkv. veltu 1943. En margfalt auðugri verzlanir þar. sem leggja meira á, en hafa minni veltu, fá miklu lægri skatt. Svo spyr hæstv. ráðh., hvort nokkur vilji benda á skatt, sem komi alveg réttlátlega niður. Vitanlega dettur mér ekki í hug að halda því fram, að nokkur skattur komi algerlega réttlátlega niður fyrir alla. Eins og við báðir vitum sem lögfræðingar, er ómögulegt að setja þau lög, sem eru algerlega réttlát fyrir alla, sem undir þeim búa. En það er þó reynt að ganga þannig frá skattalöggjöf, að hún komi réttlátlega niður, og í allflestum tilfellum kemur hún það. T.d. er eignarskattur lagður þar á, sem miklar eignir eru fyrir, og tekjuskattur þar, sem miklar tekjur eru. Og sömu reglu hefur verið fylgt með útsvar, nema hjá þeim sveitarfél., sem eru algerlega að fara á hausinn. Þá hafa þau orðið að grípa til veltuskatts. Og það er einmitt það sama, sem ríkið er að gera nú. En það er svo langt frá því, að reynt sé að láta þennan skatt koma þar niður, sem hann ætti helzt að hitta. Aftur á móti eru mestar líkur til, að hann hitti þar, sem ranglátast er, að hann hitti. Að því leyti fylgir hann öfugum reglum samanborið við aðrar skattalöggjafir. Þessi lög útiloka það, sem heilbrigt fjármálalíf stefnir að. að reka fyrirtæki með mikilli umsetningu, en lítilli þénustu. En það er mikið lagt upp úr því í öðrum löndum, þó að við Íslendingar eigum mikið ólært í þeim efnum. Þessi lög verka sem refsing á slíka stefnu. Og það er áreiðanlega ekki ofsagt, sem einn fylgismaður stj., hv. 3. landsk., sagði, að þetta væri aðeins neyðarúrræði, því að raunverulega er þetta ekkert úrræði. Flest önnur neyðarúrræði væru skárri. t.d. að leggja á beinan eignaraukaskatt. (Fjmrh.: Er eignaraukaskattur neyðarúrræði?) Ég hef alltaf álitið það, nema jafnhliða væri tekið til athugunar, hvernig fjárhagskerfi ríkisins á að vera í næstu ár. En eins og nú er komið, veit enginn, hvernig það reynist. Ég hygg, að hæstv. fjmrh. kannist við það. Það væri miklu betra að grípa til eignaraukaskatts sem neyðarúrræðis eða fella niður rétt hlutafélaga, sem leggja gróða í varasjóð, nema þeirra, sem fást við útgerð, eins og ríkisstj. var að hugsa um að gera um tíma.
Hæstv. ráðh. minntist á þá fjármálastefnu, sem hér er ríkjandi, og reyndi að færa rök að því, að hún væri undirrót þessa skattafrv. Enda má öllum þm. vera það ljóst, að þetta skattafrv. er eftirtektarverð aðvörun um það, hvernig fjármálum ríkisins er nú komið. Þau eru komin á heljarþrömina. En á þessa fjármálastefnu minntist fjmrh. lítið, en gat þess, að það væri ekki þessari stj. að kenna, hvernig komið væri. Og ég skal viðurkenna það, að það er ekki þessari stj. að kenna, hvernig fortíðin í fjármálunum hefur verið, nema sumum mönnum, sem eiga sæti í stj. Og ég vil endurtaka það, sem ég sagði hér í gær. Ef við erum hér til þess að hugsa um fjármál þessarar þjóðar, þá er kominn tími til þess að skilja það, að fjármál ríkisins eru komin á heljarþrömina. Þetta skattafrv. sýnir, að ekki er hægt að halda þessari stefnu lengur áfram. Það verða engin rök færð fram fyrir því. Og þau orð mín mega gjarnan standa í Alþt., að það eru engar líkur fyrir því, að ríkið þurfi að halda á minni tekjum á næsta ári en nú. Það eru allar líkur fyrir því, að það þurfi meiri tekjur. Það þýðir ekki annað en horfast í augu við þá staðreynd, ef hugsa á alvarlega um fjármál ríkisins. Hæstv. fjmrh. svaraði þessu lítið, en minntist á það, að ekki væri hægt að halda áfram greiðslum til lækkunar á vöruverði landbúnaðarvara á innl. markaði og uppbótum á útfluttar landbúnaðarafurðir. Ég hef sýnt fram á það, að með því að halda áfram þessari fjármálastefnu væri ómögulegt að komast hjá því að borga niður landbúnaðarvöruna, þótt lögin féllu úr gildi. Því að samkv. samkomulagi sex manna n. eiga bændur að fá verð í vissu hlutfalli við kaupgjald á hverjum tíma. Og það verð, að áliti verkamannaforkólfanna, sem sátu í sex manna n., er hvorki meira né minna en 12 kr. hvert kg af kjöti. Ef hætt er að borga niður landbúnaðarvörurnar, svo sem nú er gert fyrir landsmenn alla, svo að dýrtíðin komi ekki í ljós, er fyrirsjáanlegt að hér kemur slík dýrtið, að ekki er hægt að reka neinn atvinnurekstur, sem styðst við að selja vörur til útlanda. Það eru nú ekki nema 9 til 10 mánuðir þar til við þurfum að horfast í augu við þessar staðreyndir. Af þessum ástæðum er það alveg fyrirsjáanlegt, að áframhald á þessu fjármálaskipulagi, sem þetta skattafrv. er hluti af, er að sigla þjóðarskútunni í strand fjárhagslega.
Það er fyrirsjáanlegt nú í dag, að ekki verður hjá því komizt að greiða niður landbúnaðarvörurnar, til þess að önnur framleiðsla geti staðizt, og eins og ég sýndi fram á í gær eru fjárlögin hærri vegna dýrtíðarinnar, og nú er verið að eyða sjóðum til framkvæmda, sem við verðum að afla fjár til að hausti. Við hljótum að kannast við það, að með þessu áframhaldi stefnum við þjóðarskútunni fjárhagslega í strand. Það getur vel verið, að það eigi eftir að koma í ljós, að eina úrræði þeirra flokka, sem að ríkisstj. standa, verði, að lækka kaupgjaldið og þá náttúrlega verðlagið líka. Þetta kemur líka fram í blöðum stjórnarfl., sérstaklega í blöðum Sjálfstfl.
Ég skal viðurkenna það fyllilega, að út frá því sjónarmiði, að einhver trygging sé fyrir því, að verkamannaflokkarnir geri þetta seinni hluta ársins, er gerlegt að halda þeirri stefnu, sem nú er haldið. Ef þeir neita því að lækka kaupið móti verðlækkun, þá er það auðvitað, að ekki er hægt að semja fjárlög fyrir næsta ár. Ég er satt að segja undrandi yfir því, þegar slíkt sem þetta er fyrirsjáanlegt, að þeir, sem að stjórninni standa, skuli ekki byrja á því að færa niður verðlag og kaupgjald nú þegar. Það þýðir ekkert að færa fram þau falsrök, að Framsfl. berjist fyrir því að lækka kaupið, en ekki verðbólguna. Hann hefur aldrei haldið öðru fram en að lækka allt samtímis og jafnframt að stuðla að auknu verðgildi peninga með því að skattleggja óhóflegan gróða af völdum verðbólgunnar.
Ég er undrandi á því, að þeir skyldu ekki strax grípa til þessara ráða, því að eins og ég benti á í gær, er fyrirsjáanlegt, að ástandið, þegar til þess kemur að færa niður dýrtíðina, hvort sem það verður gert að hausti eða eftir áramót, verður verra en það er núna. Annars talaði ég svo mikið um það í gær, að ég vil ekki endurtaka það meira en ég hef þegar gert.
Hæstv. ráðh. sagði, að það væri ekki meira, þótt þessi skattur væri ekki frádráttarhæfur en t.d. útsvar. Ég benti á það í gær, hver munur er á því. Útsvar er lagt á tekjur og lítils háttar á eignir, en næstum allt á tekjur. Það er þess vegna tvímælalaust, að þeir, sem útsvar er lagt á, hafa tekjur á árinu og það meira að segja nokkurn afgang. Það er því auðvelt fyrir þá að draga útsvar og tekjuskatt frá þeim raunverulegu tekjum, sem þeir hafa og reikna þannig út fjárhag sinn fyrir árið. En eins og ég sýndi fram á hér í gær, getur hæglega farið þannig, að fyrirtæki, sem borgar veltuskatt á árinu 1945 og hefur haft t.d. 200 þús. kr. tekjur, verði að greiða allar tekjurnar í veltuskatt og ætti þess vegna hvorki að greiða skatt né útsvar, en þegar þessi l. koma í gildi, greiðir það tekjuskatt af þessum 200 þúsund kr. á næsta ári, þó að fyrirtækið hafi raunverulega engar tekjur. Ég veit um fyrirtæki hér í bæ, sem heldur er farið að halla undan fæti með. Það getur vel svo farið, að það greiði svo háan veltuskatt árið 1945, að það hafi raunverulega engar tekjur og verði þó árið eftir að greiða 1/2 millj. kr. í tekjuskatt af veltuskattinum samkv. þessum l., því að veltuskatturinn er tekjur samkv. þessu frv.
Hæstv. ráðh. minntist á það, að það . væri ekki stórt, þó að þeir, sem hafa 10 þús. kr. úttekt í kaupfélögum, greiði 100 kr. Þetta er ekki rétt, því að sá, sem hefur 10 þús. kr. úttekt í kaupfélögum. greiðir 250 kr., því að hann greiðir 1% gegnum veltu kaupfélagsins og 150 kr. gegnum veltu S.Í.S., þannig að það verður samtals 250 kr., sem hann verður að greiða, og það er ekki nein smávægileg upphæð. Hæstv. ráðh. sagði svona í öðru orðinu, að þessi skattur lenti ekki á neytendum, en í hinu orðinu sagði hann, að það væri að vísu svo, að þetta kynni að koma niður á þeim, sem í samvinnufélögum eru. Náttúrlega þarf ekki neinum blöðum um þetta að fletta, og við mann eins og hæstv. fjmrh. ræði ég það ekki frekar. Það er vitað mál, að kaupfélögin greiða þeim, sem við þau skipta, arð eftir því, hve ágóðinn er mikill eftir árið. Þau áætla vöruverðið og greiða síðan ágóðann til viðskiptamanna sinna. Nú er það vitað mál, að heildsala kaupfélaganna, S.Í.S., sem verður að greiða þennan veltuskatt, greiðir félögunum þeim mun minni ágóðahluta, og þess vegna dregst það frá þeim arði, sem kaupfélögin greiða meðlimum sínum í uppbætur. Í annan stað greiðist veltuskattur af veltu kaupfélaganna sjálfra, og það dregst líka frá. Því er nefnilega þannig farið, eins og hv. 1. þm. Eyf. sagði í gær, að kaupfélögin og meðlimir þeirra eru eitt og hið sama, vegna þess að kaupfélögin eru verzlun fólksins sjálfs, sem meðlimir þess eru. Þetta er því beinn neytendaskattur á meðlimi kaupfélaganna og verður neytendaskattur á þeim, sem við kaupmenn verzla, svo framarlega sem kaupmönnum tekst að velta þessum skatti af sér, sem ég skal ekki dæma um, því að það fer mjög eftir atvikum, hvort það verður eða ekki.
Um stjórn og stjórnarandstöðu skal ég ekki vera langorður. Ég get þó ekki stillt mig um að minnast á það, að ég hygg, að flest af þeim frv., sem hér er verið að samþ., séu sameiginleg frv. stjórnar og stjórnarandstöðu, sem hafa komið fram, áður en þessi stjórn var mynduð. Annars hef ég ekkert verið að deila á ríkisstj. fyrir það. þó að hún komi sér saman um þau frv., sem fyrir þ. eru lögð, í aðalatriðum, og ég get ekki séð neitt við það að athuga, þótt spurt sé, hvort samkomulagið sé svo fullkomið um eitthvert frv., að þýðingarlaust sé að rannsaka það í n., til þess að fá því breytt að einhverju leyti. Það hefur verið svo um ýmis frv., sem ríkisstj. hefur borið fram, að ekki hefur þýtt að eyða neinni vinnu í það. Þetta var svo einnig í tíð þeirrar ríkisstj., sem ég veitti forstöðu, og er ekkert við því að segja, en hins vegar eðlilegt, að um þetta sé spurt, því að þá er rannsókn í n. aðeins eyðsla á tíma og einber skollaleikur. Ég ætla ekki að fara að metast um það, hvor stj. hafi beitt meiri hörku gagnvart minni hlutanum. Við munum náttúrlega eftir andstöðunni í ýmsum málum, sem mætti ríf ja hér upp. Andstaðan, þegar við höfðum hér í d. aðeins eins atkv. meiri hluta, var með þeim hætti, að ekki er rétt að leiða það inn í umr., svo að hægt væri að dæma um, hvort stjórnarandstaðan var með meiri hæversku þá en nú. Samt er ég reiðubúinn að ræða þetta, sé óskað eftir því, og ég skal koma þar með nóg af dæmum, en ég held. að það sé óþarft að bera okkur á brýn, að stjórnarandstaðan sé eitthvað lakari en þá var, svo að ekki sé meira sagt. Þótt samþ. séu frv., sem einstakir þm. hafa verið búnir að vinna að, þá er það ekki slík nýlunda, að umtalsvert sé, rétt eins og aldrei hafi verið samþ. frv. frá stjórnarandstöðunni áður. Hvaða stj., sem er, samþ. þær till., sem hún álítur þarflegar. Ef samþ. eru einhverjar till. frá okkur núna, eru þær svo sjálfsagðar, að ekki er hægt að standa á móti þeim. Þannig hagar hver stj. sér, en fellir það, sem hún álítur óvarlegt að samþ., svo að það, hvort samþ. er eitthvað frá stjórnarandstæðingum eða ekki, er ekki nokkur minnsti dómur á það, hvort stj. er tillitssöm, heldur miklu frekar um það, hvort stjórnarandstaðan ber fram skynsamlegar till. eða ekki, því að það er ekki hægt að fella till. fyrir stjórnarandstöðunni, sem er skynsamleg. það hlyti fyrr eða síðar að leiða til falls.
Ég hef nú farið yfir þau atriði, sem hæstv. ráðh. sá ástæðu til að finna að. Hæstv. ráðh. mun sjálfum ekki vera vel við þetta frv. Svo mikið er víst, að hann var næstum ófáanlegur til þess að bera það fram. Ég býst við, að skoðun hans á þessu frv. sé eitthvað svipuð skoðun hans á launal., hún er alls ekki sú, að samþ. þau, eins og hann gerir. Sannleikurinn er sá, að þetta frv. hefur velzt hér áfram í þ. Þó að enginn vilji við það kannast og ýmsir séu á móti því. þá heldur það samt áfram. Það verður sennilega þannig, þar til ekki verður hægt að velta því áfram lengur.