04.12.1944
Sameinað þing: 69. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 449 í B-deild Alþingistíðinda. (590)
143. mál, fjárlög 1945
Samgmrh. (Emil Jónsson):
Herra forseti. — Það er gamall og góður siður, að stjórnarandstæðingar noti þessa 1. umr. fjárl. til þess að segja stj. til syndanna, halda yfir henni eldhús, sem kallað er. Eru þá dregnar fram allar þær ávirðingar, sem stjórnarandstaðan getur fundið ríkisstj. til foráttu, og deilt á hana fyrir það, sem hún hefur illa gert eða vangert. Þessar eldhúsumr. eru að því leyti óvenjulegar, að ríkisstj. hefur ekki setið nema rúman mánuð og afglöpin þar af leiðandi færri, sem víta þarf. Þetta gerir það að verkum, að umr. hljóta að snúast meira að stefnumálum ríkisstj. og þá vitanlega, hver háski þjóðinni er búinn, ef þau komast til framkvæmda, eins og berlega kom fram í ræðu hv. þm. Str. (HermJ), sem talaði hér fyrstur í kvöld, og svo vitanlega um það, hvernig þessa stjórnarmyndun bar að og ýmisleg atvik í sambandi við það.
Hv. þm. Str., sem hér talaði í kvöld, fór allmörgum orðum um það, hve fjárhagur landsins væri nú slæmur orðinn, og taldi algerlega vanta upplýsingar um það, hvernig útvega ætti tekjur á móti þeim 40 millj. kr. greiðsluhalla, sem hann taldi nú vera orðinn á fjárl. — Við þetta er nú ákaflega margt að athuga. Í fyrsta lagi er ekkert upplýst um það, að þetta sé raunverulegur tekjuhalli á fjárl., 40 millj. kr. Þegar þetta fjárlagafrv. kom frá hv. fjvn., þá var það með tekjuafgangi, — að vísu með litlum greiðsluhalla, ef allar brtt. eru teknar með, — en annars með tekjuafgangi, sem ég man að vísu ekki, hversu mikill er, — svo að eiginlega er um engan tekjuhalla að ræða, eins og nú standa sakir. Að vísu er það rétt, að það eru óteknar inn á fjárlagafrv. nokkrar fjárhæðir, sem ekki er fullkomlega vitað um enn, hve miklar eru. En að það séu nákvæmlega 40 millj. kr., það hygg ég, að fullyrða megi, að sé alveg rangt. Og hvað þær verða yfirleitt, er ekki hægt að segja um á þessu stigi málsins.
Hins vegar skal ég skýra það, bæði fyrir þessum hv. þm. og öðrum hlustendum, að langsamlega mestu hækkanirnar, sem gerðar hafa verið á fjárlagafrv. í meðförum hv. fjvn., sem nú hefur skilað áliti sínu, eru þær, að það hefur verið hækkað gífurlega allt það, sem ætlað er til verklegra framkvæmda. Það skorti mjög á það í því frv. til fjárl., sem hæstv. fyrrv. ríkisstj. lagði fyrir þetta Alþ., að þar væri ætlað fé til verklegra framkvæmda svo, að við mætti una. Þess vegna kom það náttúrlega mjög fljótt fram, að þessar upphæðir þyrfti að hækka. Enda hefur það komið á daginn, þó að enn hafi ekki verið séð fyrir tekjum til þess að mæta öllum útgjöldum í því sambandi.
Mér þykir rétt þegar í upphafi að rekja nokkuð afstöðu Alþfl. til stjórnarmyndunarinnar og þær orsakir, sem lágu til þess, að flokkurinn tók þátt í henni.
Þegar eftir kosningarnar síðari 1942 hófust viðræður milli flokkanna allra fjögurra um möguleika til stjórnarmyndunar, er allir flokkar stæðu að. Var svo kölluð átta manna n., sem um það fjallaði, tveir menn frá hverjum flokki. Eftir að þær viðræður höfðu staðið um skeið, án þess að vænlega horfði um árangur, kom fram í n. uppástunga um það frá Sósfl., að þáverandi ríkisstjóra yrði tilkynnt, að líkurnar fyrir þessari lausn malanna væru svo litlar, að heppilegast mundi að setja á stofn til bráðabirgða ópólitíska bráðabirgðastj. eða framkvæmdastj., sem styddist ekki við neinn þingmeirihluta. Var þetta síðan borið undir flokkana. Alþfl. var frá upphafi mjög andvígur þessari lausn, taldi hana ósamrýmanlega þingræðisskipulagi okkar, veika og ótrygga, hversu góðir menn sem til starfsins kynnu að veljast, auk þess sem þá væri mikil hætta á, að nauðsynlegt fast samstarf tækist ekki milli ríkisstj. og ákveðins þingmeirihluta um löggjafarstarfið. Sömu afstöðu tók Sjálfstfl. Framsfl. og Sósfl. vildu aftur á móti, að þessi leið væri reynd, og það varð úr.
En þessi stj. hafði ekki setið lengi, þegar allt það kom á daginn, sem Alþfl. hafði sagt fyrir. Ekkert samstarf tókst milli ríkisstj. og Alþ. eða neins fasts meiri hl. þar, svo að segja mátti, að engin fastmótuð stefna væri til þetta tímabil á þingi. Jafnvel í dýrtíðarmálunum, sem þó voru talin aðalmál stj. þessarar; tókst ekki betri samvinna við Alþ. en svo, að nálega allar till., sem stj. bar fram til úrlausnar þessum málum, voru ýmist drepnar eða þeim breytt svo, að þær urðu óþekkjanlegar. — Eftir því sem lengra leið, varð þetta ástand enn ljósara, einnig þeim, sem upp á því höfðu stungið í fyrstu og samþ. það. Samningsumleitunum var því haldið áfram, fyrst vorið 1943, milli flokkanna þriggja, Framsfl., Sósfl. og Alþfl., og síðar milli allra flokkanna, eins og kunnugt er.
Alþfl. tók þátt í öllum þessum samningsumleitunum samkv. ákvörðun miðstjórnar flokksins og flokksþingsins, sem haldið var haustið 1943. Afstaða hans til þessara tilrauna miðaðist frá upphafi við það, hvað hægt væri að semja um af málum, hvort hægt væri að tryggja framgang nægilega margra áhugamála hans, svo að honum fyndist við unandi.
Hver eru þá þessi mál? — má spyrja. Því má í rauninni svara með aðeins tveim orðum. Höfuðáhugamálin eru: atvinna og öryggi. Það, sem mest háði almenningi fyrir stríðið, á krepputímunum, var atvinnuleysi og öryggisleysi. Þessi fyrirbrigði eiga að hverfa, þau eiga ekki að vera til og þurfa ekki að vera til. Allar aðgerðir ríkisstj. eiga að miða að því að tryggja þetta fyrst og fremst. En ef þetta hvort tveggja er tryggt, mun í kjölfar þess þróast ýmislegt það annað, sem menn þrá og óska eftir.
Spurningin er þá fyrst: Hvernig verður þetta tryggt, og hvaða aðgerðir eru nauðsynlegar til þess? — Því vil ég svara á þessa leið: Með því að nota þá fjármuni, sem þjóðin hefur eignazt erlendis, til að byggja upp atvinnuvegina og koma þeim í nýtízkuhorf. Atvinnuvegirnir verða ekki reknir í framtíðinni á sama hátt og hingað til að heita má með höndunum einum, heldur með afkastamiklum tækjum, þar sem vinna mannsins er hverfandi, en hestöflin yfirgnæfandi. Þessi tæki þurfum við að kaupa eða búa til eða hvort tveggja. — Í landbúnaði okkar skortir mjög á, að beitt sé vélavinnu eins og æskilegt væri, í iðnaði okkar og sjávarútvegi einnig, þó að báðir þessir atvinnuvegir séu allmiklu betur settir hjá okkur, hvað þetta snertir, en landbúnaðurinn. — Samfara þessum innkaupum á tækjum og vélum kemur svo hagnýting þeirrar orku, sem við eigum í landinu sjálfu, bæði í fossum og hverum, þó að einnig þurfi að fá erlenda orkugjafa, eins og kol og olíu, til viðbótar. Stórvirkjanir fossa og hvera þurfa því að haldast í hendur við aðra þætti þessarar nýsköpunar og að verulegu leyti mynda grundvöllinn undir þá. — Þessar framfarir hafa verið tryggðar með l., sem þegar hafa verið sett og mæla svo fyrir, að 300 millj. kr. af innieignum bankanna erlendis skuli varið í þessu skyni og megi ekki nota til neins annars. Hafa þegar verið hafnar nokkrar eftirgrennslanir erlendis um möguleika til t.d. skipakaupa, og virðist, að þrátt fyrir styrjöldina séu möguleikar nokkrir fyrir hendi um útvegun þeirra, og síðar munu þó opnast miklu fleiri leiðir.
Því er haldið fram af framsóknarmönnum, að þessi nýju véla- og tækjakaup og kaup á skipum séu torvelduð mjög af hinu háa kaupgjaldi í landinu. Þetta hefur þó, eftir því sem bezt er vitað, hvergi komið að sök enn þá. Höfuðatvinnuvegurinn, sjávarútvegurinn, og ýmsar starfsgreinar; sem standa í sambandi við hann, hafa enn sem komið er getað selt afurðir sínar með sæmilegum hagnaði þrátt fyrir þetta kaupgjald og þrátt fyrir það að tækin og skipin, sem notuð eru, eru meira og minna gömul og úrelt. Hversu miklu auðveldari fjárhagslega getur þá ekki reksturinn orðið, þegar hin nýju, fullkomnari tæki koma til sögunnar og afköstin aukast? Og hátt kaup, að svo miklu leyti sem útflutningsverzlunin þolir það, skapar aukna kaupgetu og þar af leiðandi fjörugri viðskipti og starfsemi innan lands.
Í iðnaðinum, sem oft er vitnað til, að búið sé að gera alósamkeppnisfæran við erlenda keppinauta, er það að segja, að mér virðist, að verðið á sænsku bátunum, sem ákveðið hefur verið að kaupa, sé ekki ósvipað því, sem líklegt mundi vera hér, eða svo lítill mismunur, að þá erfiðleika, sem hann skapaði, ætti að mega yfirstíga, t.d. með bættum tækjum og útbúnaði skipasmíðastöðvanna og skipulegri vinnu, t.d. á þann hátt, að smíðaðir yrðu margir bátar eins á sama stað. Allt þetta bendir til þess, að hægt sé á þennan hátt með bættum vinnuskilyrðum og nýjum tækjum að auka framleiðslustarfsemina í landinu og skapa þannig öllum vinnu við arðbær framleiðslustörf, en það er fyrsta og aðalkrafa þjóðarinnar og meginstefna stj. að leitast við að útvega starfsemi allri þau skilyrði, að það geti orðið.
Auk sjálfrar atvinnunnar, sem ég vil setja nr. 1 í stjórnarsamningnum, var það eitt aðalskilyrðið af hálfu Alþfl. fyrir þátttöku í stjórnarsamstarfi, að komið yrði upp fullkomnu kerfi almannatrygginga, sem nái til allrar þjóðarinnar án tillits til stétta eða efnahags, í meginatriðum í samræmi við samþykktir síðasta þings Alþjóðlega vinnumálasambandsins, en þar komu saman nú fyrir skömmu fulltrúar frá flestum hinum frjálsu, sameinuðu þjóðum og gerðu um málið mjög víðtækar ályktanir. En þetta mál er, eins og kunnugt er, einna efst á baugi allra mála hjá þeim ófriðarþjóðum, sem farnar eru að gera ráðstafanir um ýmisleg svo kölluð „eftirstríðsvandamál“. Samþykktir þessa þings Alþjóðlega vinnumálasambandsins miðuðu í höfuðatriðum að því, að öllum, sem missa tekjur sínar af einhverjum óviðráðanlegum orsökum, svo sem vegna slysa, sjúkdóma, atvinnuleysis, elli eða örorku, sé tryggður lífeyrir eða dagpeningar, sem nægi til sómasamlegs lífsviðurværis. Tryggð sé nauðsynleg læknishjálp, sjúkrahússvist, fæðingarhjálp í sjúkrahúsum og fæðingarstyrkir og enn fremur föst framlög til barnafjölskyldna. Kostnaðurinn við þessar tryggingar skiptist niður á hina tryggðu, atvinnurekendur og hið opinbera, þannig að hinir tryggðu greiði ekki meira en 1/3 af heildarkostnaði. — Um þetta varð einnig samkomulag og þannig, að þessi löggjöf skyldi sett á næsta ári. Hafa þegar verið settir menn til að undirbúa hana og þeir fallizt á að hafa lokið undirbúningi svo tímanlega, að unnt verði að leggja fyrir næsta þing frv. til l. um þetta efni. Er með þessu stigið eitt hið þýðingarmesta og örlagaríkasta spor, sem stigið hefur verið í félagsmálalöggjöf okkar Íslendinga á síðari árum. Að koma þessu eina atriði í framkvæmd teljum við Alþýðuflokksmenn ákaflega mikils virði og mikið fyrir gefandi.
Loks má nefna í sambandi við þessi mál eða þennan málaflokk tryggingu vinnufriðarins í landinu, þannig að gerðir verði heildarsamningar milli Alþýðusambands Íslands og Vinnuveitendafélags áslands um kaup og kjör í meginatriðum á grundvelli núgildandi kaup- og kjarasamninga með einstaka breyt. til lagfæringar og samræmis. Trygging fyrir samþykkt nýrra launal. á þessu þingi í meginatriðum á þeim grundvelli, sem BSRB hefur lagt fram, bætir úr gömlum misfellum á launamálum opinberra starfsmanna á þann hátt, að líkur eru til, að vel verði við unað.
Að síðustu á hér einnig heima yfirlýsing, sem samkomulag varð um, að ríkisstj. gæfi um aðstoð til hlutarsjómanna, eftir því sem frekast væri unnt og með þyrfti.
Með þessum aðgerðum öllum tel ég, að eins vel sé séð fyrir atvinnu og öryggi fyrir alla og kringumstæðurnar frekast leyfa, og það er Alþfl. mikið gleðiefni að hafa átt þátt í, að þessi mál hafa verið tekin upp í stefnuskrá stj., og eiga kost á að vinna að því að koma þeim í framkvæmd.
Enn má geta þess samkomulags, sem orðið hefur um afgreiðslu framtíðarstjórnarskrár fyrir Ísland, þar sem tryggður er ótvíræður réttur allra þegna þjóðfélagsins til atvinnu, félagslegs öryggis, menntunar og jafns kosningarréttar. — Hv. þm. Str. minntist á það hér áðan og lét orð liggja að því, að Alþfl. hefði sett það að skilyrði í þessari samvinnu um afgreiðslu stjskr., að landið skyldi gert að einu kjördæmi, og las upp úr Alþýðublaðinu setningu, sem átti að sanna þetta. Hið sanna er, — og ég vil nota þetta tækifæri til að lýsa yfir því, vegna þess að ég veit, að hinu gagnstæða hefur verið lætt viða út, — að um það hefur enginn samningur verið gerður. Alþfl. hefur einungis bent á, að það að gera landið að einu kjördæmi væri ein leið til þess að ná þessu marki, en hins vegar alls ekki haldið því fram, að það væri eina leiðin. Enn fremur hefur orðið samkomulag um það, að tryggt verði, að fleiri aðilum en nú eiga sæti í stjórnarskrárn. skuli gefinn kostur á að láta sjónarmið sín koma fram við undirbúning málsins.
Ég sé ekki ástæðu til að taka upp úr málefnasamningi stj. fleiri mál, enda er hann nú orðinn alþjóð kunnur. En ég hef getið þessara sérstaklega vegna þess, að það eru allt mál, sem Alþfl. hefur látið sig miklu skipta og reynt að leggja hlut að, að kæmust í framkvæmd einmitt á þann hátt, sem hér er gert ráð fyrir. Alþfl. telur því, að hér sé um að ræða stórfellda tilraun til að bæta afkomu þjóðfélagsþegnanna, tilraun, sem líkleg sé til að valda stórfelldum úrbótum á högum fjölda fólks í landinu, ef unnið er að henni með heilum hug, eins og flokkurinn vill gera fyrir sitt leyti.
Ég skal aðeins bæta því við hér, að 19. flokksþing Alþfl., sem nú nýlega hefur lokið störfum, lýsti yfir fullum stuðningi við framkvæmd þessarar stefnuskrár og alveg einhuga, en ekki aðeins lítill meiri hl., eins og haldið hefur verið fram. Jafnframt hét það á alla stuðningsmenn flokksins, fjær og nær, að beita sér hver á sínum stað fyrir því að styðja stj. í þessari viðleitni hennar.
Því hefur verið haldið fram af Framsfl., að afstaða ríkisstj. til dýrtíðarmálanna væri næsta hæpin og vafasöm. Afskipti ríkisstj. af verkföllum þeim, sem stóðu yfir, þegar hún tók við, en öll hafa nú leystst, voru túlkuð þannig, að barin hefðu verið fram sjónarmið verkamanna, nálega einhliða, og ætti stj. sinn þátt í því. Hefði þannig verið hækkað kaup þeirra iðnstétta, er áður voru hæst launaðar, og þannig enn aukið ósamræmið í launakjörunum. Ríkisstj. hefði þvingað atvinnurekendur til að hækka kaup hjá hæst launuðu iðnaðarmönnunum, t.d. prenturum, og þessar hækkanir væru síður en svo til samræmingar. Þetta væri enn fremur gert á sama tíma og bændur væru krafðir um að „lækka“ hjá sér afurðaverðið frá því, sem lögboðið er og þeir eiga heimtingu á. Loks er svo því haldið fram, að hið háa kaupgjald, sem nú er greitt, fæli menn frá að kaupa nokkur atvinnutæki inn í landið, því að þeir sjái fram á, að með núverandi kaupgjaldi muni ómögulegt að láta tæki þessi standa undir sér. Allt tal um nýsköpun atvinnuveganna sé því eins og tilgangslaust fálin, sem enga þýðingu hafi, og nánast, ef nokkuð sé yfirleitt með því tali meint, sé þar eingöngu um blekkingu að ræða.
Þetta eru vitanlega þungar ásakanir, en allar hafa þær komið fram eigi að síður í einu eða öðru formi. — En eina ráðið til að stöðva dýrtíðina og þar með greiða fyrir því, að atvinnuvegirnir geti borið sig, er hjá þessum sömu mönnum, eins og kom fram hjá hv. þm. Str. í þessum umr., enn sem fyrr gerðardómslög og aftur gerðardómslög. Og svo er harmagrátur yfir því, að það tókst ekki samvinna um að koma þeim á.
Þar sem dýrtíðarmálin eru nú eins og áður hin þýðingarmestu mál og munu verða það, þykir mér rétt að fara um þau nokkrum orðum. — Ég vil þá fyrst leyfa mér að minna á þær útvarpsumr., er síðast fóru hér fram um þessi mál nú í haust, er fyrrv. ríkisstj. lagði fram frv. sitt til lausnar þessara mála. Eins og menn muna, fól það frv. í sér till. um að lögbjóða nokkra lækkun á kaupi og verði landbúnaðarafurða. Þessari leið voru þá allir hv. þm. — eða allflestir a.m.k. — andvígir, töldu, að sú tilraun, sem gerð hefði verið í þessa átt, að lögbinda kaup, örvaði ekki til eftirbreytni eða endurtekningar. Við þessar umr. hélt ég því fram, f.h. Alþfl., að þær aðgerðir, sem frv. þetta gerði ráð fyrir, hefði reynslan áður sýnt okkur, að væru óframkvæmanlegar. Ég stakk því upp á því þá, að í stað þess að lögbjóða lækkun á kaupi og verðlagi yrði reynt að semja um stöðvun til að byrja með með einstaka lagfæringum á kaupi til samræmis. Þessi aðferð og ýmsir möguleikar í sambandi við hana hafði þá um skeið nokkuð verið athuguð í 12 manna n. svo kölluðu, og virtist Framsfl. þá, eins og málin stóðu, meðan óséð var, hverjir mundu taka við stjórnartaumunun, geta hugsað sér þessa lausn (sbr. bréf, er forsrh. las). Að vísu höfðu framsóknarmenn sína fyrri afstöðu til gerðardómsl., og vísast í því efni til þess, sem ég sagði áður um það. Þetta var komið svo langt á veg þá, að fyrir lá yfirlýsing frá stjórn Alþýðusambands Íslands, þar sem hún hafði lýst yfir því, að hún væri fyrir sitt leyti meðmælt því, að gerðir væru heildarsamningar um kaup og kjör í meginatriðum á grundvelli núverandi samninga stéttarfélaganna — með nauðsynlegum lagfæringum kaups og kjara á hinum ýmsu stöðum og starfsgreinum til samræmis — til tveggja ára og að hún væri reiðubúin að hefja viðræður við fulltrúa atvinnurekenda um þetta efni og leita umboðs sambandsfélaganna til samninga, ef líkur væru fyrir því, að samkomulag mundi nást, enda yrði um leið samkomulag um verð landbúnaðarafurða í sanngjörnu hlutfalli við almenn launakjör á grundvelli þess, sem verið hefur undanfarið, og enn fremur, að gerðar yrðu ráðstafanir til að tryggja stöðuga atvinnu og koma í veg fyrir atvinnuleysi með öllu eftir nánara samkomulagi um þessi atriði o.fl. Í sambandi við og í beinu áframhaldi af þessu var svo unnið að því að fá samkomulag um, að hækkun ætti sér ekki stað á verði landbúnaðarafurða á þessu hausti, og var í því skyni kallað saman búnaðarþing, eins og mönnum er enn, í fersku minni, sem féllst á þetta, með nokkrum skilyrðum þó, aðallega að tryggt væri, að ríkissjóður greiddi, eins og áður, í þetta sinn uppbætur á útfluttar landbúnaðarafurðir. Á þetta var fallizt til samkomulags, þó að það hafi ávallt verið yfirlýst stefna Alþfl. að vera á móti þessum uppbótum, eins og þær voru greiddar. — En ekki ber að loka augunum fyrir því, að bændur gefa ekki eftir 9,4% afurðaverðs sins í mörg ár, og ríkið hættir að geta greitt með vörunum. Og þá skapast nýtt viðhorf með nýjum vandamálum til að leysa. — Ég hygg, að um það séu flestir. sammála, að höfuðorsökin til þess, hve dýrtíðin hefur vaxið hér, séu víxláhrif kaupgjaldsins annars vegar og afurðaverðs landbúnaðarins hins vegar. — Hv. þm. Str. sagði hér í ræðu sinni í kvöld, að örlagasporið í íslenzkum fjármálum og stjórnmálum hefði verið stigið 1942, þegar Sjálfstfl. fór með völd. En það hefur verið minnt á það aftur af Alþfl. og sýnt fram á það með ljósum rökum, að örlagaríkasta sporið viðkomandi dýrtíðarmálunum var ekki stigið 1942, heldur 1940, þegar Framsfl. réð því, að verðlag á landbúnaðarafurðum var einhliða slitið úr tengslum við kaupgjaldið og látið hækka ávallt síðan meir en nam hækkun kaupgjaldsins. En það hefur svo komið á eftir og hvort elt annað með þeim afleiðingum, sem kunnar eru.
Ef hægt er að útiloka þessi víxláhrif, eins og hér hefur verið gerð tilraun til, mætti ætla, að stöðvun væri fengin í bili. Kemur svo til álita síðar, hvort hún nægir eða ekki, og skal ég koma að því síðar.
Ég skal þá koma að þeirri fullyrðingu, að kaup nokkurra hátt launaðra iðnaðarmanna hafi nú verið hækkað svo, að sú hækkun skapi nýtt ósamræmi í launagreiðslunum. Til þess að ganga úr skugga um þetta hef ég snúið mér til sáttasemjara ríkisins og óskað eftir, að hann útvegaði mér samanburð á kaupgreiðslum þessara manna nú og kaupi verkamanna í Reykjavík, svo að séð yrði, hvort þeir hefðu með samningum sínum nú náð meiri hækkunum hlutfallslega en verkamenn hefðu áður fengið, því að væri svo, hefði myndazt nýtt ósamræmi, en annars ekki. Þessa skýrslu hefur hann útvegað mér, og fer hún hér á eftir:
Kauphækkanir frá 1942:
Dagsbrún . 16.6 %
Járnsmiðir .......... 9 —
Skipasmiðir ......... 9 —
Blikksmiðir .......... 9 —
Prentarar . . . . . . . . . . . . 3.4 — Hjá helmingi stéttarinnar
Stúlkur í prentiðn . . 9.4 —
Bókbindarar . . . . . . . . . 3.4 —
Stúlkur í bókbandsiðn 9.4 %
Klæðskerar . 11.5 —
Stúlkur í klæðskeraiðn 19 — Höfðu lágt kaup
Iðja, karlmenn . . . . . . 18 — fyrir. Eru tvö ár að
vinna sig upp í fullt kaup.
Iðja, stúlkur .. 21 - Langmest af þess
ari hækkun varð
1943. Hækkun hjá
karlmönnum nú í
haust aðeins um
2%.
Ég skal þá að lokum fara nokkrum orðum um hitt atriðið, hvort kaupgjaldið í landinu sé yfirleitt orðið svo hátt. að atvinnuvegirnir fái ekki undir því risið, og afleiðingin hljóti að koma fram í því, að menn missi trúna á rekstrinum, kaupi ekki ný tæki og þannig sé allt umtal um nýsköpun atvinnuveganna blekking ein. Ég get raunar látið mér nægja að vísa til ummæla hæstv. forsrh. um þetta atriði, en hann sagði eitthvað á þá leið, þegar um þetta var rætt hér á Alþ. nú fyrir skömmu, að þar sem vitað væri, að flestir atvinnurekendur hefðu hagnazt vel á umliðnum árum, og þar sem hins vegar ekki væri vitað, að enn stæði kaupgjald neins staðar í vegi fyrir því, að atvinnuvegirnir yrðu reknir með sæmilegri afkomu, þá væri engin ástæða til að koma fyrst til verkamanna og, fara fram á, að þeir lækkuðu kaup sitt vegna verðfalls, sem að vísu gæti komið og meira að segja væri líklegt, að koma mundi, en enginn vissi hins vegar neitt um, hvenær koma mundi. Til þessara manna, sem hefðu hingað til haft góðan hagnað af starfsemi sinni og enn rækju hana með sæmilegum hagnaði, yrði að gera þá kröfu, að þeir keyptu þau vönduðustu og beztu tæki, sem völ væri á, þó að í því fælist nokkur áhætta. Og þessu er ég algerlega sammála. — Sýni það sig hins vegar, að tæki þessi verði ekki rekin með núverandi kaupgjaldi, já, — þá má tala saman á ný, þegar það liggur fyrir.
Þessari ríkisstj. hefur yfirleitt verið vel tekið, óvenjulega má segja, en það hefur af ýmsum verið spáð illa fyrir henni: Sjónarmið og stefnumörk flokkanna væru svo mismunandi og sundurleit, að þess væri ekki að vænta, að nein festa eða eining fengist um framkvæmdir. Þetta er líka rétt svo langt sem það nær. En flokkarnir, sem að ríkisstj. standa, hafa komið sér saman um að slíðra sverðin í bili og sameinast um lausn nokkurra aðkallandi vandamála, þó að grundvallarsjónarmið þeirra og stefnur séu ærið ólík. Þessi mál, sem samkomulag hefur náðst um, álítum við svo mikilsverð, að vert sé að gera þessa tilraun.
Frá okkar sjónarmiði er enn um að ræða framkvæmd málaflokka, sem munu hafa mjög djúptæk áhrif á líf okkar og afkomu um langa framtíð. Ég nefni hér aðeins: endurskoðun stjskr. með það fyrir augum m.a., að tryggð verði ótvíræð ákvæði um réttindi allra þegna þjóðfélagsins til atvinnu eða þess framfæris, sem tryggingarlöggjöfin ákveður, félagslegs öryggis, almennrar menntunar og jafns kosningarréttar. Ég nefni einnig ákvörðunina um að koma þegar á næsta ári á svo fullkomnu kerfi almannatrygginga sem nái til allrar þjóðarinnar án tillits til stétta eða efnahags, svo að Ísland verði á þessu sviði í fremstu röð nágrannaþjóðanna. — Ég nefni enn það meginatriði í stefnu stj. að tryggja, að allir landsmenn geti haft atvinnu við sem arðbærastan atvinnurekstur, og þær ráðstafanir, sem gerðar hafa verið í því sambandi, að tryggja með lögum ákveðna upphæð, 300 millj. kr., í þessu skyni. En lagafrv. um það hefur þegar verið samþykkt.
Ég nefni loks það stefnuskráratriði ríkisstj. að tryggja vinnufriðinn í landinu, en um það atriði hefur verið aflað yfirlýsinga frá Alþýðusambandi Íslands, eins og fyrr er sagt, og frá Vinnuveitendafélagi Íslands.
Um fleiri þýðingarmikil mál er samið, en ég læt þessi fjögur höfuðatriði nægja. Hverja þýðingu framkvæmd þeirra hefur, ekki einasta í nútíð, heldur einnig fyrir alla framtíð, getur hver og einn gert sér í hugarlund. Fyrir þessi mál hafa flokkarnir, sem að stj. standa, ákveðið að sameinast um lausn þeirra og láta annan ágreining niður falla um sinn. Hvernig þetta tekst, verður framtíðin að skera úr, og verður það þá að metast á hverjum tíma, hvort við samninga er staðið eða hvort samkomulagið verður að álítast rofið, og síðan að taka afleiðingunum af því.
Það hefur verið bent á Alþýðusambandsþingið, sem nú er nýafstaðið, í þessu sambandi, og að ekki hafi samkomulagið verið of gott þar, og það er vissulega rétt. En þau tilfelli og önnur álíka verða þá að skoðast hvert út af fyrir sig og metast eins og ég sagði áðan.
Um Alþýðusambandsþingið vil ég aðeins segja það, að ég harma það, að samkomulag náðist þar ekki milli flokkanna. Alþfl. vildi samkomulag og bauð samkomulag, en því var hafnað. Nú vona stjórnarandstæðingar, framsóknarmenn, að þessi sundrungardjöfull, sem alinn var á Alþýðusambandsþinginu, hlaupi í ríkisstj. og sundri henni, en fyrir því mótar þó ekkert enn þá, hvað sem verða kann.
Á því, hvernig stjórnarflokkarnir haga sér í samvinnunni um þau atriði, sem ekki er beint samið um, má mikið ráða um samstarfsvilja þeirra og einlægni í að koma þeim málum í framkvæmd, sem um er samið.
Þetta stjórnarform, sem nú hefur verið sett á laggirnar, er ekki alveg óþekkt hjá okkur. Það hefur verið reynt einu sinni áður og gefizt vel. Það var árið 1942, er einlit flokksstjórn Sjálfstfl. fór með völd til að leysa stjórnarskrármálið, sem þá var á döfinni. Þessi stj. undir forsæti hæstv. núv. forsrh., Ólafs Thors, naut hlutleysis eða óbeins stuðnings Alþfl. og Sósfl. til þess að leysa þetta eina mál, og hún gerði það. Þar með hefur verið sýnt, að það er unnt fyrir flokka — og alveg sérstaklega þessa flokka — að taka höndum saman um lausn aðkallandi vandamáls eða vandamála. Hvort raunin verður hin sama nú, er vitanlega ekki hægt að segja. Úr því verður reynslan að skera. En enn sem komið er virðist mér sem þetta ætti að geta tekizt, enda ekkert það komið fyrir enn þá, er afsanni það.