18.12.1944
Sameinað þing: 78. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 585 í B-deild Alþingistíðinda. (649)
143. mál, fjárlög 1945
Frsm. (Jóhann Jósefsson):
Herra forseti. — Eins og lög standa til, hefur fjvn. haft frv. til framhaldsmeðferðar milli umr. og þær brtt. og erindi, sem óskað hefur verið, að til álita kæmu við 3. umr. Með sumar þær óskir hafa menn snúið sér einvörðungu til n., en aðrar hafa komið fram í brtt. einstakra þm. við 2. umr. Brtt. fjvn. eru á þskj. 725 og 731.
Fyrst vildi ég bæta úr því, sem niður féll við 2. umr., að skýra frá því við þann lið 12. gr., sem ætlaður er til sjúkrahúsbygginga, læknisbústaða og sjúkraskýla, hvernig ætlazt er til, að fjárhæðin, 1,1 millj., skiptist. Er það ákveðið þannig í samráði við landlækni:
Akureyri .......................... 200 þús. kr.
Keflavík . . ....................... 150 — —
Patreksfjörður .................... 150 — —
Akranes ........................ 150 — —
Vestmannaeyjar .................. 100 — —
Selfoss ........................... 75 — —
Seyðisfjörður ...................... 50 — —
Egilsstaðir ...................... 50 — —
Stórólfshvoll ................... 50 — —
Álafoss .......................... 25 — —
Eyrarbakki ........................ 50 — —
Flateyri .......................... 25 — —
Til kaupa á röntgentækjum o.fl. áh. 30 — —
Samtals 1100 þús. kr.
Þá kem ég að brtt. á þskj. 725. Að því er snertir hina fyrstu, greiðslu vaxta af skuldum vegna læknishéraða, koma 4 héruð til greina, Reykhóla- og Dalahérað með 900 kr., Ögurhérað með 800 kr. og Hesteyrarhérað með 400 kr. Þá er um læknisvitjanasjóði, að liðurinn orðist svo sem þar segir. Er það gert eftir till. landlæknis. Hann skrifaði n. erindi um þetta mál, eftir að n. hafði leitað til hans með það, hvernig þessu yrði bezt fyrir komið. Við 2. umr. var borin fram brtt. um 50 þús. kr. í þessu skyni, en gekk eigi fram. Í brtt. var tilætlunin að nota þetta fé til að gera héruðin aðgengilegri. En það taldi landlæknir algerlega fráleitt, það gæti komið á einhvers konar uppboði, þannig að læknar segðu lausum héruðum sínum til að geta komizt að þeim fríðindum, sem með læknislausu héruðunum væru boðin. Upphæðin er ákveðin 30 þús. kr. í samráði við landlækni, þar af aukaframlög 11950 kr. til þeirra hreppa, sem eiga örðugasta læknissókn, skipt samkv. l., sem vísað er til í brtt. Mér hefur borizt til eyrna, að sú tilvísun til l. þýði, að sumir þeir hreppar, sem nú eiga mjög erfitt að ná lækni, verði útilokaðir frá styrk. Sé svo, mun geta orðið samkomulag um að breyta þarna orðalagi. Stefnt er að því, að slíkum læknisvitjanasjóðum verði komið upp sem viðast, og miðar það bæði að heill almennings og haganlegu fyrirkomulagi fyrir ríkið í þessu efni. — Landlæknir taldi, að á læknislausa staði færi mikið fé úr ríkissjóði. Í héruðum þeim, sem vantar lækni, hefur verið greitt sem svarar hálfum læknislaunum í sjóði þessa. Þar sem þetta er ekki nema heimild fyrir ríkisstj., er nokkur vafi, hve mikið þessir sjóðir eiga að vaxa á þennan hátt.
3. brtt. er um akfæra sýsluvegi. Þar hefur n. gert 15 þús. kr. hækkun með tilliti til vegar í Breiðdalsvík, sem leggja skal í sambandi við bryggjugerð þar. Það var skýrt fyrir n., að smíði bryggjunnar mundi við lagningu vegarins verða bæði miklu fljótari og ódýrari. Þótti n. sjálfsagt að líta á það.
4. brtt. er um hafnargerðir. N. hefur leyft sér að leggja til, að þar komi nýr liður, Akureyri, með 50 þús. kr. fjárveitingu. Það má segja, að þetta sé eina brtt. á þessu sviði, sem n. hefur ekki gert í samráði við ríkisstj. En svo er mál með vexti, að þingið hefur nú samþ. hafnarlög fyrir Akureyri og þar eru víst byrjaðar framkvæmdir. En þess var ekki gætt að leggja teikningar fyrir vitamálastjóra í tæka tíð. Því hefur Akureyri helzt aftur úr með fjárveitingar. 50 þús. kr. er að vísu lítil upphæð, en gert er ráð fyrir, að veitt verði aukafjárveiting úr hafnarbótasjóði, ef ástæður eru fyrir hendi. Í nál. leggur n. til, að fjárveitingin greiðist að því tilskildu, að vitamálastjóri samþ. framkvæmdirnar og undirbúning þeirra. Verður Akureyri að fallast á sömu breyt. og aðrir staðir, sem hafnarframkvæmdir hafa með höndum:
5. brtt. er um bryggjugerð og lendingarbætur. Þar er um sömu upphæðir að ræða. Munu þær hafa fallið niður, þegar málið var afgr. til 2. umr. Þessi leiðrétting er gerð í samráði við þann ráðh., sem fer með vita- og hafnarmál.
6. brtt. er hækkun um 15 þús. kr. Það eru námsstyrkir samkv. ákvörðun Menntamálaráðs vegna fram kominna fimm umsókna um styrkina, sem heyra undir þennan lið. Umsækjendur eru þessir: Haukur Jörundsson, til þess að kynna sér búnaðarháttu í Englandi, Óskar Sveinsson, til að stunda garðyrkjunám í Noregi, Páll Pálsson, til framhaldsnáms í dýralækningum, Óskar Bjarnason, til að
kynna sér herzlu lýsis, og Hjalti Björnsson landbúnaðarkandídat, sem dvelst nú í Danmörku, en á nú kost á vinnu þar til frambúðar. Búnaðarfél. Ísl. telur þörf á vinnu hans hér á landi, og bíður hann nú eftir að komast heim og starfa hér.
7. brtt. er nýr liður, en þó gamall kunningi. Það er 1000 kr. styrkur til Skallagrímsgarðs í Borgarnesi. Þennan styrk þótti ekki rétt að fella með öllu niður nú.
8. brtt. er 15 þús. kr. hækkun á styrk til Handiðaskólans. Framvegis mun skólinn verða í húsakynnum tilraunaskólans, sem ætlazt er til, að reistur verði.
9. brtt. er styrkur til Sigurðar Skúlasonar, til að halda uppi tilsögn í framsagnarlist. Fyrrv. stj. felldi niður þennan styrk. Styrkurinn er bundinn því skilyrði, að prestsefnum verði veitt ókeypis tilsögn í framsagnarlist. — B-liður er styrkur til Hallgríms Helgasonar tónskálds fyrir að vinna að endurbótum á söngkennslu í skólum í samráði við fræðslumálastjórnina. Þennan lið hafði fyrrv. stj. fellt niður úr fjárlfrv., en lét standa fjárveitingu til sama manns á öðrum stað til útgáfu sönglaga. Fjvn. leggur aftur á móti til, að útgáfustyrkurinn falli niður.
10. brtt. er styrkur til Þjóðskjalasafnsins, og er hann hækkaður um 2000 kr. vegna bókbands og fleira.
11. brtt. er varðandi skáld, rithöfunda og listamenn. Eins og kunnugt er, lagði n. fram till. við 2. umr. um nýtt fyrirkomulag við úthlutun styrkjanna, en hæstv. Alþ. gat ekki fallizt á hana. En n. þótti nauðsynlegt að bera fram aðra till. í þessu máli, því að annars stendur ekkert um það, hvernig úthluta skuli því fé, sem þingið veitir á fjárl. til þessara mála. Nú gerir n. þá till., að n., sem ráðh. skipar, úthluti þessu fé. Í n. þessa skal skipa fimm menn, fjóra samkv. tilnefningu þingflokkanna og forseta Þjóðvinafélagsins, og skal hann vera form. n.
12. brtt. er dálítil hækkun á styrk til Jóns Norðfjörðs leikara.
13. brtt. er styrkur til lúðrasveitar Reykjavíkur. Hún fór fram á helmingi hærri upphæð. En n. leit svo á, að Reykjavíkurbæ bæri að leggja þar nokkuð á móti.
14. brtt. hef ég lýst, þar sem ég ræddi um 9. brtt., b-lið. Það er útgáfustyrkur til Hallgríms Helgasonar. N. leggur til, að liðurinn falli niður.
15. brtt. er varðandi Landssamband blandaðra kóra og kvennakóra. Er hún ekki um annað en gera þetta landssamband jafnrétthátt öðrum kórum í landinu. Er veitt dýrtíðaruppbót á þennan styrk eins og styrki til annarra kóra.
16. brtt. er um brjóstlíkneski af Hirti Snorrasyni fyrrv. alþm. og skólastjóra. Hann var, eins og kunnugt er, mikill verðleikamaður á mörgum sviðum. Hefur verið ákveðið að reisa brjóstlíkneski af honum í garðinum á Hvanneyri við hliðina á líkneski af Halldóri Vilhjálmssyni. Líkneskið hefur verið í smíðum síðan 1940, en er nú fullgert. En kostnaður hefur orðið meiri en gert var ráð fyrir þá.
17. brtt. er sami styrkur og áður hefur verið veittur til blaðanna Heimskringlu og Lögbergs. Tel ég óþarft að rökstyðja það, hvers vegna rétt er að styrkja þessi blöð, sem gefin eru út af löndum ökkar vestan hafs.
18. brtt. er varðandi tilraunastarfsemi í þágu landbúnaðarins, 25 þús. kr. hækkun. Er ætlazt til, að það fé renni allt til tilraunastöðvar á Reykhólum. Hv. þm. Barð. (GJ) flutti brtt. um þetta við 2. umr. fjárl. fyrir nokkrum árum. Vill n. viðurkenna réttmæti þessara till. og leggur til, að nokkru fé verði varið til þessa máls.
19. brtt. er nýr liður. Það er til fyrirhleðslu á Þverárbökkum neðan Þverárbrúar. Þessi fyrirhleðsla er nauðsynleg, vegna þess að Þverá er að brjóta skörð í þjóðveginn fram hjá Bakkaseli, og er þar stórt graslendi í mikilli hættu. Fannst n., að ekki yrði hjá því komizt að reyna að bægja þessari hættu frá.
20. brtt. er um hækkun á styrk til dýralækna, og er hækkunin ætluð manni, sem heitir Hólmgeir Jensson og stundar dýralækningar.
21. brtt. er styrkur til Sverris Markússonar til dýralæknisnáms samkv. till. yfirdýralæknis.
22. brtt. er nýr liður, viðurkenningarstyrkur til Bjarna Böðvarssonar í Bolungavík og Eiríks Einarssonar, Réttarholti, 2500 kr. til hvors. Það getur verið, að þetta þyki lágt, en n. treysti sér ekki til að hafa þessa upphæð hærri. (GJ: Fyrir hvað fær Bjarni styrk?) Bjarni Böðvarsson hefur lagt líf sitt í hættu til að bjarga 7 mönnum úr sjávarháska.
23. brtt. er um, að liðurinn Íslenzk ull falli niður. N. virðist ekki næg ástæða vera til þess, að þessi útgjaldaliður sé látinn standa í fjárl.
24. brtt. er lítils háttar hækkun á styrk til gamalmennahæla, og er ætlazt til, að þessi hækkun renni til gamalmennahælisins á Patreksfirði.
25. brtt. er aðeins um reglur við úthlutun á því fé, sem varið er til mæðrastyrksnefnda, og er ætlazt til, að fénu sé úthlutað að fengnum till. Mæðrastyrksn. Reykjavíkur, Þessi athugasemd, sem er brtt., féll niður við 2. umr.
26. brtt. er um framleiðslubætur. N. leggur til, að liðurinn falli niður.
27.–45. brtt. snerta allar 18. gr. Það eru ýmsar leiðréttingar og smá-fjárveitingar til manna, sem fullnægja þeim skilyrðum, sem venjulega hafa verið lögð til grundvallar, þegar þessir smástyrkir 18. gr. hafa verið ákveðnir. Ég tel ekki ástæðu til að ræða hvern lið sérstaklega, nema tilefni gefist til.
46. brtt. er nýr liður, vegna nýrra launal., 41/2 millj. kr. Það hefur tekið töluverðan tíma fyrir n. að fá upplýst, hvað samþykkt launal.- frv. mundi hafa mikil aukagjöld í för með sér. Fyrst þegar n. leitaði til ráðun. um upplýsingar, gaf skrifstofustj. fjmrn. upp lægri upphæð en nú. Það er gert ráð fyrir, eins og frv. liggur fyrir nú, að hækkunin muni nema kringum 6 millj. kr. En samkv. upplýsingum frá stj. kemur hækkunin ekki til framkvæmda á fyrsta fjórðungi næsta árs, og er upphæð fjvn., 41/2 millj. kr., miðuð við það.
47. brtt. A er heimild, sem fellur undir 22. gr. Þar er farið fram á heimild fyrir ríkisstj. til að greiða halla, ef hann verður, á óperettu, sem viðurkenndir söngfrömuðir hér í bænum hafa samið.
47. brtt. B tilheyrir sama lið. Þar er farið fram á ábyrgð fyrir Konráð Gíslason til að koma upp verkstæði fyrir áttavitasmíði í Reykjavík. Konráð Gíslason er, eins og flestum, sem við útgerð fást, er kunnugt, áttavitasmiður og viðgerðarmaður. Hann hefur nú orðið að láta af hendi það húsnæði, sem hann hefur haft, og þarf því að fá skilyrði til að geta unnið að þessu eins og áður. Það er því nauðsynlegt, að þetta fáist framkvæmt.
Stafliður C undir sama lið er að greiða 100 þús. kr. til Hallormsstaðar til þess að kenna kennslukonum vefnað. Þessi liður var felldur niður í fjárlfrv. af fyrrv. ríkisstj., en virðist þurfa að vera, því að kennslan má ekki falla niður, og hefur n. gert till. samkv. því.
Undir staflið D er heimild til þess að verja úr ríkissjóði 1,4 millj. kr. til aukningar á símakerfinu, ef tekjur landssímans leyfa. N. var kunnugt um, að landssímastjórnin hefur farið fram á heimild til þess að byggja símahús í Borgarnesi og Hrútafirði án þess að fá um það ádrátt hjá fyrrv. ríkisstj. Sömuleiðis lá fyrir n. rökstudd ósk frá Vestmannaeyjum um, að þar yrði komið upp nýrri símastöð og endurbætt símakerfi. Þetta var svo rætt í n., að viðstöddum hæstv. fjmrh. og fulltrúa póst- og símamálastjóra, og þar kom það til talssambandi við þá hækkun, sem væntanleg er á símagjöldum, að ef tekjur landssímans leyfa, sem ætla má eftir, væntanlega hækkun, verði ríkisstj. heimilað að verja 1,4 millj. kr. til byggingar nýrra símastöðva í Borgarnesi, Vestmannaeyjum o.fl. stöðum og svo til endurbóta á símakerfi landsins.
Þá er E-liður, heimild fyrir ríkisstj. til þess að verja allt að 4 þús. kr. til að styrkja afskekkta staði til að hafa lærða hjúkrunarkonu, eftir till. heilbrigðisstjórnar. Kunnugt er, að ýmsir hv. alþm. hafa við 2. umr. þessa máls borið fram óskir í þessa átt. N. ræddi þetta við landlækni og komst að þeirri niðurstöðu, að heppilegt væri, að ríkisstj. hefði heimild í þessu efni. N. ákvað upphæðina, en ekki, hvernig hún skyldi skiptast, heldur fer það eftir till. heilbrigðisstjórnar.
Stafliður F er heimild handa ríkisstj. tii þess að selja varðskipið Þór, ef viðunandi boð fæst, enda verði fénu varið til smíða eða kaupa á nýju varðskipi. Þetta er till. meiri hl. fjvn., og skýrir hún sig sjálf. Ég tel ekki þörf að ræða hana, enda mundi það, sem ég kynni um það að segja, ekki verða til sérstakra meðmæla fyrir þessari till., en það er sem sagt till. frá meiri hl. fjvn.
Þá er G-liðurinn. Hann er um að leggja til hliðar og geyma fé á sérstökum reikningi, sem ætlað er til sérstakra framkvæmda, ef upphæðin er ekki notuð. Um þetta er ekkert nýtt að segja. Þetta hefur staðið í fjárl. fyrr og talið sjálfsagt, að slík ákvæði séu í fjárl.
Þá kemur stafliður H, sem er heimild handa ríkisstj. að greiða Matthíasi Einarssyni lækni óskert prófessorslaun, er hann lætur af yfirlæknisstörfum í Landakotsspítalanum. Þessi virðulegi og velmetni læknir er nú meira en hálfsjötugur að aldri, og þarf ég ekki að lýsa fyrir hv. alþm. því áliti, sem þessi stórvirki og vinsæli læknir nýtur með alþjóð. Ég kann ekki heldur tölu á þeim hóp læknastúdenta, sem hafa lært hjá honum, unnið með honum og séð handbrögð hans og haft mjög gott af, né heldur kann ég tölu á því fé, sem hann hefur á ýmsum tímum gefið eftir þeim, sem eitthvað hafa átt erfitt með að greiða læknishjálp. Ég tel víst, að hv. alþm. muni vera sammála fjvn. um það að sýna Matthíasi Einarssyni þann sóma, sem hér er lagt til, að gert verði, og skal hér ekki hafa um það fleiri orð.
Þá kemur stafliður I, sem fjallar um að greiða dr. Eiríki Albertssyni á Hesti þá viðbót við lífeyri, að hann fái 6 þús. kr. árslaun að viðbættri verðlagsuppbót. Þetta var fellt niður af 18. gr., og sama er að segja um staflið J, um séra Jakob Kristinsson fyrrv. fræðslumálastjóra, sem eins stendur á um. Voru báðir felldir úr 18. gr., en teknir í þessa gr., meðan verið er að reikna út laun þeirra. Þessir tveir menn og störf þeirra eru svo kunn, að ég þarf ekki um það að ræða frekar.
Stafliður K er heimild til þess að verja 5 millj. kr. til aukningar fiskiflota landsmanna. Þessi till. er tekin upp í samræmi við vilja hæstv: ríkisstj., og er skýringin sú, er hér greinir: Í framkvæmdasjóði eru 11375000 kr., en af því fé er í fjárl. varið 5 millj. kr. til skipasmíða. Nú er hér til meðferðar í þ. frv., sem gerir ráð fyrir, að lagðar séu fram 3 millj. kr. til kaupa á landbúnaðarvélum. Þá verða eftir 3375000 kr., og þyrfti að taka að láni 1625000 kr. í þessu skyni, það er að segja, ef heimildin er notuð að fullu, sem nú er lagt til að veita hæstv. ríkisstj.
L er nýr liður og líka fluttur að tilmælum hæstv. ríkisstj., og er þar lagt til að verja 500 þús. kr. til flugmála, ef þörf krefur, og er það vegna þess, að ef til yfirtöku á flugvöllunum í Reykjavík og Keflavík kemur, er nauðsynlegt að hafa yfir meira fé að ráða en gert er ráð fyrir í fjárl. Hv. þm. mun öllum kunnugt, að samkv. samningi við hernaðaryfirvöldin, brezku og amerísku, þá stendur það til, að íslenzka ríkið yfirtaki flugvellina. Er þá nauðsynlegt, að fé sé handbært til þeirra útgjalda, sem verða kynnu í sambandi við yfirtökuna og starfrækslu þessara flugvalla. — Ég vil taka það fram, að þessi heimild er ekki til þess að kaupa þessa flugvelli, því að þeir eiga að afhendast landinu án endurgjalds.
Loks er á þskj. 731 brtt. frá n. eða till. um umbætur á Þingvöllum, 90 þús. kr. Það er bein fjárveiting ætluð til að koma á 15. gr. Þessi till. réttlætist af bréfi því frá Þingvallanefnd, sem ég vil leyfa mér, með leyfi hæstv. forseta, að lesa hér upp:
Reykjavík, 14. des. 1944. „Á fundi Þingvallanefndar í dag var rætt um nauðsynlegar umbætur á þjóðgarðinum. Voru nm. á einu máli um það, að ekki verði komizt hjá að gera á næsta sumri umbætur þær, er hér greinir:
1. Akvegur af Þingvallavegi niður í
Kárastaðanes kr. 60 þús. = 30
þús. annars staðar frá ........ kr. 30.000.00
2. Framhald gangstígs með vatninu 20.000.00
3. Almenningssalerni ............ - 40.000.00
Kr. 90.000.00
Nefndin leyfir sér að fara fram á það, að ríkisstjórnin og fjvn. mæli með þessu framlagi í fjárlögum 1945.„
N. flutti því þessa till. samkv. ósk Þingvallan. og í samráði við hæstv. ríkisstj. Síðari brtt. er aðeins lítils háttar leiðrétting á orðalagi við 27. brtt. á þskj. 725, að liður, sem lagt er til, að falli niður, nefnist: „Til framleiðslubóta og atvinnuaukningar“, og er það réttnefni, en á þskj. er hann nefndur: „Til framleiðslubóta o.s.frv.“
Ég held þá, að ég hafi minnzt á brtt. fjvn. við þessa umr., og er þess þá að geta, að þær eru að langmestu leyti fluttar í samráði við og sumpart eftir ósk hæstv. ríkisstj. og í rauninni í mörgum tilfellum til þess að mæta að nokkru leyti óskum hv. þm., sem bornar eru fram í heyranda hljóði eða við n. — Hækkunin, sem hér um ræðir, er alls 4709638 kr. Eins og ég skýrði frá áðan, hefur stj. í hyggju að bera fram till. um hækkun á, símagjöldum, um 3 millj. kr., og enn fremur brottfall á 2 millj. kr. til áburðarverksmiðju, og enn fremur liggur fyrir Alþ. frv. um nýjan tekjuaukaskatt. Gert er ráð fyrir aukatekjum vegna þessa frv. um 6 millj. kr. Ef svo fer fram sem þar horfir og tekið er um leið tillit til þeirra till., sem hér hefur lýst verið, og fjárl. að öðru leyti, þá virðist n:, að greiðsluafgangur muni nema á þessu stigi málsins 654457 kr., en rekstrarafgangur 8855403 kr.