09.11.1945
Neðri deild: 29. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 1050 í B-deild Alþingistíðinda. (1758)
60. mál, raforkulög
Frsm. (Sigurður Thoroddsen) :
Herra forseti. Út af fyrirspurn hv. þm. Borgf. viðkomandi virkjun Andakílsár, þá skal ég játa það, að frv. gerir ekki ráð fyrir því, hvað þar verði gert. Þetta er verk, sem þegar er komið af stað. Verði frv. samþ., verður ekki um annað að gera en láta koma til kasta Alþ. og láta það skera úr um, hvort rafveita ríkisins skuli reka stöðina eða veita undanþágu og leyfa að reka hana sjálfstætt. Ég tel sjálfsagt, að iðnn. taki þetta til athugunar og hafi um þetta atriði samvinnu við hv. þm. Borgf.
Eins og ég hef áður sagt, tel ég mikinn kost, að þetta frv. er komið fram, og tel nauðsynlegt, að það verði afgr. á þessu þingi.
Ég skildi hv. þm. Árn. þannig, að hann teldi þetta frv., sem hér liggur fyrir, frekar líklegt til samkomulags. Og benti hann á, að með styrkákvæðinu væri gengið til móts við þá, sem erfitt eiga með að afla sér rafmagns. Hv. þm. Árn. gengur þess ekki dulinn, hve miklir erfiðleikar eru á því að afla strjálbýlinu raforku, og tók það fram, að takmörk væru fyrir því, hve langt væri hægt að ganga í því efni. En hvorki hann né ég komum til með að segja til um það. Rannsókn verður að skera úr um það.
Hv. þm. Borgf. taldi, að í þessu frv. svifi það í lausu lofti, á hvern hátt ætti að styrkja veiturnar eða út frá hvaða verði ætti að ganga, þegar áætluð yrði styrktarþörf rafveitnanna og eins áætlunin um það, hvort ein rafveita gæti borgað sig eða ekki. Þetta er að vísu rétt. En nú er það svo, að þegar gerðar eru áætlanir um verk og þar með rekstraráætlanir og fleira, þá hefur maður allajafnan ekki á öðru að byggja en þeirri reynslu, sem fyrir liggur. Sérfræðingar vita til dæmis, hvað verðið má vera hátt, til þess að það seljist svo og svo mikið. Út frá öðru verður ekki gengið.
Í fyrra var rætt um það, hvort hentugra væri, eins og ákveðið var í því frv., að gera ráð fyrir að binda verðið þannig, að sama verð væri á raforku alls staðar á landinu, eða eins og í þessu frv. er gert ráð fyrir, að hafa það óákveðið og láta ákveða það á hverjum stað eftir því, sem bezt hentaði. Þetta er meginmunurinn á frv. Ég er persónulega á þeirri skoðun, að ekki nái nokkurri átt að binda sama verð við allt landið. Ég tel, að það yrði til þess, að sá mikli kostnaður, sem fylgir rafveitum í strjálbýlinu, hljóti að leggjast að miklu leyti á þéttbýlið og jafnvel verða til þess að draga úr framkvæmdum þar. En ég get ekki farið frekar inn á þetta hér.
Hæstv. samgmrh. sló því föstu í ræðu sinni um þetta mál, að hann hefði lagt þetta frv. fram til samkomulags og eiginlega stæði ég að því. Ég lýsti yfir því í fyrra, að ég væri í meginatriðum fylgjandi frv., sem forstjóri rafmagnseftirlits ríkisins væri að semja, en það er einmitt þetta frv. Ég get staðfest þetta nú, að ég get í öllum aðalatriðum fylgt þessu frv. Þar fyrir segi ég það ekki, að ég gæti ekki, eins og hæstv. ráðh., fellt mig við einhverjar breytingar, ef betur mætti fara. Þessi afstaða hæstv. ráðh. kom flatt upp á mig, en hún er þó að mér finnst í alla staði réttmæt. Eftir því sem hæstv. ráðh. talaði, virðist frv. vænlegt til samkomulags. Hæstv. ráðh. benti á einstaka atriði, sem hann taldi geta orkað tvímælis, og er það í samræmi við fyrri afstöðu hans. Hann kvað það vera sérstaklega einkaréttarákvæðin í 1. gr. Máli sínu til stuðnings benti hann á, að Samband íslenzkra rafveitna hefði samþykkt mótmæli gegn þessu einkaréttarákvæði á síðasta ársþingi. Þetta er ekki alls kostar rétt. Þar kom að vísu fram ályktun, sem gekk í þessa átt, og skal ég lesa hana upp, með leyfi hæstv. forseta:
Aðalfundur S.Í.R. 1945 ályktar út af framkomnum álitsgerðum og frv. til raforkulaga á síðasta Alþ. að lýsa yfir því, að fundurinn telur ótímabært, að ríkissjóður taki að sér einkarétt á vinnslu á raforku í landinu, og varhugavert fyrir áframhaldandi þróun raforkuvinnslunnar, að réttur sá, er héraðsstjórnir hafa nú skv. vatnalögunum, sé af þeim tekinn, enda með öllu óþarft, þar sem ríkissjóður hefur þegar samkv. sömu l. víðtækan rétt til að skipuleggja og taka að sér vinnslu raforku með almenningshag fyrir augum.
Þessi ályktun var lögð fyrir fundinn, en kom aldrei til atkv. Og ég sel það ekki dýrara en ég keypti, að ósýnt hefði orðið um afdrif hennar, ef hún hefði komið til atkvæða. Þess vegna er það ekki rétt hjá hæstv. ráðh., er hann segir, að þessi fundur hafi samþ. ályktunina. En það er rétt, að ályktunin kom fram, og um þetta atriði voru skiptar skoðanir á þessum fundi.
Hvað ályktuninni sjálfri viðvíkur, þá er það ekki rétt, að með þessu sé verið að taka rétt af einhverjum sérstökum, því að samkv. vatnalögunum hefur ríkið þann rétt, og þarf því leyfi ríkisstj. Þá taldi hæstv. ráðh. undanþáguákvæði 1. gr. ekki nógu rúmt. Það má vitanlega deila um það, við hvaða hestaflatölu ætti að miða. En þó litið væri svo á, að það mætti hækka það upp fyrir 500 hestöfl, eins og nú er háttað hér á landi, eða hærra, þá væri það að gefa og taka í sömu andránni. Þá taldi ráðh., að frv. gerði héraðarafveitum ríkisins hærra undir höfði en öðrum, og taldi líkindi til þess, að endirinn yrði sá, að allt yrði héraðarafveitur ríkisins. Hver kaupstaður verður að velja um það út af fyrir sig, hvort hann vill hafa sína veitu eða ekki.
Ég sé svo ekki ástæðu til að hafa um þetta fleiri orð, en vil benda á, að það er nauðsynlegt, að málið fái lausn á þessu þingi.