08.04.1946
Neðri deild: 104. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 1765 í B-deild Alþingistíðinda. (2849)
159. mál, síldarniðursuðuverksmiðja ríkisins
Atvmrh. (Áki Jakobsson) :
Ég vil ekki láta þessa umr. líða hjá án þess að rekja nokkuð sögu þessa máls.
Hæstv. dómsmrh. og hv. 2. þm. S.-M. sögðu, að stjórn síldarverksmiðjanna hefði haft forgöngu um þetta mál. Það er satt, að stjórnin styrkti dr. Jakob til náms í Bandaríkjunum og kynnti hann sér meðal annars niðursuðu. Á síðastliðnu sumri voru svo gerðar tilraunir á Siglufirði með niðursuðu. Að tilraununum unnu með dr. Jakob tveir menn, annar með mikla reynslu í niðursuðu. Þessir menn telja, að norðurlandssíldin sé mjög gott hráefni til vinnslu á þennan hátt, en hins vegar telur formaður stjórnar síldarverksmiðjanna, að með þessum tilraunum sé ekkert sannað, og leggur til, að tilraununum sé haldið áfram á næsta sumri í öðru húsnæði. Dr. Jakob telur hins vegar tilgangslaust að gera slíkar tilraunir út í bláinn. Ef tilraunir eru gerðar, þá á að byggja á þeirri reynslu, sem þær færa.
Stjórn síldarverksmiðjanna ákvað að fá Gránufélagsverksmiðjuna gömlu á Siglufirði til að gera tilraunir í sumar, en það mun vera elzta verksmiðjuhús á landinu og er þar auðsær áhuginn á þessu máli. Dr. Jakob hefur neitað að vinna að tilraunum á þennan hátt. Ég tel rétt að benda á, að niðursuðan á einungis að vera lítill þáttur í afköstum þessarar verksmiðju. Það, sem ágreiningur er um, er það, að stjórn síldarverksmiðjanna telur málið ekki enn þá nægilega undirbúið og vill fresta framkvæmdum. Komið hefur fram till. frá Þóroddi Guðmundssyni um, að stjórn síldarverksmiðjanna ákvæði, að reist yrði þessi verksmiðja, en þá ákvað meiri hluti verksmiðjustjórnarinnar að láta gera nýjar tilraunir. Þess vegna er það augljóst, að ef í þetta frv. yrði sett ákvæði um að fela stjórn síldarverksmiðjanna framkvæmd þessa máls, þá mundi það stöðvast, enda kom það fram í ræðu hæstv. dómsmrh. Ég byggi það mikið á áliti sérfræðinganna, að ég tel, að sjálfsagt sé að flýta framkvæmd þessa máls sem mest má verða. Ég skal ekki neita því, að stjórn síldarverksmiðjanna hefur unnið gott starf með því að styðja dr. Jakob Sigurðsson til náms í þessum greinum, en það eru engan veginn nægileg rök fyrir því, að hún eigi að ráða framkvæmd þessa verks. Ég sagði áðan, að Síldarverksmiðjur ríkisins ættu ekki yfir fagmönnum að ráða, en ég átti þar með ekki við það, að stjórn verksmiðjanna ætti að vera skipuð fagmönnum.
Þá tel ég, að hæpið sé, að rúm sé fyrir þessa verksmiðju á lóð verksmiðjanna, svo að hér verður að byrja allt að nýju á nýjum stað. —Hæstv. dómsmrh. dró hér inn í umr. skipun mína á byggingarstjórn þessarar verksmiðju á Skagaströnd, og taldi hann, að stjórn síldarverksmiðjanna hefði yfir að ráða meiri þekkingu og meiri mannafla en nokkur annar aðili. Það kann nokkuð að vera satt í þessu, en ég tel þó mikið á skorta, svo að vel sé í þessu efni Til dæmis átti þetta stærsta fyrirtæki á landinu ekki yfir að ráða neinum vélaverkfræðing fyrr en á síðasta ári, svo að eitt dæmi sé nefnt. Það er þess vegna síður en svo, að þetta fyrirtæki hafi átt nægilegum fagmönnum á að skipa.
Árið 1942 var lagt fyrir þ. frv. um byggingu síldarverksmiðja á Siglufirði og Skagaströnd. Þáverandi atvmrh., Magnús Jónsson, fól stjóra síldarverksmiðjanna að undirbúa byggingu þessara verksmiðja. Þegar tók að líða á árið 1944 var þessum undirbúningi það langt komið, að búið var að gera teikningu af þessum verksmiðjum, og var hún að heita má alveg eins og teikningar frá 1937, en á þeim teikningum eru augljósir gallar, sem nú mætti lagfæra og m. a. spara með því mannafla. Þessi teikning hafði legið um tveggja ára skeið í höndum verksmiðjustjórnarinnar. Ég taldi ófært að byggja nú verksmiðju eftir þessari teikningu eftir Jón Gunnarsson frá 1937 og byggði álit mitt á dómi verkfræðinga, reynslu, sem fengizt hefur við starfrækslu Rauðku á Siglufirði. Þórður Runólfsson hafði gert teikningu, þar sem bent er á, að heppilegt muni vera að „centralisera“ meir kraftinn en þá var venja, og liggur þetta fyrir í skjölum verksmiðjanna. Það er rétt hjá hæstv. dómsmrh., að nú er ekki lengur ágreiningur um þetta atriði að hafa einn „central“ í stað margra smákatla. Nú er t. d. verið að setja upp einn ketil á Siglufirði, sem á að koma í stað 7 annarra og sparar 7–8 menn, og eru þetta geysilegar framfarir, en um þetta var ágreiningur fyrst, þegar Þórður Runólfsson kom fram með það. Þar að auki hafa verið settar upp túrbínur til þess að framleiða rafmagn með gufu. Ég er í engum vafa um það, að það var ákaflega nauðsynleg ráðstöfun að skipta um þessa byggingarstjórn. Engin von hefði annars verið til þess, að þessar verksmiðjur, sem verið er að byggja, hefðu verið tilbúnar fyrir næstu vertíð 1946. Ég átti ýtarlegt samtal við stjórn verksmiðjanna og formann verksmiðjustjórnar, áður en byggingarstjórnin var skipuð. Hans plan var þetta: Fyrir 1946 skyldi stækka þessa verksmiðju um 3000 mál. Meira taldi hann ekki hægt að gera. Fyrir 1947 skyldi byggð síldarverksmiðja á Siglufirði og fyrir 1948 á Skagaströnd. Þetta var plan þeirra í stjórn síldarverksmiðjanna, og þegar mér var ljóst, að þetta var skoðun meiri hl. stjórnarinnar, sagði ég þeim, að ég tæki málið úr þeirra höndum. Skipaði ég svo byggingarstjórn, sem skyldi vinna að því að koma þessu í framkvæmd fyrir vertíðina 1946. Benti ég stjórninni á, að það væri mikið í húfi að koma verksmiðjunni upp svo fljótt sem unnt væri, og skyldi ekkert til þess sparað. Jafnvel þótt verksmiðjurnar mundu kosta 1–2 millj. kr. meira, mundi það brátt vinnast upp og margfalt það með auknum afrakstri við að geta tekið á móti hinum nýja flota í stað þess að dæma skipin í góðu síldarári til að liggja við land. Ég efast ekki um það, að menn viðurkenni þetta fullkomlega nú. Og þetta eru höfuðrökin fyrir því, að byggingarstjórnin var skipuð. Þetta átti sem sagt að tryggja það, að allt væri gert, sem unnt væri af hálfu þess opinbera, svo að síldarverksmiðjurnar kæmust upp fyrir vertíð 1946 og hægt væri að taka á móti hinum nýju skipum. Svo kom líka það atriði til mála, sem alltaf er hugsanlegt, að togararnir yrðu gerðir út á síld. Tvær verksmiðjur eru í eign togarafélaga, verksmiðjurnar á Hjalteyri og Djúpuvík, og mundu þær þá taka síld frá sínum togurum. Yrði þá þörfin enn þá brýnni fyrir auknar verksmiðjur. Ég hafði samráð við nýbyggingarráð um þetta mál, og var það líka þeirrar skoðunar, að einskis skyldi látið ófreistað til að koma verksmiðjunum upp í tæka tíð. Ég get ekki fullyrt, að verksmiðjurnar komist upp í tæka tíð, en það mun ekkert vera látið ógert til að gera það mögulegt að koma þeim framkvæmdum áfram. Sérstaklega verður lögð áherzla á að koma því svo fyrir, að hægt verði að starfrækja þær, ef ekki að öllu leyti, þá að einhverju leyti. Endurbætur á Síldarverksmiðjum ríkisins eru nú í höndum byggingarstjórnar og verða ýmsar ráðstafanir gerðar til bóta á þeim og eru flestar þannig, að verksmiðjustjórnin hefur vanrækt að láta gera þær. Ég vil nefna eitt lítið dæmi, sem skiptir þó miklu máli. Það eru engin sjálfvirk tæki í mjölhúsum Síldarverksmiðja ríkisins. Og meira að segja á þeim tímum, þegar atvinnuleysi var mikið, var erfitt að fá menn í mjölhús ríkisins. En einstaklingsfyrirtæki þurfa ekki 1/3 af þeim mannskap, sem ríkið þarf í sín mjölhús. Svona eru mörg atriði. Stjórn Síldarverksmiðja ríkisins vantar einhvern, sem hefur yfirlit yfir stjórnina og kunnáttu jafnt á hinu stóra sem hinu smáa. Þegar ráðstafanir eru gerðar, þá er aðeins miðað við líðandi stund. Þetta byggist á því, að forstjóri verksmiðjanna er ekki vélaverkfræðingur og vantar því yfirsýn yfir þetta sem forstjóra, þótt hann sé mætur og dugandi maður. Síldarverksmiðjur ríkisins eru að verða meira og meira aftur úr. Þannig var það í stríðsbyrjun, og er nú svo komið, að ekki verður við unað. Það þarf því á næstu árum að byggja upp a. m. k. aðra eins verksmiðju á Siglufirði og þá, sem nú er verið að reisa, og kannske tvö- eða þrefalda nýju verksmiðjuna og stöðva svo gömlu verksmiðjurnar, því að það eru takmörk til fyrir því, hve lengi á að starfrækja gamlar verksmiðjur. Tæki úr þeim mætti að sjálfsögðu nota í nýju verksmiðjurnar. Gömlu verksmiðjurnar á Siglufirði eru allar komnar á hámark þessa tíma. Þetta kemur svo út sem lækkun á síldarverðinu til sjómannanna. Ég vil sérstaklega benda á það, að hugmyndin um sérstakan kraftmótor fyrir síldarverksmiðjurnar er frá Þórði Runólfssyni. Og ég lýsi vanþóknun minni á því, að hæstv. dómsmrh. skuli hafa orðið til þess og það á hæstv. Alþ. að veitast að þessum mæta manni. Ég hef orð margra manna, sem hafa meiri þekkingu á þessum málum en hæstv. dómsmrh., fyrir því, að Þórður sé einhver allra færasti fagmaður hérlendis á sviði síldarverksmiðja. Honum getur vitanlega orðið á mistök, en hann er jafnfær fyrir því. Það er ekki hægt að skapa nýjungar í þessari iðn án þess að gera mistök. Og þessir menn læra ekki síður á þeim mistökum en því, sem þeir gera vel. Og það er ekki minnsti vafi á því, að það er ógerlegt að reisa verksmiðjur án þess að kveðja hann þar til. Eins og ég tók fram áðan, er byggingarstjórnin skipuð eingöngu með tilliti til sérþekkingar. Úr því að hv. 2. þm. S.-M. var að tala um, að þetta væru pólitískir duttlungar, ætla ég að lesa hér upp nöfn þessara manna, svo að hv. þm. geti séð, hverjir þeir eru: Formaður er Trausti Ólafsson efnafræðingur. Hefur hann mikið komið við sögu síldarverksmiðjanna á Íslandi allt frá byrjun. Snorri Stefánsson, verksmiðjustjóri Rauðku á Siglufirði. Hefur hann langa reynslu í störfum við verksmiðjurnar og átti hugmyndina að því fyrirkomulagi, sem Rauðka hefur verið byggð eftir á undangengnum tveimur árum. Magnús Vigfússon, fastur starfsmaður hjá Síldarverksmiðjum ríkisins. Hann er byggingarmeistari og nýtur mikils álits í sínu fagi. Og svo er það Þórður Runólfsson vélaverkfræðingur, einhver færasti maður á sínu sviði hérlendis. Þessir menn skipa byggingarstjórnina, og ég er sannfærður um það, að þessum mönnum mun reynast það létt verk að hagnýta allar nýjungar, sem vitað er um á þessu sviði, víð byggingu þessara verksmiðja, sem nú eru í smíðum. En það er vitað, að þær verksmiðjur, sem nú er verið að byggja, munu bera langt af þeim verksmiðjum, sem við höfum séð áður á Íslandi og þótt víðar væri leitað.