27.04.1946
Sameinað þing: 43. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 335 í D-deild Alþingistíðinda. (4261)
228. mál, vantraust á ríkisstjórnina
Atvmrh. (Áki Jakobsson) :
Herra forseti. Góðir hlustendur. Ríkisstj. hefur svarað beiðni Bandaríkjastj. um herstöðvar, en ríkisstj. hefur ekki lýst yfir því, að hún muni neita öllum tilmælum um herstöðvar, og er því ekki að fullu og öllu bundinn endi á þetta mál, og það er það, sem vantar enn þá, og það er það, sem sérstaklega kom fram í ræðu Lúðvíks Jósefssonar, þegar hann ræddi um þetta mál. Þetta veit hv. 3. landsk. og þurfti þess vegna ekki að halda þá ræðu, sem hann hélt um herstöðvarnar.
Út af fyrirspurn hv. 3. landsk. um það, hvaða ráðstafanir hafi verið gerðar til undirbúnings því að taka við Keflavíkurflugvellinum, skal ég taka það fram, að ráðstafanir hafa verið gerðar til þess að ganga frá fyrirkomulagi þessara mála og er ekki fullljóst enn þá, hvort hann verður rekinn jafnhliða Reykjavíkurflugvellinum eða á annan hátt. En þetta er verkfræðinganna að athuga.
Hv. 3. landsk. (HG) hefur gerzt allreiður yfir upplýsingum hv. 4. landsk. (StgrA) um sérsamkomulag Alþfl. og Sjálfstfl. um afgreiðslu tryggingafrv. Sannleikurinn í þessu máli er, að Sósfl. flutti fram ýmsar endurbætur á tryggingafrv., og voru þessar helztar :
1. 25% hækkun á öllum lífeyrisgreiðslum.
2. Að ekkjubætur væru ekki felldar niður úr frv. og þessar bætur látnar líka ná til einstæðra mæðra og hækkaðar verulega.
3. Að föst iðgjöld yrðu lækkuð um 1/3, en í stað þess yrði lagt á hundraðsgjald á tekjur, og er það mikil bót hinum lægst launuðu.
Sjálfstfl. heimtaði hins vegar 7–8 millj. kr. lækkun á útgjöldum trygginganna. Alþfl. vildi ekki ræða við Sósfl. um till. hans til lagfæringar á tryggingunum, en kaus heldur að semja við Sjálfstfl. um skerðingu á réttindum hinna tryggðu, en á móti þessu fékk hann að halda aðstöðu sinni til þess að gera tryggingastofnunina að pólitísku valdatæki fyrir sig í enn ríkara mæli en verið hefur. Ég vil taka fram, að Kvenréttindafélag Íslands, Mæðrastyrksnefndin og stjórnendur þessara samtaka úr öllum flokkum hafa mótmælt þessari skerðingu á réttindum ekkna og einstæðra mæðra. Það skal fram tekið, að þm. Sósfl. í Ed. greiddu atkv. á móti lækkun á framlagi ríkissjóðs til trygginganna. Hv. 3. landsk. (HG) kvaðst hafa orðið fyrir vonbrigðum, að ekki skuli hafa tekizt góð samvinna við okkur sósíalista um framgang alþýðutrygginganna. En hvers vegna sneri Alþfl. sér eingöngu til Sjálfstfl.? Því er auðsvarað. Það var vegna þess, að Alþfl. þurfti að gera þá verzlun við Sjálfstfl., sem áður er um getið, að láta af hendi laun til ekkna og einstæðra mæðra í staðinn fyrir völd handa Alþfl.
Þeir Eysteinn Jónsson, hv. 2. þm. S.-M., og Skúli Guðmundsson, hv. þm. V.-Húnv., voru af veikum mætti að reyna að hrekja þær lýsingar, sem gefnar hafa verið á því aðgerða- og úrræðaleysi í atvinnumálum, sem einkenndi stjórnartímabil Framsóknar- og Alþfl. — og töldu, að á árunum 1934–1938 hafi verið framkvæmt meira í atvinnumálum þjóðarinnar en á 10 árum þar á undan. Hv. 2. þm. S.-M. gætti þess að fara ekki nánar út í þetta, enda hefði það afsannað fullyrðingarnar. Það hefði verið gaman að heyra, hverjar þessar framkvæmdir voru. Það er alþjóð kunnugt, að heilar síldarverksmiðjur voru byggðar í harðvítugri baráttu við ríkisstj., sem gerði allt, sem hún gat, til að hindra byggingu þeirra, en skip voru flutt inn í trássi við reglur stj. Ætli Eysteinn hafi munað eftir að draga þessi atvinnutæki frá í útreikningi sínum? — Í seinni ræðu sinni leitaðist Eysteinn Jónsson við að sanna, að Framsókn hafi fylgt öllum framfaramálum sjávarútvegsins. Hið sanna er, að Framsókn hefur gert allt, sem hún hefur getað, til þess að hindra framkvæmdir á sviði sjávarútvegsmála.
Út af ummælum Skúla Guðmundssonar um afstöðu Sósfl. til verzlunarmálanna skal það fram tekið, að nú liggja fyrir verðlagsráði till. frá fulltrúa sósíalista í ráðinu ásamt fulltrúa Alþfl. um stórfellda lækkun álagningar hjá heildsölum og um það, að breyta álagningunni að hálfu leyti úr því að vera prósentuálagning, sem gefur þeim mest, er gerir verstu innkaupin, — í það að vera föst álagning. Fulltrúi Framsóknar hefur það í hendi sinni að koma till. þessum í framkvæmd. Fram að þessu hefur Framsókn staðið vörð um hagsmuni heildsalanna. Við sjáum til, hvað hún gerir nú.
Það er næsta hlálegt að heyra þá Alþýðuflokksmenn, sem talað hafa, bera það fram, að allar þær miklu og einstæðu framkvæmdir, sem þegar hafa verið gerðar, séu Alþfl. að þakka. Allt eru þetta stefnumál Alþfl., sem forustumenn hans hafa barizt fyrir hinni skeleggustu og óeigingjörnustu baráttu. En út af þessu sjálfshóli þeirra Alþýðuflokksmanna er rétt að minna á, að Alþfl. hefur verið stjórnarflokkur hér á landi því nær óslitið frá 1927–1942, í um það bil 15 ár. Þrátt fyrir það vottaði ekki fyrir þeim stórhug, sem einkennt hefur framkvæmdirnar, sem nú hafa verið gerðar. Alþfl. hélt áfram stjórnarstuðningi, þó að þúsundir manna gengju atvinnulausar. Ekki krafðist hann þess, að ný skip yrðu keypt eða nýjar verksmiðjur reistar, sem gætu veitt öllum atvinnu. Eina ráð hans var smávægilegar upphæðir til atvinnubóta, sem voru þó ekki meiri en svo, að hver verkamaður gat fengið vinnu í nokkrar vikur á vetri. Ósköp halda þessir menn, að almenningur sé grunnhygginn, ef þeir halda, að eftir þá löngu og slæmu reynslu, sem þjóðin hefur af stjórn Alþfl., þá sé hægt að telja henni trú um, að allar hinar stórbrotnu framkvæmdir núverandi stj., sem eru í hrópandi mótsögn við allt ráðleysisfálm og getuleysi Alþfl. þau 15 ár, sem hann var stjórnarstuðningsflokkur eða tók þátt í stjórn, með Framsókn, — séu honum að þakka og honum einum.
Hæstv. samgmrh. veittist að hv. 11. landsk. (STh) út af raforkumálum. Hæstv. ráðh. hugðist hrekja það, sem hv. þm. sagði, en frásögn hans varð til þess eins að staðfesta ummæli hv. 11. landsk. Hins vegar sleppti hæstv. ráðh. nokkrum atriðum úr sögu málsins, sem geta valdið misskilningi. Gangur þessa máls var þannig: Á sumarþinginu 1942 var kosin umrædd raforkumálanefnd með 2 sjálfstæðismönnum, 2 framsóknarmönnum og einum Alþýðuflokksmanni. Á haustþinginu sama ár var einum fulltrúa frá Sósfl. bætt í n., en það var Sigurður Thoroddsen. Jakob Gíslason, forstöðumaður Rafmagnseftirlits ríkisins, starfaði með n. og samdi raforkulagafrv. sitt í sambandi við störf sín fyrir n. Það var ranghermi hjá hæstv. ráðh., að hann hafi gert það eftir beiðni ríkisstj. N. skiptist þannig, að Sjálfstfl., Framsfl. og Alþfl., en fulltrúi hans var Sigurður Jónasson, skiluðu sameiginlegu áliti og frv. Minni hl., Sigurður Thoroddsen, skilaði sérstöku áliti, að vísu nokkru seinna vegna dvalar hans erlendis á vegum ríkisstj., en samdi ekki sérstakt frv., vegna þess að hann var samþykkur frv. Jakobs Gíslasonar, sem meiri hl. n. og þar með fulltrúi Alþfl. hafði hafnað. Fulltrúi Alþfl. í n. mótaði fyrstu stefnu Alþfl. í raforkumálum, enda fylgdi flokkurinn þessari stefnu, er hann mælti gegn virkjun Andakílsár, en nú hefur hann sem betur fer aðhyllzt stefnu Sigurðar Thoroddsens og Jakobs Gíslasonar í þessum málum.
Ég rakti í ræðu minni í gær nokkur höfuðatriðin, sem ríkisstj. hefur framkvæmt af stefnuskrá sinni í atvinnumálum, en auk þess hefur verið sett ný tryggingarlöggjöf, ýtarleg löggjöf um fræðslumál, lög um aðstoð við byggingu íbúðarhúsa, löggjöf um stofnlán sjávarútvegsins, löggjöf um landnám og nýbyggðir, fullkomin raforkulög, almenn hafnarlög, lög um landshöfn í Njarðvíkum og ýmislegt fleira, sem ég hirði ekki að telja hér upp. Það má því segja, að langt sé komið framkvæmd þeirra mála, sem ríkisstj. hét að framkvæma, er hún settist að völdum. Hitt er svo annað mál, að langt er frá því, að búið sé að laga ýmis vandamál, sem skapast í sambandi við þessa miklu aukningu atvinnulífsins, þegar hin nýju skip koma og búið verður að reisa þær nýju verksmiðjur, sem nú eru í undirbúningi bæði af hálfu ríkisins og einstaklinga. Hinar stórfelldu ráðstafanir, sem gerðar hafa verið, krefjast þess, að stjórnendum landsins fatist ekki. Það þarf að vera hér styrk stj., sem hefur trú á landi og þjóð og nýtur trausts hennar. Ef hallærisspámennirnir tækju við stjórn, þá mundi það sýna sig, að þeim yrði ekki skotaskuld úr því að koma málum svo, að allt lenti hér í öngþveiti, þrátt fyrir þær miklu framkvæmdir, sem fram hafa farið. Þeir menn, sem telja það fjarstæðu að kaupa nýja togara eða fiskibáta á meðan verðlag er svona hátt, — þeir, sem telja það fjarstæðu að reisa nýjar verksmiðjur á ýmsum sviðum atvinnulífsins, vegna þess að kaup verkafólks sé of hátt, — þeir, sem telja það fjarstæðu að setja nýja tryggingarlöggjöf fyrr en öll verðbólga er horfin, þeir eru ekki færir um það að stjórna þjóðmálum svo, að þeir togarar og fiskibátar, sem búið er að kaupa, geti orðið starfræktir til heilla fyrir atvinnulíf þjóðarinnar og til þess að útiloka atvinnuleysi. Þeir menn munu ekki heldur verða færir um að framkvæma þá tryggingarlöggjöf, sem nú hefur verið sett, því að slík löggjöf hlýtur alltaf að byggjast á því, að atvinnulífið blómgist og atvinna sé handa öllum.
Sú flokkasamvinna, sem stofnað var til með myndun núverandi ríkisstj., hefur orðið þjóðinni til hins mesta gagns. Þjóðin hefur á skömmum tíma stigið stærri skref fram á við en nokkur dæmi eru til áður á öllum sviðum þjóðlífsins. Þó er hér aðeins verið að byrja á hinni atvinnulegu uppbyggingu og framkvæmd hinna ýmsu félags- og menningarmála, sem sett hafa verið, ekki hafin. Ástæðan til áframhaldandi samvinnu þessara flokka um þjóðmálin er ekki minni nú en þá er þeir hófu það. — Við kosningar þær, er fram fara í sumar, mun þjóðin dæma um framkvæmdir og lagasetningu núverandi stj. og þingmeirihl. En um leið og hún gerir það, þá vill hún fá að vita, hvað á að taka við að kosningum loknum. Verði þingið ekki fært um að mynda stj., sem fylgir eftir þeim framfaramálum, sem núverandi stjórnarflokkar hafa unnið að, þá koma framkvæmdirnar þjóðinni ekki að notum, þá getur hún þrátt fyrir þær lent í atvinnuleysi og vandræðum.
Sósfl. átti frumkvæði að þeirri stefnu nýsköpunar í atvinnulífi þjóðarinnar, sem núverandi stjórnarsamstarf byggist á. Sósfl. er þeirrar skoðunar, að nauðsyn beri til þess, að samstarf um atvinnulega uppbyggingu landsins og ýmis önnur framfaramál, bæði þjóðfélagslegs og. menningarlegs eðlis, haldi áfram að loknum þeim kosningum, sem fram eiga að fara í sumar. Með tilvísun til þessa vill Sósfl. bjóða núverandi samstarfsflokkum sínum áframhaldandi samvinnu um stj. landsins um eftirfarandi stefnu og gera um það nánari samning fyrir kosningar:
1. Að haldið verði áfram við framkvæmd á málefnasamningi ríkisstj. og verkefnum hans lokið.
2. Að vísað verði á bug öllum óskum eða kröfum erlendra ríkja um herstöðvar á Íslandi eða önnur þau ítök, sem brjóta í bága við fullveldi Íslands.
3. Að stefnt verði að því að auka enn þjóðfélagslegar umbætur og að tryggja afkomu og öryggi allra þegna þjóðfélagsins. Sósfl. telur rétt, að þjóðinni sé gefinn kostur á því í komandi kosningum að velja eða hafna núverandi stjórnarsamvinnu um leið og hún kveður upp dóm sinn um gerðir stj. og stuðningsflokka hennar á Alþ. Það er þjóðin sjálf, sem verður að ákveða það, hvaða stefnu eigi að fylgja og hverjum hún felur framkvæmdir.