14.04.1947
Neðri deild: 114. fundur, 66. löggjafarþing.
Sjá dálk 1845 í B-deild Alþingistíðinda. (3207)
158. mál, framfærslulög
Katrín Thoroddsen:
Herra forseti. Eins og frsm. meiri hl. tók fram í ræðu sinni, þá hef ég ekki getað fylgt meiri hl. í þessu máli, að því er viðvíkur lögskylduframfærslu. Mér var það gleðiefni, er ég sá frv. til framfærslulaga, þar sem hin stjórnskipaða n., sem um það hafði fjallað, hafði lagt til að fella niður lögskyldaða framfærslu. Mér þótti það sem ánægjulegur vottur um aukinn skilning á kjörum og rétti þeirra, er við erfiðastar ástæður búa. Mér fannst þetta vera ánægjulegur vottur um skilning n. á rétti þessa fólks til að fá styrk úr þeim sameiginlega sjóði, sveitarsjóði, sem er ekki annað en tryggingarsjóður, sem allir greiða í eftir efnum og ástæðum. Hin lögboðna framfærsla hefur alltaf verið erfiðleikum og vandræðum háð. Það eru tiltölulega fá gamalmenni, sem hafa nokkuð fyrir sig að leggja, og sama má segja um það fólk, er við heilsuleysi hefur átt að stríða. Þetta fólk hefur, meðan fjölskylduframfærslan var lögboðin, orðið að þiggja styrk frá skyldmennum og vandalausum misjafnlega út látinn og misjafnlega fúslega af hendi látinn. Það er ekki neinum til ánægju að vera öðrum til byrði og þá sízt, ef aðstoðin er með illu út látin. Reynslan er sú, að framfærslan hefur lent mjög misjafnt á skyldmennum og oft kannske helzt á þeim, sem minnst voru aflögufærir. Og við vitum það vel, að kjör alls þorra verkalýðs eru þannig, að það er ekki mikið, sem verður umfram það, sem fjölskyldan þarf sér til framfærslu, sérstaklega þegar fyrirvinnan, eins og allir vita, hefur átt við mjög mikla rangsleitni að búa varðandi launakjör. En það er önnur saga og ekki ástæða til að orðlengja um það hér nú. Ég get ekki fallizt á, að réttlátt sé að lögbjóða fjölskylduframfærslu áfram, og mun greiða atkv. á móti því. Styrkurinn frá almannatryggingunum er svolítil stoð, en ekki svo mikill, að hann nægi, nema kannske þegar keypt er inn á heimilum. Annars eru hér á þskj. 643 nokkrar brtt., sem ég vildi mega fara um nokkrum orðum, vegna þess að þær eru svo seint fram komnar í hv. d., að hv. þm. hafa ekki haft tíma til að kynna sér þær. Fyrsta gr. framfærslulaganna er í tveim málsgr. Þar stendur m. a.: „Framfærslustyrkur skal vera svo mikill sem nauðsyn krefur að dómi sveitarstjórnar eða framfærslun.“ Það er sveitarstjórn, sem ræður þarna. En hins vegar er ekki neitt tekið fram í l., á hvaða forsendum sá dómur skuli reistur. Ég hef þess vegna bætt þarna inn ákvæði um þetta. Ég legg til, að síðari málsgr. orðist svo : „Skal félagsmrn. skipa n., er gerir í byrjun hvers fjárhagsárs, að fengnum tillögum manneldisráðs, sveitarstjórna og framfærslunefnda, áætlun um nauðsynlega framfærslu heimila samkv. gildandi verðlagi á hverjum stað, er farið skal eftir við úthlutun framfærslustyrks fyrir einn mann, tvo í heimili, þrjá o. s. frv. Allur framfærslustyrkur skal miðaður við gjaldskrá þessa og fullur framfærslustyrkur skal vera jafnhár og framfærslukostnaður samkv. skránni. N. skal skipuð til fjögurra ára í senn, á þann veg, að prófessorinn í heilsufræði við Háskóla Íslands sé sjálfkjörinn formaður hennar, einn sé tilnefndur af Alþýðusambandi Íslands, einn af stjórn kvenfélagabandalagsins, einn af tryggingaráði og einn án tilnefningar.“ Ég ætla, að ef slík n. fjallaði um þessi mál, þá væri meira öryggi fengið fyrir því, að raunverulegur framfærsluþegi fengi það, sem hann þyrfti sér til lífsframfæris, því að annað getur ekki verið ætlun l. En þótt sveitarstjórnir og framfærslun. séu allar af vilja gerðar, þá hafa þær hvorki þá kunnáttu né þekkingu, sem þarf til að vita eða ákveða, hvað til fullkominnar heilsuverndar heyrir. Ég vænti því, að hv. d. verði sammála um, að á þennan hátt geti fengizt fullkomin trygging fyrir því, að heilsu og lífsafkomu framfærsluþega sé ekki stefnt í voða, en fyrir því séð á góðan hátt. Ég hef lagt til, að prófessorinn í heilsufræði við Háskóla Íslands sé sjálfkjörinn form. n. Honum er ætlandi að vita nánust deili á þessum hlutum. Þá skal kvenfélagabandalagið tilnefna einn mann. En það samband hefur mjög látið til sín taka alla bústjórn. Með því móti yrði n. aðnjótandi útsjónarsemi húsmóðurinnar. Alþýðusambandið skal tilnefna einn og tryggingaráð einn og einn skipaður án tilnefningar.
Af öðrum gr. hef ég m. a. flutt brtt. við 9. gr. Ég býst við, að inn í l. sé komið af vangá það, að sjúklingar skuli vera settir á bekk með vandræðamönnum og afbrotamönnum, að því er sveitfesti snertir. Það er oft, þegar menn dvelja langdvölum á sjúkrahúsum, að upplausn kemst á heimili þeirra, þeir verða t. d. að taka tillit til heilsunnar, þar sem hún er oft ekki eins trygg, og af því leiðir, að nauðsyn er að skipta um atvinnu eða vera í námunda við lækni og sjúkrahús. Ég vænti, að hv. d. fallist á þessa brtt. mína. Við 23. gr. hef ég gert brtt. Ég legg til, að beiðnir um framfærsluhjálp séu skriflegar. Ég veit, að hér í Reykjavík hefur því verið þannig háttað á síðustu árum, og ég held það sé öruggara í alla staði, að framfærsluþurfi skrifi sjálfur um kjör sín öll og sendi það svo til framfærslun. og sveitarstjórnar. Við 24. gr. hef ég gert þá brtt., að umkvartanir séu gerðar til n., sem um getur í 1. gr. í stað yfirstjórnar framfærslumálanna. Við 31. gr. hef ég gert þá breyt., að framfærslustyrkurinn skuli greiddur í peningum, nema framfærsluþurfi óski annars. Þetta er í alla staði heppilegra og þægilegra framfærsluþurfa. Einnig hef ég gert þá brtt., að það sé héraðslæknir, sem dæmi um húsnæði framfærsluþurfa. Ég held það sé meiri trygging fyrir því, að vel takist til, ef læknir fjallar um það mál. Tel ég ekki þörf að rökstyðja það, það sést bezt á skýrslum þeim, sem héraðslæknirinn hér í bæ hefur gefið um húsnæðið í bænum. En hann er ekki á sama máli og bæjarstjórnin um það. Þá geri ég brtt. varðandi almenningsmötuneytin, þar sem þau eru starfrækt, varðandi það, að framfærsluþurfi skuli geta fengið mat þar, en hann sé ekki skyldaður til þess. Hér mun ekki vera um neitt mötuneyti að ræða, sem starfrækt sé fyrir styrkþega, svo að lítil reynsla liggur fyrir í því efni. En fyrir nokkrum árum var slíkt mötuneyti í Hafnarfirði, og þótti það ekki gefast vel. Smávegis breyt. hef ég gert við 35. gr. Það er um, að í staðinn fyrir, að innansveitarmenn hafi rétt til að kæra yfir vanrækslu, þá skuli þetta orðað þannig, að hver maður hafi slíkan rétt. Hvað snertir 36. gr., þá vildi ég, að hún orðist á þennan hátt : „Skylt er sveitarstjórn að sjá þeim börnum, sem undir umsjá hennar eru, fyrir þeirri menntun, sem hæfileikar þeirra standa til.“ Ég á þarna við, að þessi börn fái ekki aðeins lögskipaða fræðslu, heldur skuli sveitarstjórnin, ef um sérstök hæfileikabörn er að ræða, vera þeim hjálpleg við að geta stundað framhaldsnám. 42. gr. er að mínum dómi ekki ákjósanleg í frv., þar sem framfærslun. og sveitarstjórn er heimilt að vista menn hvert á land sem þeim sýnist. Ég álít það sé ekki heppilegt og vil, að í stað 1. málsgr. komi tvær málsgr., svo hljóðandi: „Sveitarstjórn skal, svo sem auðið er sjá vinnufærum framfærsluþurfum fyrir viðunanlegri vinnu, sem gerir þeim fært að sjá heimili sínu farborða, enda sé hún greidd með venjulegu kaupgjaldi á staðnum. Skylt er framfærsluþurfa að taka þá vinnu, sem sveitarstjórn hefur vísað honum á, nema hann hafi frambærilegar ástæður til neitunar, svo sem : 1) að hann þoli ekki vinnuna samkv. læknisvottorði, 2) að heimilisástæður hamli því, að hann geti sótt til vinnu langt frá heimilinu, 3) að vinnan sé ekki í hans fagi, ef um fagfólk er að ræða, 4) að atvinnan sé svo léleg eða skammvinn, að hún nægi ekki til lífsframfæris, en geti hins vegar orðið til þess, að hann verði af betri vinnu annars staðar.“ Ég tel þetta svo skýrt, að óþarft sé að orðlengja frekar um það. Í stað orðanna „Á sama hátt getur framfærslusveit styrkþega látið hann“ í upphafi 2. málsgr. kemur: Sveitarstjórn getur látið styrkþega. 45. gr., vil ég, að falli burt, enda er hún óþörf. Bæði l. um lögræði og fleiri l. koma í stað þessa. Og ekki er heldur rétt, að sveitarstjórn geti ein ákveðið um það, hvað séu óknyttir, leti o. s. frv. Það getur orðið til þess að valda miklum deilum, því að litlar líkur eru til þess, að allir verði á eitt sáttir um það. Svo er 56. gr. varðandi endurgreiðslu á styrk. Á eftir 7. tölul. koma þrír nýir töluliðir: „8. Styrk veittan í veikindum fyrirvinnu. 9. Styrk veittan vegna ómegðar. 10. Styrk veittan mæðrum, sem börn hafa á framfæri og aðeins stunda húsmóðurstörf á eigin heimili.“ Ég legg svo til, að við 57. gr. komi nýr málsliður þannig: „Skal hún (sveitarstjórn) ávallt ákveða innan þriggja mánaða, hvort þeginn framfærslustyrkur skuli afturkræfur af styrkþega.“ Þessi brtt. er flutt að gefnu tilefni Það hefur oft verið hrúgað upp á styrkþega tugum þúsunda, er þeir hafa enga möguleika að endurgreiða, en þetta hvílir á þeim eins og farg. Það er ekki heldur beint til þess fallið að hvetja þá til að leggja að sér, ef þeir vita, að allt fer til að endurgreiða sveitarstyrk. Ég sé svo ekki ástæðu til að fjölyrða um þetta. Ég vænti, að hv. dm. athugi þessar brtt. og greiði þeim atkv. Ég er sannfærð um, að þær eru allar til bóta. Við 59. og 61. gr. eru svo smáleiðréttingar. Vænti ég, að hv. dm. athugi það.