06.02.1948
Efri deild: 54. fundur, 67. löggjafarþing.
Sjá dálk 618 í C-deild Alþingistíðinda. (2858)
104. mál, sölugjald af jörðum
Eiríkur Einarsson:
Herra forseti. Ég lýsti yfir því í landbn., þegar frv. þetta var þar til umr., að ég sæi mér ekki fært að ljá því atkv. mitt eins og það liggur hér fyrir. Ég hef um þetta mál sérafstöðu í n., því að allir hinir nm. munu á einn eða annan veg vera með þessu frv., en ég hef þá skoðun að það sé lítil hagkvæmni og harla lítil trygging að lögfesta þennan söluskatt, sem um ræðir í frv. Ef lögfesta á einhver ákvæði um takmarkanir á frjálsræði manna í viðskiptum með ýmis eignagæði manna, þá þarf að koma fram með rökfastari forsendur fyrir slíkum skorðum í viðskiptalífi manna en mér virðast hafa komið fram í sambandi við þetta mál. Við höfum reynt þetta hvað jarðasölu snertir, þótt það hafi verið í nokkuð annarri mynd en hér er gert ráð fyrir í þessu frv., að setja takmarkanir fyrir viðskiptafrelsi manna. Og sumt af því hefur gefizt illa og því einnig orðið til leiðinda. þegar reynslan hefur komið á þær ráðstafanir, þó að ég játi, að þar hafi ekki verið um slíkt að ræða, sem jafngildi þessu, sem hér er verið með.
Tilgangurinn með þessu frv. mun vera sá að reyna að sporna á móti óeðlilegu og óheppilegu braski með jarðirnar og er að því leyti góður. Ef það væri meginmarkmiðið og annað kæmi ekki til greina og það geigaði ekki í framkvæmdinni, heldur næðist það takmark, þá væri í raun og veru ekki nema gott eitt um það að segja. En mín afstaða að vera ekki með því, að frv. þetta verði samþ., byggist á því, að ég held, að einmitt þessi söluskattur, eins og frv. gerir ráð fyrir honum, sé þannig, að þar mundi vera leiddur nýr frelsari inn í viðskiptalíf landsmanna. ef frv. þetta yrði að l., en viðskiptalíf landsmanna er sannarlega ekki of hreinn vettvangur fyrir. Ég á þar við það að þar sem hér er miðað við, samkv. 2. gr. frv., að leggja sérstakt hundraðshlutagjald á söluverð jarða eftir vissum reglum, ef það verður margfalt á við fasteignamat, þá hljóti við þá framkvæmd, eftir leiðinlegri reynslu að dæma, að koma fram, að það verði svartamarkaðsverzlun með jarðir, sem aukizt að einhverju leyti við eigendaskipti á jörðum vegna þessara ákvæða, ef samþ. yrðu. Það eru ekki allir svo sannir og hreinskiptnir, því miður, að þeir mundu ekki færa sér þá möguleika í nyt. Og þess vegna mundi það fara svo, ef þessi ákvæði yrðu lögtekin, að þarna myndaðist nýr svikavefur, þannig að söluverðið á jörðunum yrði ákveðið í mörgum tilfellum annað á pappírnum en það raunverulega væri, til þess að sleppa við söluskattinn af þeim. Og þó að þessum ákvæðum frv. sé ekki ætlað að verða til skólunar í viðskiptasvikum á þennan hátt, þá mundi þetta nú fara svona. Og um allt, sem verður til skólunar í þeim efnum, er verr farið af stað með en heima setið. Þess vegna hygg ég, að það að samþ. þetta frv. mundi ekki svara til tilgangsins með því að bera frv. fram. heldur mundi árangurinn eingöngu fara eftir því, hversu rétt menn segðu frá í viðskiptum með jarðir eða hvort menn skráðu annarlegar tölur og sannleikanum ósamkvæmar til þess að komast hjá sölugjaldinu. — Þegar um eigendaskipti er að ræða á jörðum, þá held ég, að í mörgum tilfellum gæti staðið svo á, að seljandi væri þess maklegur að njóta fulls andvirðis fyrir sína jörð, miðað við annað, sem selt er, t. d. húseignir. Það er oft þannig, að bónda, sem selur jörð sína og er búinn að búa vel á henni í alla staði, dettur ekkert brask í hug í sambandi við jörðina, en hann verður þó, þegar hann hættir búskap, að selja hana óviðkomandi mönnum, af því að hann annað hvort er barnlaus eða börnin eru farin til annarra starfa. Og þá finnst mér sá maður vera alveg eins vel að því kominn að fá hátt verð fyrir jörð sína eins og húseigandi í Reykjavík t. d., sem án sölugjalds væri að selja þar húseign sína. Þess vegna hygg ég, að bændastétt landsins sé ekki boðið upp á neitt öryggi eða tryggingu eftir óskum sínum og þörfum með því að bera fram þetta frv. Hreint ekki. Það er líka svo ólíkt ástatt um jarðir í þessu efni, að það er hreinasta handahóf, hvað þær ættu að hækka í fasteignamati og í raun og veru matsatriði. Söluverði jarða ber oft að réttu lagi að vera 400% umfram fasteignamatsverð, fimmfalt fasteignamatsverð, en við það er miðað að byrja að taka sölugjaldið samkvæmt 2. gr. frv. Það fer eftir mati í hvert skipti. hvort telja megi verð á jörð uppskrúfað eða ekki. — Það er rétt að setja sanngjarnar reglur um jarðasölu. Og því er verr, að til eru jarðir, sem eru á hrakhólum um eigendur og ábúendur, sem maður getur sagt. Þær eru ekki útgengilegar. Þær eru þannig, að það er á takmörkunum, hvort nokkur fæst til að yrkja þær. Þegar einnig þetta er lagt saman við það, sem ég hef áður sagt, þá held ég, að heildarmyndin, sem út af þessu kemur, verði. Því meiri takmarkanir, sem settar eru á frjálsræði manna í þessum efnum, því bölvaðra verður útlitið með það, að bændur geti litið björtum augum á þessi eignagæði sín, jarðirnar. Ég tek það fram enn, að ef þetta væri haldkvæmt ákvæði, sem hér er tiltekið um söluskatt af jörðum, þá væri mjög maklegt, að sveitarsjóðir nytu þessara gjalda af sölu jarða, ef hægt væri að standa menn að hinum raunverulegu söluverðsákvörðunum. En af því að hægt væri að fara í kringum svona lagaákvæði eins og eru í þessu frv., þá hygg ég, að erfitt muni vera að hitta sökudólgana hverju sinni með svona löggjöf. Og svo langt sem slík ákvæði gætu náð í þessu efni eru ákvæðin réttmæt. En ég álít, að þau geti ekki náð nema svo skammt, að það mundi ekki nærri vega upp á móti því óhagræði, sem bændur hefðu sjálfir af svona lagaákvæðum, þar sem þeir hefðu þá ekki eignar- og umráðarétt yfir jörðum sínum eins og skyldi. Ef það væri gert að álitamáli, að þessi söluskattur sem hér er talað um, yrði samræmdur og yrði yfirleitt settur á allar fasteignir í landinu, húseignir í kaupstöðum líka, þá væri allt öðru máli að gegna. Hvers vegna eru jarðir teknar hér út úr? Hvergi á landinu er meiri brasksala á fasteignum en í kaupstöðum og þá fyrst og fremst í höfuðstaðnum. Ef gjalda ætti varhuga við húsasölubraski í kaupstöðunum, en ekki að taka jarðirnar út úr í þessu efni, þá horfði málið allt öðruvísi við frá mínu sjónarmiði, ef slíkan söluskatt, sem hér er um að ræða, ætti að greiða af öllum fasteignum í landinu, bæði jörðum og húseignum í kaupstöðum.
Ég hef kynnt mér þetta mál, eftir því sem ég hef tök á. Og í þeim héruðum, þar sem ég er kunnugastur, þá eru brasktilfelli í jarðasölu til, en hitt er þó tíðara, að jarðir gangi þar kaupum og sölum af alveg eðlilegum og nauðsynlegum viðskiptaástæðum vegna bændastéttarinnar sjálfrar, þar sem menn eru heiðarlegir og sannir í viðskiptum. Og fyrst og fremst ber að líta á viðskiptalífið í þessu efni frá sjónarmiði hreinskiptinna manna, en ekki refanna. Og það er áreiðanlega bændastéttinni hollast, að hún sé sem frjálsust t þessum efnum, en ekki sé stofnað til þess með nýrri lagasetningu, að það verði sagt á þá leið um jarðasölur. Já, hann seldi jörðina nú fyrir hátt verð, hvað sem hann skráði um það, hann taldi verðið lágt, bara til þess að komast hjá söluskattinum.
Það hefur oft verið talað um, hvort rétt væri, að það opinbera ætti allar jarðir í landinu. Ég álít, að annaðhvort eigi bændastéttin að eiga jarðeignir sínar sem frjálsast, þannig að hún einnig sé sem bezt hvött til þess að bæta þær, eða þá að ríkið taki þær hreint og beint að sér. Hitt tel ég alls ekki horfa til þrífa fyrir bændastétt landsins, að löggjafarvaldið sé sífellt að hlutast til um alla skapaða hluti á jörðum bænda. Það verður ekki annað en þvæla og óheilindi úr því. Það, sem að þarf að vinna, er að það opinbera og einstaklingar haldist í hendur um að gera jarðirnar góðar og byggilegar, svo að bændur, sem á þeim ætla að búa, finni að þeir og synir þeirra geti stundað þar svo hagkvæma atvinnu, að þeir finni sig sem fyrsta flokks meðlimi í mannfélaginu. En til þess að bændum finnist svo gott í sveit að búa, að þetta megi verða, dugar enginn söluskattur af jörðum eða annað slíkt.