12.03.1948
Sameinað þing: 53. fundur, 67. löggjafarþing.
Sjá dálk 615 í B-deild Alþingistíðinda. (861)
129. mál, fjárlög 1948
Finnur Jónsson:
Herra forseti. Ég þarf fyrst að víkja að brtt., sem ég flyt hér ásamt öðrum þingmönnum á þskj. 485. Síðan mun ég koma að atriðum í ræðu hæstv. fjmrh. frá því í gær og hv. 2. þm. Reykv. Ég hafði ekki ætlað mér að flytja hér brtt., en svo barst mér á síðustu stundu erindi frá bæjarstjórn Ísafjarðar um breyt., sem 3 þm. flytja á þskj. 485. Ástæðan er sú, að á Ísafirði er sjúkrahús, sem starfrækt hefur verið og rekið í rúmlega 20 ár, og hefur það verið rekið sem fjórðungssjúkrahús Vestfirðingafjórðungs, en samt sem áður engra hlunninda notið sem slíkt. Á þessum tíma hefur oftast helmingur sjúklinganna og allt upp í 2/3 verið utanbæjarfólk. Samt sem áður hefur sjúkrahúsinu sínu ekki verið leyft að hækka svo daggjöld sín, að hægt væri að reka það hallalaust. Ísafjörður hefur þannig verið neyddur til að reka sjúkrahús fyrir alla Vestfirði, og hefur hallinn numið tugum þúsunda króna árlega og nú á síðasta ári nær 100 þúsundum. Og segir svo í bréfi frá bæjarstjóra Ísafjarðar, dags. 28. febr. s.l.: „Sjúkrahrís Ísafjarðar er eign bæjarsjóðs Ísafjarðar og er rekið fyrir reikning bæjarsjóðs. Á undanförnum árum hefur rekstrartap orðið á sjúkrahúsinu, og hefur bæjarsjóður orðið að greiða með því sem hér segir:
1942
kr.
10000.00
1943
—
20000.00
1944
—
23000.00
1945
—
62400.00
1946
—
96400.00
1947
—
96000.00
og á fjárhagsáætlun bæjarsjóðs fyrir 1948 er áætlað til sjúkrahúss rekstrarstyrkur, kr. 95500.00. Árin 1942-1946 voru á fjárhagsáætlun bæjarsjóðs áætlaðar kr. 140000.00, en eins og að framan segir, var greitt til sjúkrahússins samt. kr. 307800.00 á þessum árum. Bæjarsjóður hefur því orðið að greiða úr rekstri sínum umfram áætlað fé til hússins samtals kr. 167800.00. Sjúkrahrís Ísafjarðar er jafnframt sjúkrahús fyrir nærliggjandi sýslur og skiptust sjúklingar niður sem hér segir: 1946 innansveitarsjúklingar 5398 legudagar, utansveitarsjúklingar 8515 legudagar, 1943 innansveitarsjúklingar 6610 legudagar, utansveitarsjúklingar 10762 legudagar. Á þessu sést, að húsið er ekki nema að nokkrum hluta rekið fyrir Ísfirðinga eina, og er það því ekki nema sjálfsögð og eðlileg krafa, að ísfirzkir borgarar verði ekki látnir öllu lengur greiða þennan gífurlega taprekstur hússins, sem er að miklu leyti fyrir nærliggjandi sýslur og fyrir ríkið sjálft (ríkissjúklinga). En ríkissjóður hefur greitt á undanförnum árum mun lægra fyrir sjúklinga sína en aðrir hafa greitt, t.d. 1946 greiddi ríkið fyrir sína sjúklinga kr. 6.00 í grunn pr. dag, en Sjúkrasamlag Ísafjarðar greiddi þá 7.50 í grunn pr. dag. Ísfirðingar telja sig hafa tekið ærið þungan bagga á sínar herðar af rekstri sjúkrahússins, eins og framanskráðar tölur sina, og finnst vera kominn tími til þess að fá lagfæringu á þessu máli, þar sem viðskiptamenn hússins eru fjöldamörg sjúkrasamlög og hreppsfélög, sem þykja að sjálfsögðu daggjöld sjúklinga sinna ærið há og hafa heldur ekki heimild til að greiða hærra nema með samþykki tryggingaráðs. Þá finnst okkur ekki nema eðlilegt, að bæjarstjórn leiti til ríkissjóðs um aðstoð í þessu máli, því að það er óréttlæti að láta ísfirzka borgara bera hita og þunga af rekstri þessarar stofnunar, sem starfrækt er fyrir héraðið í heild, en ekki fyrir Ísfirðinga eina, sbr. “legudagafjölda fyrr talda í þessari greinargerð.
Um seinni lið tillögunnar, um fjárveitingu til lagfæringar á sjúkrahúsinu, er rétt að taka fram: Á undanförnum árum hefur vegna fjárhagsörðugleika stofnunarinnar ekki verið hægt að halda við húsinu og bæta aðbúnað sjúklinga eins og nauðsynlega þurfti, en nú verður ekki lengur unnt að fresta þeim aðgerðum, og er bæjarfélaginu um megn að láta meira fé til stofnunarinnar. Þess vegna er farið fram á þennan stuðning ríkissjóðs, og er ómögulegt að biða lengur að gera við húsið og bæta á annan hátt aðbúnað sjúklinga.“
Ég vil ítreka það, að mér barst bréf bæjarstjóra svo seint, að ég gat ekki komið fyrr fram með þessa brtt. Ég hafði ekki hugsað mér að bera hér fram brtt. og allra sízt þær, sem væru til hækkunar. En þegar mér barst þetta bréf í hendur, gat ég ekki gert annað en bera þessa brtt. fram. Fjárhagur bæjarins er slæmur, og er því ekki hægt að búast við, að hann geti lengur annazt einn rekstur fjórðungssjúkrahúss fyrir Vestfirði. Og ég vil taka það fram, að fái þessi till. ekki byr hjá Alþ., verður annaðhvort ríkissjóður að taka að sér rekstur hússins eða neyðzt verður til að loka því, sem vitanlega ekki nær nokkurri átt. Enn fremur kemur til mála í þessu sambandi að breyta lögum um sjúkrahús þannig, að þær sveitir, sem næst liggja sjúkrahúsum og mest not hafa af þeim, standi undir kostnaði þeim, sem af þeim leiðir. En hitt nær vitanlega ekki nokkurri átt, að þau héruð, sem hafa haft framtak til að koma upp hjá sér sjúkrahúsi, verði ein að standast allan kostnað af þeim. Læt ég nú útrætt um þetta mál, en vík að ræðu hæstv. fjmrh., að því er áhrærir viðskiptanefnd.
Hæstv. ráðh. taldi, að mikils seinagangs hefði gætt hjá viðskiptan., hvað viðvíkur úthlutun viðskiptaleyfa á árinu. Hæstv. ráðh. virðist ekki hafa kynnt sér þetta mál nógu rækilega, og þess vegna hefur hann sagt þetta. Samkvæmt nýrri skýrslu frá viðskiptan. sést, að farið hefur verið hraðar í þessar leyfisveitingar en gert var ráð fyrir. Innflutningsáætlun er raunar gerð og framkvæmd í áföngum, og eru þeir áfangar tveir, vetrarvertíð og síldarvertíð, og verður að haga og breyta áætlunum eftir því, hvernig ástandið er að lokinni hvorri þessara vertíða. Ef önnur hvor þessara vertíða eða báðar bregðast, verður að fara hægt í leyfisveitingar, en ef báðar ganga vel, má rýmka leyfisveitingar. Og eru bæði ríkisstj. og fjárhagsráð sammála um, að þetta fyrirkomulag sé hyggilegt. Hins vegar eru einstaka menn, sem kvarta yfir því, að þeir fái bæði lítið af leyfum og seint. Þetta er mjög eðlilegt, þegar miðað er við hinar stóru leyfisveitingar á undanförnum árum. Þær staðhæfingar hæstv. fjmrh., að leyfisveitingar gangi seint, hljóta að stafa annaðhvort af misskilningi eða vöntun á upplýsingum, þar eð nú, 9. marz, er búið að veita leyfi fyrir 1461/2 millj. kr., en vöruáætlun er 310 millj., og er þá nærri búið að veita helming vöruleyfa þegar 9. marz. Duldar greiðslur voru áætlaðar 79 millj., en 9. marz er búið að veita rúmlega helming eða 40.8 millj. Þar að auki eru vöruleyfi eingöngu, sem búið er að greiða fyrir 63 millj. utan við gjaldeyris- og innflutningsáætlun. Af þessu má sjá, að búið er að veita leyfi út á nálega helming þess, sem ætlað er allt árið, þegar aðeins eru liðnir 2 mánuðir og 9 dagar af árinu. Hygg ég því, að nær hefði verið að kvarta yfir því, að of ört væri farið í leyfisveitingar en of hægt. Ég get vel skilið afstöðu hæstv. fjmrh. Þar sem hann þarf að greiða stórar fjárfúlgur, þarf hann á miklum innflutningi að halda. En þótt svo sé og þörf ríkissjóðs mikil, er ekki hægt að gefa út gjaldeyris- og innflutningsleyfi, sem ekki er hægt að fullnægja. Þetta virðist eiga fullum skilningi að mæta hjá verzlunarstéttinni, því að þrátt fyrir að hún á fundi sínum gerði ýmsar samþykktir um að auka gjaldeyris- og innflutningsleyfi, var hún því andstæð, að gefin væru út leyfi, sem ekki væri hægt að standa við. Og nú er svo komið, að gjaldeyririnn er þrotinn, og um síðustu áramót áttu bankarnir aðeins 2 milljónir utan skuldbindinga, auk 90–100 millj. kr. virðis í vörum, sem eru að smáfara og hafa skapað gjaldeyri, sem nemur 35 millj. í jan. og 29 millj. í febr. eða samtals 64 millj. kr. Ef nú eru eftir vörur, sem nema um 90 millj. kr. í landinu, en auk þess er í þessari áætlun síldarlýsi með of háu verði, ef fullnægja á samningum við Breta, eru því ekki eftir í landinu nema sem svarar 28 millj. kr. í gjaldeyrisvöru, auk þess, sem aflazt hefur síðan í lok janúarmánaðar. Við þetta bætist, að vetrarvertíðin hefur brugðizt, ekkert verið saltað og togararnir ekki selt fyrir þá upphæð, sem þjóðin þarfnast, ef gert er ráð fyrir 400 millj. króna gjaldeyristekjum. Útlitið hefur því versnað að stórum mun frá því, sem hægt var með skynsamlegu móti að búast við um áramót. Það hefði því verið óvarlegt af viðskiptan. að ganga lengra í leyfisveitingum en gert hefur verið. En afsökun n. er sú, að leyfi hafa aðeins verið veitt fyrir vörum, sem ekki var hægt að komast af án í landinu. Þá er svo komið, að dollaragjaldeyrir er gerþrotinn og fyrir liggja gamlar kröfur fyrir vörum frá Bandaríkjunum, svo sem nauðsynlegum varahlutum í vélar, hjólbörðum o.fl. Auk þess liggur í bönkum mikið af dollaraleyfum fyrir matvörum, áburði og fóðurvörum, sem ekki er hægt að hreyfa, og skipaleyfi, sem ekki hefur verið hægt að opna í margar vikur. Og í landinu eru ekki eftir vörur, sem neinu nemur, þegar samningnum við Breta hefur verið fullnægt. Auk þess þarf dollaragjaldeyri fyrir tilbúnum áburði, olíu og miklu af alls konar vélum og áhöldum. Af þessu má verða ljóst, að yfirfærslur fyrir þessum vörum eru svo að segja alveg stöðvaðar og stöðvast alveg, ef ekki verða gerðar einhverjar ráðstafanir. Og ætti hæstv. fjmrh. að vera þetta manna bezt kunnugt. Ég mun nú ekki fara frekar út í þetta, en tel, að þetta ætti að vera næg sönnun þess, að farið hefur verið jafnhratt í leyfisveitingar og unnt hefur verið og ef til vill of hratt, en afsökun n. er sú, að hún hefur aðeins gefið þau leyfi, sem ekki var hægt að komast hjá að gefa.
Hv. 2. þm. Reykv. hefur gert áætlunarbúskap og fjárhagsráð að umtalsefni. Ég hef ekki hirt um að svara honum, þótt oft hafi verið ástæða til þess. En nú þykir mér ástæða til að svara ýmsum atriðum í ræðu hans, og má segja, að margt stangist á hjá þessum hv. þm. Dýragarðseigandinn frægi, Hagenbeek, sem þóttist hafa gott vit á öllu, sem laut að starfi sínu, sagði margar sögur af dýrum, m.a. sagði hann, að slöngur væru þau gráðugustu dýr, sem til væru, t.d. hefðu tvær slöngur, sem saman voru í búri, étið hvor aðra upp eina nóttina. Nú er svo með þessa sögu, að hún er sjálfsagt ekki sönn, en það má heimfæra hana upp á ræðu hv. 2. þm. Reykv. um fjárhagsráð, að staðhæfingar hans éta hver aðra upp, Hv. þm. ræddi mikið um áætlunarbúskap og komst m.a. svo að orði, að allur áætlunarbúskapur væri í því fólginn að vísa á það, sem ekki væri til, og gera það sem allra fljótast. Ég get vel skilið, að maður með þessa skoðun sé á móti stefnu fjárhagsráðs, þar eð það hefur leitazt við að vísa ekki á það, sem ekki er til. En þessu fylgdi hv. 2. þm. Reykv., þegar hann átti sæti í nýbyggingarráði og ávísaði 160 millj. kr. á stofnlánadeildina, og vantaði 40–50 millj. kr. til, að hægt væri að uppfylla ávísunina. Það er áætlunarbúskapur að vísa á það, sem ekki er til, og gera það nógu fljótt. Í annan stað fann hv. 2. þm. Reykv. að því, að leyfisveitingar gengju ekki nógu fljótt. Hann komst m.a. svo að orði, að það væri engin afsökun að gefa ekki út gjaldeyrisleyfi, þótt gjaldeyrir væri ekki fyrir hendi. Ef hv. 2. þm. Reykv. hugsar svo, ætti allt að vera í lagi, þótt engir peningar séu til að greiða fyrir það allra nauðsynlegasta. Nú, þó að það skorti á, að fjárhagsráð hafi samið heildaráætlun um allar framkvæmdir í landinu á þessu ári, er þó fjárhagsráð komið vel á veg að gefa fjárfestingarleyfi fyrir byggingum á þessu ári. Nú er því svo farið með gjaldeyri og innflutning, að við erum að litlu leyti herrar yfir því, þar eð við erum fremur háðir verði, aflabrögðum og utanaðkomandi atvikum en flestar aðrar þjóðir í veröldinni. Ef síldarvertíð bregzt, þá munar það milljónum, og eins er, ef þorskvertíð bregzt o.s.frv. Verðsveiflur á lýsi og mjöli á erlendum markaði, sem mjög eru tíðar, geta einnig gert strik í reikninginn, svo að nemi milljónum og tugum milljóna króna. Því verðum við, þar sem mestur hluti af tekjum okkar byggist á útflutningsverzluninni og að henni sé haldið gangandi, að byggja á því, sem með skynsemi má áætla, að komi inn í landið.
Ég gat þess, að sjálf gjaldeyriseign landsins var þrotin um áramót, og vitað er, að lánsfé bankanna er á þrotum. Við höfum lagt í svo miklar framkvæmdir og stofnað til svo margra nýrra fyrirtækja á síðustu árum, að möguleikar bankanna til að lána fé í nýjar framkvæmdir eru tæmdir. Við erum búnir að binda hendur okkar að verulegu leyti um nokkurt árabil í því efni, þannig að ekki er hægt að ráðast í allt, sem raunverulega þyrfti að gera. Hins vegar er engin ástæða til svartsýni, þvert á móti, því að við eigum ákaflega mikla möguleika fyrir hendi, þar sem eru hin mörgu og stóru framleiðslufyrirtæki, en þó því aðeins, að við séum samkeppnisfærir um að selja framleiðslu okkar erlendis. Nú er það eitt af áhugamálum kommúnista, sem ég veit, að hv. 2. þm. Reykv. er ekki skilinn við, en vona, að hann geri bráðlega, að eyðileggja atvinnuvegi okkar, þar sem þeir vilja umfram allt játast undir hið austræna ok, þvert á móti öllum kenningum hv. 2. þm. Reykv. og áhuga þeim, sem komið hefur fram hjá honum fyrir íslenzkum atvinnuvegum, og ég vona, að hann með sinn áhuga breyti til í tíma, áður en það er of seint fyrir hann og þjóðina.
Eins og ég sagði áðan, verður raunverulega öll fjárfestingaráætlun okkar að byggjast á því, sem með skynsemi má áætla, að fáist fyrir afurðir okkar erlendis. Verðmæti útflutnings okkar nam um 300 millj. kr. á s.l. ári. Hins vegar nemur innflutningsáætlun þessa árs 400 millj. kr., og hefur þá allt verið skorið niður eins og frekast virðist unnt, svo að útflutningsverðmæti okkar þurfa eftir því að aukast um 100 millj. kr. á þessu ári til að vega upp á móti hinni miklu innflutningsþörf. Það, sem af er vertíðinni, hefur ekki gefið góðar vonir um, að þetta takist. Að vísu gelur rætzt úr enn þá, en engin trygging er fyrir því. Ég hef áður minnzt á það hér, að innflutningsáætlunin skiptist hér um bil jafnt í þrjá vöruflokka: neyzluvörur, rekstrarvörur og hreinar kapítalvörur. Ég hygg, að á ýmsum sviðum sé áætlun þessi fremur of naum en of rúm, og þar sem viðskiptan. var núna 9. marz búin að gefa út leyfi fyrir helmingnum af þessari áætlun, má nærri geta, hvernig færi, ef n. legði hugsun hv. 2. þm. Reykv. til grundvallar gerðum sínum, þá hugsun, að skortur á gjaldeyri sé engin afsökun fyrir því að gefa ekki út gjaldeyrisleyfi. Það er vitað, að okkar lífsmöguleikar liggja nú ekki í fjársjóðum eða sem innistæður í bönkum utanlands, eins og var, þegar hv. 2. þm. Reykv. var að ávísa í nýbyggingarráði, heldur í atvinnutækjum. Nú væri það verðugt verkefni að reyna að sameinast um það, að þessi atvinnutæki okkar gangi með fullum krafti, ekkert skip sé bundið við festar, aldrei komi til neinnar rekstrarstöðvunar. Það er sannarlega verðugt verkefni fyrir alla að sameinast um þetta fjöregg þjóðarinnar, atvinnutækin. En því miður er hér nokkuð stór flokkur í landinu, sem heldur fram þveröfugri stefnu, sem setur sig aldrei úr færi að stöðva atvinnureksturinn og þar með raunverulega eyðileggja lífsmöguleika fólksins í landinu. Ég hef oftar en einn sinni heyrt hv. 2. þm. Reykv. finna að því, að þær áætlanir, sem fjárhagsráð ætti lögum samkvæmt að semja, lægju ekki fyrir hér fullskapaðar hverju sinni. Ráðið hefur nú aðeins starfað í 10 mánuði, en þó þegar aflað hinna mikilsverðustu upplýsinga um atvinnurekstur og alls konar framkvæmdir, sem nýbyggingarráð hafði ekki aflað, og úr því að þm. gefur tilefni til, má minna á það, að nýbyggingarráð. sem hann átti sæti í, gerði aldrei þá fimm ára áætlun, sem það átti að gera. Þær skýrslur, sem fjárhagsráð hefur safnað og látið gera, sýna ljóslega það, sem kom fram í hagfræðingaálitinu, að fjárfestingin hefur verið of ör undanfarin ár, og það verður að draga úr henni og fara gætilegar í sakirnar í þeim efnum, ef við eigum að sleppa við aukna verðbólgu og afvinnuleysi. Fjárhagsráð hefur reynt að haga því þannig, að unnið væri áfram af fullum krafti að þeim framkvæmdum, sem byrjað var á og sýnt var, að hægt var að ljúka, en látið það, sem ekki var byrjað á og ekki var útlit fyrir, að hægt væri að ljúka við, sitja á hakanum. Stefnan hefur í fáum orðum verið sú, að reyna að láta hús og atvinnutæki, sem byrjað var á, er ráðið tók við störfum, koma sem fyrst að gagni, í stað þess að hafa svo mikið undir í einu, að engu væri unnt að ljúka til fulls. Allir hugsandi menn viðurkenna, að þetta sé rétt hugsun og rétt stefna. En af einhverjum ástæðum vill hv. 2. þm. Reykv. ekki lita þannig á, heldur ávísa áfram á það, sem ekki er til, og veita leyfi, þó að enginn gjaldeyrir sé fyrir hendi. Hann er svo oft og margsinnis búinn að túlka þau sjónarmið hér, að ég taldi rétt hér við 2. umr. fjárl. að víkja að þessu einu sinni. Þessi og þvílík ummæli hans eru eiginlega óskiljanleg, þegar tekið er tillit til gáfna hans og að mörgu leyti góða áhuga á atvinnumálum. En einmitt með tilliti til þeirra kosta hans vildi ég óska honum þess, að hann losaði sig úr þeim viðjum, sem hann er flæktur í, og gerði sér það ljóst, að það, sem honum er ætlað annars staðar frá, veldur þjóðinni óhöppum. Ég get svo látið útrætt um þetta.
Það er bezt fyrir alla að líta með nokkru raunsæi á hlutina, og ef menn gera það, þá komast þeir ekki hjá því, eins og sakir standa, að draga úr opinberum framkvæmdum, sem ella mundu auka verðbólguna og hindra framkvæmdir einstaklinga. Á undanförnum árum hafa verið fluttar inn 40–50 þúsund lestir af sementi að meðaltali. Sement er undirstaða bygginga, og til sementskaupa fer mjög mikill gjaldeyrir. Ef hið opinbera fer langt út í það að auka framkvæmdir sínar á þessu ári, hindrar það sams konar framkvæmdir einstaklinga sökum skorts á efni og vinnu og treður þá undir í samkeppninni. Að stríðinu loknu var nauðsynlegt fyrir ríkið að auka mjög verklegar framkvæmdir til að vega upp á móti setuliðsvinnunni, sem ekki var lengur til að dreifa. En þessar ástæður eru nú ekki fyrir hendi, heldur þvert á móti. Einstaklingar hafa nú einmitt ríka tilhneigingu til að ráðast í framkvæmdir, og margir þeirra eiga nóg fé til að leggja fram. Það er því ekki rétt af ríkinu að keppa við þessar einstaklingsframkvæmdir í ár. Ef það keppti nú ekki við þá, yrði það enn fremur til þess, að það, ríkið, stæði síðar betur að vígi til að halda uppi atvinnu í landinu með framkvæmdum, er draga tæki úr einstaklingsframkvæmdunum, og auka þær framkvæmdir, ef útlit væri fyrir atvinnuleysi. Þetta höfuðsjónarmið held ég ætti að ráða við afgreiðslu þess frv. til fjárl., er hér liggur fyrir.