05.11.1948
Sameinað þing: 14. fundur, 68. löggjafarþing.
Sjá dálk 894 í B-deild Alþingistíðinda. (1362)
42. mál, fjárlög 1949
Halldór Ásgrímsson:
Herra forseti. Góðir tilheyrendur. Það má öllum vera ljóst, að myndun núverandi ríkisstj. var á sínum tíma svo aðeins möguleg, að þeim mönnum fór óðum fjölgandi, þótt of seint væri, sem sáu, að aðvaranir þeirra voru réttar, sem látlaust höfðu bent á, að skefjalaus verðbólga, skipulagslítil og meira og minna vanhugsuð fjárfesting, ásamt hóflausri fjármunaeyðslu, skapaði slíkt ástand, sem hlaut að verða flestu því heilbrigðasta hjá þjóðinni fjötur um fót og ógnaði fjárhagslegu öryggi hennar. — Að í þessum efnum hafði svo að segja á elleftu stundu verið reynt að spyrna við fótum, sést bezt, ef athugað er, hvernig hag ríkissjóðs og sjávarútvegsins var raunverulega komið í árslok 1946, og hvers konar rekstrarskilyrði blöstu þá yfirleitt við atvinnuvegum landsmanna. — Bátaútvegurinn var þá þegar svo illa kominn fjárhagslega, að ekki var um annað að ræða en að ríkissjóður kæmi honum til hjálpar með því að ábyrgjast lágmarksverð aflans. Og eftir því sem verðbólgan hefur lengur haldizt, samfara aflabresti á síldveiðum, eftir því hefur ríkissjóður þurft að taka á sig meiri og meiri fjárhagslegar byrðar í þessu efni. Og nú er svo komið, að sýnt er, að sú hjálp hefur ekki dugað, þar sem í fjárlagafrv. því, sem nú hefur verið lagt fram, er gert ráð fyrir 6 millj. kr. styrk til bátaútvegsins til þess að létta af sjóveðum og öðrum brýnustu kröfum, sem á hvíla.
Ég tel, að útgerðarmenn verði ekki sakaðir um, hvernig komið er í þessu efni. Þeir bera ekki ábyrgð á því fjármálaöngþveiti, sem hér fékk óhindrað að þróast þar til viðnám var hafið gegn því af núverandi ríkisstj. — Það er því ekki óeðlilegt, að útgerðarmenn geri kröfu til þess opinbera um hjálp í þeim fjárhagserfiðleikum, sem að þeim hafa steðjað. — Óttast má, að yfir stórútgerðinni vofi svipaðir erfiðleikar og nú hafa dunið yfir bátaútveginn. Af smærri og eldri togurunum er það að segja, að yfirleitt hafa ekki verið talin viðunandi skilyrði til að reka þá og fleiri og fleiri því verið seldir til annarra landa, þar sem þeir virðast gerðir út með góðum árangri og afli þeirra svo seldur á sömu mörkuðum og við þurftum að hafa fyrir togarafisk okkar. — Útgerð nýju togaranna flýtur aðkalla, meðan allt er á toppi með aflabrögð og sölur, en ef út af ber í því efni, þá er ekki ljóst, hvernig undir verður risið að öðrum aðstæðum óbreyttum. — Það er því staðreynd, að verðbólgan hefur algerlega kippt fótum undan þessum þýðingarmikla atvinnuvegi okkar, sjávarútveginum.
Ríkissjóði er augljóslega algerlega um megn að greiða til lengdar milljónatugi með útflutningsvörum okkar og þurfa jafnhliða að taka á sínar herðar stórar fjárhæðir vegna rekstrarhalla útgerðarinnar. Þá er þetta engu síður alvarlegt sökum þess, að slíkur atvinnurekstur hefur alla ókosti ríkis- og einstaklingsrekstrar, án þess að trygging sé fyrir, að kostirnir fái að njóta sín.
Þetta ástand er ávöxtur fyrrverandi stjórnarstefnu og sá starfsgrundvöllur, sem þá var meðal annars búinn hinni svokölluðu nýsköpun í sjávarútveginum. — Framsfl. varaði þá við því ástandi, sem hlyti að skapast, ef svo væri fram haldið sem stefnt var. Jafnhliða undirstrikaði hann, að auðvelt væri að stöðva verðbólguna, ef í tíma væri að unnið, en erfitt að stíga til baka, eftir að allar framkvæmdir og viðskipti hefðu árum saman fallið um farvegi mikillar verðþenslu og dýrtíðar. Framsfl. vildi engu síður skjóta og mikla uppbyggingu sjávarútvegsins en annarra þýðingarmikilla atvinnuvega, en hann vildi, að þar sem annars staðar réði framsýni og fyrirhyggja, svo að atvinnuvegirnir gætu á eftir veitt þeim, sem við þá vinna, örugg og góð lífskjör, jafnframt því, að þeir gætu þar með verið þeir hyrningarsteinar í fjárhagslegum efnum, sem þjóðfélaginu ríður svo mikið á. Fyrir þetta viðhorf voru framsóknarmenn kallaðir fjandmenn allrar nýsköpunar og framfara. Reynslan er sögð ólygnust, og hún hefur þegar dæmt í þessu máli. — Ef nokkrir hafa sýnt fjandskap þeirri atvinnuuppbyggingu, sem þjóðin óskaði og henni var lofað í krafti þeirra óhemju verðmæta, sem henni áskotnuðust á stríðsárunum, þá eru það þeir menn, sem með sjónhverfingum gæsalappanýsköpunar tókst að leiða hana á villigötur atvinnuerfiðleika og fjárhagsvandræða.
Hvort núverandi ríkisstj. tekst nægilega örugglega að þoka þessum málum til betri vegar, skal ósagt látið, en á móti því verður ekki mælt. að ef þeirrar stjórnarstefnu, sem nú ríkir, hefði ekki notið við, þá er ekki annað sjáanlegt en að komið væri nú í algert strand á mörgum sviðum atvinnulífsins. — Segja má, að eftir myndun núverandi ríkisstj. hafi engin teljandi vísitöluhækkun átt sér stað nema sú, sem átti rót sína að rekja til vaxandi verðbólgu áður en hún tók við völdum.
Setning dýrtíðarlaganna 1947 var þýðingarmikið spor gegn verðbólgunni, og á þeirri löggjöf má segja, að allur atvinnurekstur hafi hvílt síðan. En ef þessi löggjöf á að verða til varanlegra bóta, þá verða fleiri ráðstafanir nú þegar að fylgja. Æskilegt hefði verið, að með dýrtíðarlögunum hefði strax verið stigið stærra spor í verðhjöðnunaráttina og að meiri festa hefði fengizt í þær aðgerðir. Framsfl. kom fram með tillögur í því efni, sem hinir stjórnarflokkarnir vildu ekki í það sinn fallast á. Hverjar undirtektir verða nú, skal engu um spáð. Með l. um fjárhagsráð hafa verið, ef vel er á haldið, skapaðir möguleikar fyrir meiri festu og heilbrigðara viðhorf í öllum fjárfestingamálum okkar. Þjóðin hafði orðið fyrir vonbrigðum í þessum efnum í tíð fyrrv. stjórnar, þegar á furðu stuttum tíma tókst að gera ótrúlega lítið úr miklum möguleikum. — Nú reynir hins vegar á fjárhagsráð að gera sem mest úr litlu.
Með tilliti til fjárhagsgetunnar., fólksfæðarinnar við aðalatvinnuvegina, verðbólgunnar o.fl. þá er það engum vafa bundið, að fjárfesting undanfarinna ára hefur verið of mikil, bæði hjá því opinbera og öðrum. — Á því á fjárhagsráð ekki eitt sök, heldur einnig Alþ. og svo þær aðstæður, sem ríkjandi voru, þegar ráðið tók til starfa. Nú verður hins vegar að taka á þessum málum af meiri festu, en verið hefur. Það nær heldur ekki nokkurri átt, að t.d. séu leyfðar á hverjum tíma fleiri byggingar en svo, að jafnhliða megi hver leyfishafi treysta því, að hann geti vegna efnisskorts lokið byggingunni á eins skömmum tíma og aðrar aðstæður leyfa. Það ástand, sem ríkt hefur í þessu efni, er svo óviðunandi, að við svo búið má ekki standa. Nauðsynlegar atvinnurekstrarbyggingar í þágu landbúnaðar og sjávarútvegs verða að sitja í fyrirrúmi og þar á eftir aðrar byggingaframkvæmdir, eftir því sem nauðsyn krefur og ástæður leyfa.
Eitt af því marga, sem þarf að gera og virðist enga frekari bið þola, er að örva sparnaðarhneigð þjóðarinnar. Þetta er ekki eingöngu æskilegur þáttur í baráttunni gegn dýrtíðinni, heldur engu síður þjóðhagsleg og mannbætandi nauðsyn. Eins og komið er þessum málum, virðist ekki um annað að gera en að setja löggjöf, sem ýtir undir, að fólkið leggi til hliðar sem mest af því fé, sem það aflar og þarf ekki að nota til að fullnægja eðlilegum þörfum, í stað þess að nú er of miklu af því fé kastað út fyrir fánýta hluti eða annað verra. — Til þess að ná í þessu efni nægilega skjótum árangri má vel vera, að slík löggjöf þurfi í bili að einhverju leyti að knýja menn til að taka þátt í þessum aukna sparnaði. — Það þarf ekki að lýsa því, hvað aukin sparifjársöfnun getur t.d. haft mikla þýðingu fyrir ýmsa lánasjóði í þágu atvinnuveganna, sem nú eru óstarfhæfir vegna féleysis, eins og stofnlánadeildin, eða hafa allt of lítið fé, eins og ræktunarsjóðurinn o.fl.
Eins og komið var gjaldeyrismálum okkar í árslok 1946, þá var ekki annað fært en að setja strangar innflutningshömlur jafnhliða fremur knappri skömmtun á flestum nauðsynjum nema innlendum matvælum. Það verður að segjast, að vörudreifingin og skömmtunin hafa í framkvæmd í veigamiklum atriðum farið út um þúfur. Þjóðin getur og verður nú um stund að sætta sig við ýmsar takmarkanir á innflutningi á nauðsynjavörum, hvað þá á þeim vörum, sem án má vera eða verða að teljast óþarfar. En hún á hvorki né má þola annað en allir sitji við sama borð og hlýtur einnig að krefjast þess, að innflutningur á öllu því nauðsynlegasta til fæðis og klæðis sitji undantekningarlaust í fyrirrúmi fyrir öðru óþarfara. Sama á við um dreifingu varanna. Það er ekki hægt að þola það, að einn eða annar sitji þar yfir hlut fjöldans. — Krafan verður að vera: Hver maður sinn skammt og að neytandinn eigi frjálst val um að kaupa vörurnar þar, sem hann telur sér það hagstæðast og hentugast. Á þeim réttlætisgrundvelli er það frv. byggt, sem Framsfl. hefur nú lagt fram í þessu máli.
Tímans vegna get ég ekki farið frekar út í þetta mál eða önnur, sem æskilegt væri að minnast á, en ég get þó ekki stillt mig um að víkja örfáum orðum að einu því máli, sem vegna framtíðarhags þjóðarinnar varðar miklu, að vel sé á haldið. Það er að tryggja sem bezt, að það fé, sem vonir standa til, að við getum fengið að tilhlutan svokallaðrar Marshallhjálpar, verði eingöngu notað til þeirra stórframkvæmda, sem fyrst og fremst hafa mesta þýðingu fyrir atvinnuvegina og eru þannig, að við getum ekki í náinni framtíð vænzt þess að geta hrint þeim í framkvæmd með eigin fjármagni einu saman. — Bezta tryggingin fyrir því, að hin svokallaða Marshallhjálp verði okkur að þeim notum, sem til verður að ætlast, er, að við kappkostum að vinna sem mestan bug á verðbólgunni og með því og ýmsu öðru koma atvinnuvegum okkar á sem öruggastan grundvöll.
Ég skal nú að lokum draga saman það, sem ég tel, að gera þurfi í þeim málum, sem ég hef drepið á.
Samfara þeirri stefnu, sem hæstv. fjmrh. vill fylgja og hv. 1. þm. Rang. hefur undirstrikað, að afgreiða greiðsluhallalaus fjárlög, tel ég, að Alþ. og ríkisstj. þurfi að vinna að:
1) að gerðar séu ráðstafanir, sem að gagni mega koma, til meiri verðhjöðnunar.
2) framhald á aðstoð til bátaútvegsins, svo að hægt sé að gera flotann út á næstu vertíð;
3) að draga verulega úr fjárfestingu þess opinbera og annarra og að henni sé fyrst og fremst beint að verkefnum í þágu aðalatvinnuveganna;
4) að örva sparifjársöfnun landsmanna og beina því fjármagni til brýnustu nauðsynja atvinnuveganna;
5) að tryggja réttláta skömmtun og leiðrétta ríkjandi ranglæti í verzlunarmálunum. Við skulum vona, að Alþ. og hæstv. ríkisstj. takist að leysa þessi mál á viðunandi hátt, ásamt mörgum öðrum nauðsynlegum verkefnum. Heilbrigðara atvinnulíf, vaxandi þegnskapur og meiri skilningur á eðli þeirra vandamála, sem við er að stríða, er skilyrði fyrir því, að fram úr rakni. Og ef það fæst, þarf engu að kvíða um úrslit þeirrar viðreisnarbaráttu, sem nú stendur yfir.