03.05.1950
Sameinað þing: 43. fundur, 69. löggjafarþing.
Sjá dálk 755 í B-deild Alþingistíðinda. (1087)
38. mál, fjárlög 1950
Frsm. samvn. samgm. (Sigurður Bjarnason):
Herra forseti. Samvinnun. samgöngumála hefur, eins og á undanförnum árum, haft með höndum undirbúning till. um skiptingu flutningastyrkja og fjárveitinga til flóabáta og vöruflutninga. N. hefur, samkv. venju, haft samvinnu við forstjóra Skipaútgerðar ríkisins, notið ráða hans og fengið upplýsingar hjá honum um þau atriði, sem með hefur þurft. — Ég vil leyfa mér, fyrir hönd n., að gera nokkra grein í fáum orðum fyrir till. n., sem liggja hér fyrir á þskj. 616, og n. hefur, einnig samkv. venju, látið skýrslu forstjórans fylgja.
Það er öllum kunnugt, að kostnaður við rekstur flóabátanna hefur hin síðari ár farið mjög hækkandi. Orsakir þess liggja í augum uppi, sem eru hækkandi kaupgreiðslur og annað, sem á verulega rætur sínar í hinni mjög vaxandi dýrtíð í landinu. Þrátt fyrir þennan mjög aukna tilkostnað við rekstur flóabátanna, hefur þessum styrkjum ríkisins til þessarar starfsemi að verulegu leyti verið haldið niðri hin þrjú síðustu árin, þannig að hann hefur ekki farið hækkandi. Vil ég í því sambandi benda á niðurstöðutölur þessara tilgreindu þriggja síðustu ára. Árið 1947 eru flóabátastyrkirnir og styrkir til vöruflutninga 916 þús. kr. Árið 1948 voru þeir samtals 912 þús. kr. Og árið 1949 voru þeir samtals 878 þús. kr. — Þessum útgjöldum til stuðnings flóabátasamgangnanna og vöruflutninga í landinu hefur þannig algerlega verið haldið niðri, á sama tíma sem útgjöld fjárlaganna í heild hafa farið mjög hækkandi ár frá ári.
Nú er það hins vegar þannig, að þrátt fyrir allriflega styrki til sumra flóabátanna, þá er það auðsætt orðið af skýrslum, sem Skipaútgerð ríkisins og samvinnun. samgöngumála hafa borizt um rekstur bátanna, að um mjög verulegan rekstrarhalla er að ræða hjá mörgum þeirra, svo að við borð liggur, að rekstur einstakra þeirra stöðvist, til óbætanlegs tjóns fyrir þau héruð, sem eiga afurðasölu sína, samgöngur og önnur viðskipti mjög komin undir þessum samgöngum. Þrátt fyrir það þótt þannig horfi, samkv. þeim gögnum, sem lágu fyrir samvinnun. samgöngumála, taldi samvinnun. sér skylt, við þær aðstæður, sem nú blasa við í efnahagsmálum þjóðarinnar, að athuga, hvort ekki væri unnt að spara að einhverju leyti fé ríkissjóðs á þessum útgjaldaliðum. Í því augnamiði leitaði n. tillagna og álits forstjóra Skipaútgerðar ríkisins, sem manna bezt fylgist með rekstri þessara báta og skipa. Eftir að n. hafði rætt þetta mál allýtarlega við forstjórann og hann haft þau alllengi til yfirvegunar og athugunar, benti hann á leiðir til þess að breyta skipulagi og tilhögun ferða nokkurra bátanna, og jafnframt á möguleika til þess að fella ferðir nokkurra þeirra niður. Ég get leyft mér í aðalatriðum að vísa til skýrslu forstjórans og álits samvinnun. um þessar leiðir, en vil aðeins vekja athygli hv. þm. á því, að þeir bátar, sem um var að ræða og till. forstjórans fjölluðu um, voru Djúpbáturinn, Norðurlandsbáturinn, Flateyjarbátur á Breiðafirði, Vestmannaeyja/ Stokkseyrarbáturinn og Húnaflóa/Strandabáturinn. Forstjórinn benti á möguleika til þess ýmist að stórlækka styrki til þessara báta eða fella ferðir þeirra algerlega niður. Átti það síðar nefnda við um Vestmannaeyja/Stokkseyrarbátinn, Húnaflóa- og Strandabátinn, og enn fremur um Flateyjarbátinn, sem annazt hefur samgöngur um norðanverðan Breiðafjörð, Djúpbátinn og Norðurlandsbátinn. Gerði forstjórinn sérstaklega till. um breyt. á skipulagi á rekstri þeirra, sem hefðu sparnað í för með sér.
Samvinnun. ræddi við þingmenn viðkomandi héraða um þessar till. og reyndi að kryfja þessi mál eins til mergjar og frekast væri unnt og komast að raun um það, hvort raunverulegir möguleikar væru fyrir hendi til sparnaðar í þessum efnum, hvort það væri hægt, beinlínis vegna aðstöðu hlutaðeigandi héraða, ýmist að breyta skipulagi flóabátaferðanna eða fella ferðir bátanna alveg niður. Niðurstaðan af þessum athugunum n. varð svo sú, eftir ýtarlegar viðræður við hlutaðeigandi þm., að þetta væri ekki kleift; það væri ekki unnt án mjög mikillar truflunar og óhagræðis fyrir allt líf og starf fólksins í þessum byggðarlögum að spara mjög verulega á rekstri bátanna eða fella ferðir þeirra niður. — Ég sé nú ekki ástæðu til þess að ræða þau rök, sem hv. þm. viðkomandi héraða settu fram til stuðnings máli sínu og héraða sinna. En ég hef áður, í framsögu fyrir samvinnun. samgöngumála á undanförnum árum, bent á það, að þær skyldur og þær þarfir, sem ferðir flóabátanna uppfylla, eru svo sérstæðar, að það er ekki hægt að fella niður þessa starfsemi eða ætla sér t.d. að láta strandferðaskipin, sem sigla hringinn í kringum ströndina, gegna hlutverki þeirra, án þess að valda stórkostlegum truflunum og erfiðleikum í bókstaflega allri atvinnustarfsemi þeirra héraða, sem flóabátasamgangnanna njóta.
Þegar n. hafði komizt að þeirri niðurstöðu, að ekki væri unnt að skera flóabátastyrkina niður um helming eða þriðjung, eins og forstjóri Skipaútgerðarinnar benti á hugsanlegar leiðir til, ef þær breyt. væru framkvæmdar, sem ég hef bent á, þá varð það að samkomulagi í n., að fylgja svipaðri stefnu, eins og áður hefur verið gert í þessum málum. Það varð auðsætt, að hjá því varð ekki komizt að hækka nokkuð styrkina til einstakra báta. Þessum styrkjum hefur verið haldið alveg niðri, þannig að árið 1949 voru þeir samtals nokkru lægri, en 1947 og 1948. En skýrslan um afkomu bátanna bar það greinilega með sér, að hallinn á rekstri þeirra var svo mikill, að auðsætt var, að ferðir þeirra mundu stöðvast, ef þeim væri ekki gerð nokkur úrlausn um hækkun á styrk. Enda liggur í augum uppi, að eftir að gengísbreyt. hefur verið gerð, hlýtur sú ráðstöfun að hafa það í för með sér, að allveruleg hækkun verður á tilkostnaði við útgerð bátanna í hækkuðu olíuverði og hækkun á ýmsu öðru, sem til rekstrarins þarf. Niðurstaðan varð því sú, að n. lagði til, að heildarstyrkurinn til flóabátasamgangnanna og vöruflutninga hækkaði um 80 þús. kr. frá því, sem hann var í fyrra, eða úr 878 þús. kr. í 958 þús. kr.
Ég get svo aðeins með fáum orðum minnzt hér á afkomu bátanna. Ég miða við það, sem var á síðasta ári. Á fjárl. var upphæðin til flóabátanna 878 þús. kr. fyrir árið 1949. Um einstaka flóabáta og ferðir þeirra vil ég taka þetta fram:
Það er þá fyrst um Breiðafjarðarsamgöngurnar, að rekstur allra þeirra þriggja báta, sem annazt hafa flóaferðirnar yfir Breiðafjörð, hefur gengið illa á síðasta ári og orðið stórtap á þeim. N. leggur því til, að ætlaður verði styrkur til Flateyjarbátsins þannig, að til venjulegra ferða verði veittar 25 þús. kr. og vikuferðir milli Flateyjar, Brjánslækjar og Kinnarstaða verði styrktar með 30 þús. kr. Og þar yrði 5 þús. kr. hækkun frá því í fyrra í fyrra tilfellinu, en 6 þús. kr. hækkun í því síðar nefnda. Enn fremur leggur n. til, að þessi bátur fái 10 þús. kr. viðbótarstyrk vegna vélakaupa, sem ekki þótti verða umflúið að veita. — Þá leggur n. til, að Stykkishólmsbátur, sem fékk 70 þús. kr. styrk á fjárl. síðasta árs, verði hækkaður í styrknum upp í 85 þús. kr., eða um 15 þús. kr. Það hefur verið mjög slæm útkoma á rekstri þessa skips, og hefur Kaupfélag Stykkishólms, sem annast rekstur bátsins, óskað miklu hærri styrks en n. sá fært að veita. — Til Langeyjarnesbáts og Skógarstrandarbáts leggur n. til að styrkur verði samtals hækkaður um 1.000 kr. — Um Ísafjarðarsamgöngurnar er það að segja, að á rekstri Fagraness, sem annazt hefur ferðirnar um Djúpið, var hallinn 53 þús. kr. árið 1949. N. hefur lagt til, að styrkurinn til þess báts verði hækkaður um 15 þús. kr. Og það virðist liggja í augum uppi, að mjög litlar líkur séu til þess, að rekstur bátsins fái borið sig, þrátt fyrir þá hækkun á styrknum til hans. Og fyrir þann bát hefur reyndar verið farið fram á miklu meiri styrkhækkun, en n. hefur séð sér fært að ganga inn á. — Um Norðurlandssamgöngurnar er það að segja, að n. leggur til, að styrkurinn til Húnaflóa- og Strandabátsins hækki um 9 þús. kr. Það hefur haft mjög slæm áhrif á rekstur þessa báts, hversu síldveiðarnar brugðust gersamlega í fyrra. En eitt af meginverkum þessa báts er að annast samgöngur til og frá síldarverksmiðjunum á Ströndum. En öll drift þar, og þar með bæði fólksflutningar og vöruflutningar og annað slíkt, veltur mjög á því, hvernig síldarvertíðin er á hverjum tíma. — Þá leggur n. til, að styrkur til Flateyjarbáts á Skjálfanda hækki um 9 þús. kr. vegna vélakaupa, sem hefur orðið mjög dýr liður í sambandi við rekstur bátsins nú og eigendur bátsins varla risa undir. Væri hætta á, að ferðir þessa báts legðust niður, ef ekki kæmi þessi viðbótarstyrkur til. Þess vegna hefur n. lagt til, að veittur verði þessi vélakaupastyrkur. — Þá leggur n. til, að til Hríseyjarbáts hækki styrkurinn um 2 þús. kr. — Um Austfjarðasamgöngurnar er þess að geta, að þar verður sú breyt. á, að ferðir Norðfjarðarbáts falla niður, vegna þess að nú hefur skapazt akvegasamband við Neskaupstað. Hins vegar er lagt til, að styrkur til Loðmundarfjarðarbáts hækki um 1.000 kr., styrkur til Mjóafjarðarbáts um 5 þús. kr., 4 þús. kr. af þessari styrkhækkun eru veittar vegna þess, að það hefur orðið að kaupa nýja vél í bátinn og eigendurnir telja sig trauðla rísa undir þeim kaupum.
Um Vestmannaeyjasamgöngurnar vil ég aðeins geta þess, að þær hafa borið sig æ verr með hverju ári, sem liðið hefur undanfarið. Orsök þess er fyrst og fremst sú, að farþegaflutningar milli Eyja og lands eiga sér nú í miklu ríkara mæli stað með flugvélum heldur en áður. Rekstrarhalli á Vestmannaeyja- og Stokkseyrarbátnum hefur þess vegna farið vaxandi. Og bæði bæjarstjórn Vestmannaeyja og hreppsnefnd Stokkseyrarkauptúns hafa lagt áherzlu á að fá styrk til þessa báts hækkaðan. N. hefur lagt til, að styrkurinn til hans verði hækkaður um 12 þús. kr.
Ég hef þá í aðalatriðum gert grein fyrir þeim breyt., sem n. leggur til að gerðar verði á styrkveitingum til hinna einstöku flóabáta. Ég hef einnig drepið á, að heildarupphæðin, sem n. leggur til að veitt verði í þessu skyni, er 958 þús. kr., eða 80 þús. kr. hærri en í fjárl. 1949.
Ég vil þá geta þess, að n. leyfir sér að flytja sérstaka brtt. við 22. gr. um að heimila stj. að greiða Skafta Stefánssyni skipstjóra á Siglufirði, sem lengi annaðist flóabátaferðir um Skagafjörð, 12 þús. kr. upp í rekstrarhalla, sem hann varð fyrir sumarið 1947. Ég þarf ekki að skýra, hvernig þetta er til komið. Sótt var um að fá þennan rekstrarhalla bættan í sambandi við afgreiðslu fjárl. 1949, en umsóknin barst svo seint, að n. gafst ekki tóm til afgreiðslu. Einstakir þm. fluttu till. inn í þingið, en hún var felld, vegna þess að ekki lágu fyrir upplýsingar, sem sönnuðu réttmæti fjárveitingar í þessu skyni. En ég vil geta þess, að Skafti Stefánsson rak um alllangt skeið ferðir um Skagafjörð. Síðasta sumarið, sem hann stundaði þær, varð hann fyrir tilfinnanlegu tjóni, 28 þús. kr. Hefur verið gerð grein fyrir því af hendi Skipaútgerðar ríkisins og lagðir fram reikningar yfir rekstur bátsins. Samvinnun. samgöngumála er sammála um, að sanngjarnt sé og eðlilegt og í samræmi við fyrri fordæmi að leggja til, að Skafti Stefánsson fái greiddar 12 þús. kr. upp í þennan rekstrarhalla.
Ég sé svo ekki ástæðu til að fara fleiri orðum um till. samvn., en leyfi mér að öðru leyti að vísa til nál. og skýrslu þeirrar, sem fylgir því frá forstjóra Skipaútgerðar ríkisins, sem hv. þm. geta sótt í frekari upplýsingar, sem þeir kynnu að vilja fá um rekstur einstakra flóabáta og um þessi mál í heild.