15.02.1951
Neðri deild: 69. fundur, 70. löggjafarþing.
Sjá dálk 772 í B-deild Alþingistíðinda. (1764)
176. mál, lántaka handa ríkissjóði
Jóhann Hafstein:
Herra forseti. Í sambandi við þetta mál, sem hefur valdið nokkrum umr. hér í hv. d., vil ég í fyrsta lagi hafa þann fyrirvara að óska þess, að það, sem ég kann að hafa sagt um þetta, verði ekki þannig túlkað, að það sé af skilningsleysi á þörfum landbúnaðarins. Hins vegar eru nokkur atriði, sem mér finnst ástæða til að víkja nokkuð að þegar við þessa umr. Mér mun að sjálfsögðu gefast tækifæri til að athuga það nánar í n., því að málið mun fara til nefndar, sem ég á sæti í.
Ég skal ekki víkja neitt að því á þessu stigi málsins, sem sumir hv. þm. hafa gagnrýnt. Það var farið fram á heimild handa ríkisstj. til erlendrar lántöku. Það hefur verið varað við þeirri hættu, sem því væri samfara. Ég álít, að ekkert sé sérstaklega hættulegt í sambandi við þetta mál frekar en önnur mál og því sé ekki ástæða til þess að gera í þeim efnum úlfalda úr mýflugu. Hins vegar er málið þannig vaxið, að hér kemur fram beiðni fyrir láni til Búnaðarbankans annars vegar og iðnaðarins hins vegar og í þriðja lagi vegna togarakaupa, en um það atriði hafa ekki orðið neinar sérstakar þrætur.
Í grg. frv. liggja rök að því, að athuguð hafi verið lánsfjárþörf landbúnaðarins og komið hafi í ljós, að á næstu missirum verði að útvega til viðbótar við það, sem hér er farið fram á í frv., fé, sem nemur mörgum tugum milljóna króna. Er það nokkur ofrausn, þó að hv. þm. fengju að sjá þær athuganir, sem hér er um að ræða?
Þetta mál hefur áður borið á góma í þessari hv. deild, og hv. 2. þm. Rang. hefur borið fram þáltill. í fjórum liðum um athugun á fjárþörf landbúnaðarins, og var höfuðtilgangurinn sá, að ljóst lægi fyrir, hve mikil sú fjárþörf er, svo að hv. þm. geti greitt þessu atkv. í þeirri trú, að það mætti verða til þess að styrkja landbúnaðinn til að fá aukið fjármagn að láni, og þá mundi síður verða staðið gegn lántöku til þessa atvinnuvegar. Ég vil minna á í sambandi við það mál, að það vakti undrun mína, að þá virtist hæstv. landbrh. næstum því taka þessari till. illa, og var því haldið fram, að hún væri að óþörfu fram komin, af því að það væri ekki ástæða til þessarar athugunar, þar sem hún hefði þegar farið fram. Það má segja í framhaldi af þeim ummælum um það, að lánsfjárþörf landbúnaðarins hafi verið athuguð, að þess vegna sé nú beðið um heimild fyrir þessu viðbótarláni. Ég held, að þeir, sem bera hag landbúnaðarins og annarra mála fyrir brjósti, geri bezt með því að rökstyðja sem bezt till. sínar fyrir hönd atvinnuveganna. Mér fyrir mitt leyti finnst það vera sú krafa, sem ekki sé hægt að standa á móti, að hv. þm. eigi rétt á að vita um niðurstöður rannsókna á fjárþörf atvinnuveganna, þegar farið er fram á heimild til lántöku þeirra vegna. Ég segi þetta vegna þess, að það hefur fyrr á þessu þingi verið lagt fram frv. af ríkisstj., og þá hefði verið betra, að fyrir hefðu legið ýtarlegri upplýsingar eða rökstuðningur fyrir flutningi málsins. Hæstv. fjmrh. veit, að þessi ummæli eru ekki sögð til þess að vera með nein olnbogaskot gagnvart hæstv. ríkisstj., því að ég hef ekki síður en aðrir staðið með hæstv. ríkisstj. á þessu þingi, og er þetta þess vegna í fullri góðvild sagt. Þetta mál liggur þannig fyrir, að samkv. athugunum þarf miklu meira fé til landbúnaðarins en farið er fram á í frv.
Nú er ekki aðeins nauðsyn að athuga þörf einnar atvinnugreinar, því að það koma sjálfsagt fram till. frá öðrum um það sama, og verður þá að taka kröfurnar til samanburðar og ákveða, hverjir skuli hljóta lán og hverjir ekki og í hvaða hlutföllum eigi að skipta lánsfénu.
Gert er ráð fyrir í þessu frv., að hæstv. ríkisstj. verði heimilað að taka 3 millj. króna lán til iðnaðarins. Þetta er rökstutt með því, að í öðru frv., sem liggur fyrir þinginu um stofnun iðnbanka, hafi verið gert ráð fyrir svipuðu framlagi af hálfu ríkisins til þess að koma því máli í framkvæmd. Við sjáum hins vegar, ef miðað er við sama mark eins og hitt lánið, varðandi landbúnaðinn, að þá er allt annað uppi á teningnum, og ég gagnrýndi það aðallega viðkomandi landbúnaðinum, að umræddar upplýsingar liggja ekki fyrir. En gagnvart landbúnaðinum er í þessum efnum miðað við það, sem hæstv. ríkisstj. telur þörf fyrir þann atvinnuveg. Gagnvart iðnaðinum er hins vegar miðað við upphæð, sem gert er ráð fyrir í öðru frv., en yrði aðeins hluti af því fé, sem þar er ætlazt til að reynt yrði að fá handbært til þarfa iðnaðarins, því að um leið og gert er ráð fyrir því í frv. um stofnun iðnbanka, að framlag komi úr ríkissjóið til þeirrar stofnunar, er einnig gert ráð fyrir því, að fram komi fé frá öðrum aðilum til að koma á fót iðnbanka. Í öðru lagi er það gert í trausti þess, að þegar þessi lánastofnun yrði komin upp, þá mundi henni bætast fé annars staðar frá, m.a. sparifé iðnaðarmanna. Enn fremur er ráðgert að efla hana með samvinnu við aðrar lánastofnanir. Það er farið fram á lán til landbúnaðarins á nokkuð öðrum grundvelli en til iðnaðarins, og samanburður þar á stenzt ekki.
Það væri æskilegt, að þessi mál væru rædd og athugun á lánsfjárþörf iðnaðarins lægi fyrir eins og landbúnaðarins, og að það lægi ljóst fyrir, hver raunveruleg þörf þessara atvinnuvega er fyrir stofn- og rekstrarlán.
Ég efast ekki um nauðsyn þess, að hægt sé að halda áfram nauðsynlegum byggingar- og ræktunarframkvæmdum í sveitum, og hve nauðsynlegt það er að koma upp sómasamlegum byggingum. En það þarf víðar að byggja, og fjmrh. hefur e.t.v. orðið þess var, að minnzt hefur verið á það í Tímanum, að byggja þyrfti yfir húsnæðisleysingja Reykjavíkur. En það hefur reynzt örðugt að fullnægja þörfum að því leyti, þar sem ekki hefur verið nema ein lánastofnun, sem veitt hefur lán í því skyni, þó að nokkuð rættist úr því með gengisbreytingarlögunum, þar sem því byggingarfélagi áskotnaðist nokkur hluti af gengishagnaðinum. En landbúnaðinum áskotnaðist einnig sinn bróðurpartur af þeim hagnaði, hvort sem hann hefur verið látinn ganga til bygginga í sveitum landsins.
Mér skilst, að ástandið sé nú þannig, að byggingarsjóður verkamannabústaða sé uppurinn, og þá mun ekki í annað hús að venda en til opinberra stofnana og þess, sem kann að fást frá lífeyrissjóði. Og ég tel vert að vekja athygli á því, þegar þessi mál eru rædd, hvað opinberir starfsmenn ríkisins hafa betri aðstöðu til að koma þaki yfir höfuðið en aðrar stéttir þjóðfélagsins. Ég er með því ekki að telja það eftir, það er í sjálfu sér mjög virðingarvert, að þeim sé gert það kleift með veitingum úr lífeyrissjóði, en það eru ekki allar stéttir þjóðfélagsins, sem njóta þessara hlunninda, og ég tel ástæðu til að minnast á þetta um leið og talað er um byggingar í sveitum, og er það ekki gert til þess að afflytja byggingar þar, og það er áreiðanlega ekki hægt að saka ráðamenn Reykjavíkur um skilningsleysi á því. Ráðamenn Reykjavíkur eiga við mikla erfiðleika að stríða sakir aðstreymis í bæinn, og það væri sannarlega mikils um það vert, að hægt væri að koma jafnvægi á í þessum efnum og skapa skilyrði til, að fólk sækti heldur annað.
Það eru nú þegar komnar fram óskir um lán til Sogs og Laxár, og það var gert á þeim grundvelli, að þær stóru rafveitur yrðu að sitja í fyrirrúmi ásamt áburðarverksmiðjunni. Og hvernig mundi vera, ef þessum rafveitum hefði ekki verið séð fyrir erlendum lánum? Ég segi þetta nú, af því að þá var ekki talið, að þörf væri á lánum til landbúnaðarins, sem nú er þó verið að ræða um. Og þá voru ekki komnar fram kröfur um að keppa við Sogs- og Laxárvirkjunina, — eða hvernig stendur á, að þessar kröfur voru ekki látnar koma fram þá, eða hafa verið gerðar sérstakar ráðstafanir vegna virkjananna? Ég tel, að það sé nauðsynlegt að vita þetta, því að ef það eru settar fram kröfur, þá er nauðsynlegt, að þær kröfur séu rökstuddar. Og það munu margar atvinnugreinar vera, sem þarfnast ekki síður lánsfjár. Hvað er t.d. um sementsverksmiðjuna? Hvað hefur ríkisstj. gert til að útvega henni lán? Hún mun vera ein þeirra stofnana, sem menn munu almennt vera sammála um, að lán ætti að taka til að koma á fót. En mér er ekki kunnugt um, hvað gert hefur verið til þess.
Í sambandi við það, að ekki eigi að taka erlend lán til annarra atvinnutækja en þeirra, sem eru gjaldeyrisskapandi, og það, sem hv. 8. landsk. þm. og hv. þm. Hafnf. sögðu, að veita ætti lán til iðnaðarins alveg út í loftið, og að því er mátti skilja, þá töldu þeir engin tæki gjaldeyrisskapandi nema togarana, skal ég benda á það, sem vitað er, að ef við hefðum engan landbúnað, þyrftum við að kaupa stórkostlega landbúnaðarvörur frá útlöndum, svo að í raun og veru skapar landbúnaðurinn verulegan gjaldeyri fyrir þjóðina. Mér finnst, að það hafi ekki komið nógu skýrt fram, að bæði landbúnaðurinn og iðnaðurinn eru gjaldeyrisskapandi fyrir þjóðina. Og ég vil vekja athygli á því, sem Páll S. Pálsson, formaður íslenzkra iðnrekenda, hefur upplýst, að áburðar- og sementsverksmiðjan munu kosta um einni milljón minna í erlendum gjaldeyri en hinir 10 nýju togarar. Eftir athugunum á rekstrarafkomu þessara 10 nýju togara er gert ráð fyrir, að þeir muni skila 23 millj. kr. gjaldeyrishagnaði á ári. En eftir kaupum okkar á áburði og sementi undanfarið má gera ráð fyrir, að spara hefði mátt 35 millj. árlega í erlendum gjaldeyri með því að kaupa áburðarverksmiðjuna og sementsverksmiðjuna áður. Það er ástæða til fyrir þá menn, sem telja, að iðnaðurinn sé ekki gjaldeyrisskapandi, að athuga þetta.
Ég óska þess ekki, að talið verði, að ég sé hér að draga taum einnar stéttar af andúð á landbúnaðinum, en ég vil láta þetta sjónarmið koma fram, áður en málið fer til n. Og ég vil vekja athygli á því, að nál. getur orðið miklu betur uppbyggt, ef málið er sem bezt upplýst, áður en n. fær það til athugunar.
Það kann að vera, að ýmsar af skoðunum mínum í þessu máli stafi af því, hvað ég sé fákunnandi um þau, eða í öðru lagi af því, að ekki séu öll kurl komin til grafar og geti málið orðið betur upplýst enn.