21.02.1951
Sameinað þing: 43. fundur, 70. löggjafarþing.
Sjá dálk 142 í D-deild Alþingistíðinda. (3989)
73. mál, loftskeytastengurnar á Melunum í Reykjavík
Jóhann Jósefsson:
Herra forseti. Ég hefði feginn viljað vera laus við það nú, 21. febr., að taka við afgreiðslu hv. fjvn. á þessu máli. Og er gild ástæða til að harma það af hjartans grunni, að svo seint hefur miðað áfram. Ég harma mest, hvað mér hefur tekizt illa að koma hv. fjvn. og hæstv. stjórn í skilning um, hvers eðlis þetta mál hefur verið frá upphafi. Það er öryggis- og slysavarnamál í hæsta máta. Eins og hv. frsm. gat um, flutti ég þáltill. á þingi 1950 af því, að mér hafði mistekizt þann stutta tíma, sem ég var flugmrh., að fá fjvn. til að sinna þessu máli. Ég ætla að benda á það, að þegar ég flutti þessa þáltill., var ég engan veginn eins vel að mér í þessu máli og mér lærðist síðan, er ég gegndi störfum flugmrh. um stund í ráðuneyti hæstv. núv. atvmrh. Þá tókum við þetta sameiginlega upp. Við vissum, að hér var um nauðsynjamál að ræða, en landssíminn veitti þessu dæmafáa mótstöðu, þó að flugráð og flugmenn, er um þetta rituðu, bentu á full rök. Af þessum ástæðum tókum við málið upp, og voru allir á sama máli um nauðsyn þess að flytja stengurnar burt. En alltaf var þetta vesala kostnaðaratriði látið standa í vegi. Ég skrifaði fjvn. Alþingis og bað hana ásjár um aukna fjárveitingu eða annað. Eftir það fór ég og tók þetta upp á Alþingi með þáltill. Hún var látin liggja, án þess að álit kæmi fram um hana. Í þáltill. var tekið fram það, sem atvinnuflugmenn höfðu bent á með skrifum og blaðagreinum. Ég vísa til bréfs, dags. 16. jan. Þetta bar engan árangur í fjvn. Næsta skref var svo, að ég flyt brtt. við fjárl. 1950, 22. gr., um að stj. sé veitt heimild til að láta flytja burt stengurnar af Melunum. Ég þakka fyrir, að þessi heimild var samþ. Það stóð ekki á því að skilja, hvað í húfi var, en vilji Alþingis var ekki framkvæmdur. Það má segja, — þó að það sé lítilfjörleg afsökun, — að ríkisstj. hafi ekki verið ánafnað sérstaklega fé til þess verks. En ég vil varla meta slíka afsökun þess virði að ræða hana, þegar um það er að ræða að nema burt jafnmikla slysahættu eins og hér var og er um að ræða. Og sérstaklega vil ég segja það, að hæstv. núv. fjmrh. hafði fulla og gilda ástæðu til að taka þetta mál mjög alvarlega, vegna þess að sá maður, sem skipaður var flugmálastjóri og form. flugráðs, þegar þessi hæstv. ráðh. var flugmálarh., hefur opinberlega látið það frá sér fara fyrir löngu, að það stafaði af loftskeytastöngunum ægileg hætta fyrir flugið. Og þegar þess er gætt, að æðsti maður þessara mála — að ráðh. fráskildum — mælir þannig fyrir, þá finnst mér það vera broslegt að bera því við, að það hafi ekki verið fé fyrir hendi eða áætlað sérstakt fé til þessara framkvæmda, — þó að Alþ. heimilaði verkið, eins og ég hef bent á, þar sem það er vitað, að fjármálaráðherrarnir, hver fram af öðrum, gerðu það af illri nauðsyn að koma með fjáraukalög eða skýrslu um umframgreiðslu ríkissjóðs eftir á til samþykktar Alþ., sem numið hafa nú á undanförnum árum frá 50 og upp í 100 millj. kr. — Nei, það, sem hér hefur á skort, er það, að mér hafi tekizt að túlka þetta mál rétt. Og það fellur mér í dag þyngra en nokkru sinni áður hefur fallið. Mér hefur ekki tekizt að koma því inn í huga þeirra, sem yfir þessum málum hafa ráðið, sem ég ætlaði, að auðskiljanlegt væri. Það koma fram strax við fyrstu tilraun til að bræða saman óskir landssímans og flugráðs um þetta mál, strax þegar ég og þáverandi símamálaráðh. fórum að starfa að þessu, að það ríkti einhver sérstök togstreita um það, hver ætti að bera kostnaðinn af þessu verki. — Ég vil spyrja hæstv. forseta, hvort hæstv. flugmrh. þyki ekki málið þess vert að hlusta á það. Ég hafði fyrirspurn til hæstv. flugmrh. fram að bera. — Þá kom fram þessi togstreita um það, hver ætti að bera kostnaðinn af brottnámi stanganna, og hvort landssíminn ætti að bera kostnaðinn af þessari Rjúpnahæðarstöng. Og þetta hefur þvælzt fyrir málinu allan þennan tíma. — Þegar svo sumarið í sumar leið þannig, að ríkisstj. aðhafðist ekkert í þessu máli og vilji Alþ. um málið virtur að vettugi, þá tók ég það til bragðs að bera fram enn á ný á s. h hausti, er þing kom saman, till. til þál. um málið til að herða á því, og það er sú till., sem hér liggur fyrir nú. — Mér þykir ákaflega leiðinlegt að þurfa að vera að ræða um þetta mál svo, að ráðh. sá, sem ég þarf að tala við, er ekki við. (Forseti: Það er verið að gæta að því, hvort ráðh. er í húsinu. — HV: Ríkisstj. er aldrei við. — Forseti: Ef hann kemur ekki, verður að fresta umr.) — Ég greip til þess ráðs, þegar ríkisstj. hafði ekki farið eftir samþykktum Alþ. við afgreiðslu fjárl. fyrir 1950 í þessu efni, þá bar ég fram að nýju þáltill., þegar þetta núv. þing kom saman. Og henni var útbýtt 6. nóv. s. l., og allan tímann frá því og þar til nú fyrir nokkrum dögum hefur hv. fjvn. haft hana til umsagnar, og sú umsögn liggur svo nú hér fyrir. Þegar málið var komið þetta langt í byrjun þessa þings, hafði skapazt alveg nýtt viðhorf í þessu öryggismáli, viðhorf, sem ekki lá fyrir, þegar ég tók málið upp í fyrstunni. Ég tók málið upp í fyrstu frá því sjónarmiði enda var um það skrifað þannig af hinum allra færustu flugmönnum hér, að sjálfar stengurnar með tengingum á milli eru jafngildar fjalli svona nálægt flugvellinum, með tilliti til flugsins. Og þannig hafði ég mælt fyrir málinu sem flm. þess í nóvembermán. s. l. En þá voru nýir hlutir komnir til skjalanna, sem gerðu þessa öryggisráðstöfun enn meir aðkallandi. Og það, sem ég hér á við, er það, að í millitíðinni á milli þessara þinga hafði verið reistur stefnuviti á Seltjarnarnesi og ekki gengið frá nýjum flugöryggisútbúnaði á flugvellinum. Ég lýsti þessu eins vel og skilmerkilega og ég gat í haust er leið, þegar ég að nýju hóf framsögu um þetta mál. Áður var bara um einn vita að ræða þarna að sunnan eða vestan við flugleiðina, sem er Álftanesviti. En nú var búið, með ærnum kostnaði, að reisa stefnuvitann á Seltjarnarnesi og setja þessi afar sterku ljós á þessa stefnu, eða á brautina, sem korresponderaði við stefnuvitann á Seltjarnarnesi, milljón kerta perur, sem eru svo sterkar, að flugmenn segja, að þegar þeir komist í námunda við þau, þá blindi þau þá. En þeim er ætlað að þrengja sér gegnum þoku og náttmyrkur, hríðar o. þ. u. l. við þennan aðbúnað. Þegar þingið kom saman á s. l. hausti, þá stóð þetta þannig. Ljósin voru tilbúin, stefnuvitinn tilbúinn til að takast í notkun að mestu leyti. Hann er með reynslustefnu nú og hefur verið síðan. En flugmenn eins og t. d. Jóhannes Snorrason fullvissuðu mig um það, að það væri gerónýtt að hafa þennan öryggisútbúnað, hann yrði ekki tekinn í notkun, af því að það væri ekki óhætt að nota hann, meðan stengurnar stæðu á þessum stað. Þessu lýsti ég þá í þingræðu. Og ég ætla, að það hafi ekki verið hægt annað en að skilja það, því að það hljóta allir að skilja það, hvers konar öryggisleysi er að því að hafa svona tálmun fast í stefnunni, sem á að vera bjargvætturinn og öryggisráðið, þegar virkilega á reynir fyrir flugvélunum. Ég sagði þá, — með leyfi hæstv. forseta, — eftir að ég hafði lýst gangi málanna fram að þessu:
„Síðan þetta gerðist, hefur önnur ástæða komið fram varðandi flugumferðina, sem herðir enn meir á því, að ekki sé hafður slíkur farartálmi við inn- eða útflug af vellinum, og það er bygging stefnuvitans á Seltjarnarnesi. Fyrir nokkrum mánuðum var þessi stefnuviti byggður og er orðinn nothæfur, en hann á að gera það nokkurn veginn öruggt, að flugvélar geti nálgazt Reykjavíkurflugvöll í svo að segja hvað dimmu veðri sem er. En stefnuvitinn einn út af fyrir sig er ekki nægilegur til þess að af honum verði full not, er nú til á vellinum sérstakur ljósaútbúnaður á þeirri flugbraut, sem liggur oftast nær næst við að nota, og hún mun vera hér kölluð suðaustur-flugbrautin, en heitir 1–4 á tæknimáli flugþjónustunnar. — Þessi útbúnaður er þannig, að stefnuvitinn á að vera leiðbeinandi um öruggt flug að vellinum, en síðan, þegar komið er niður í hæfilega hæð, eiga hin sterku ljós, sem hafa verið sett á flugbrautina 1–4, sem auðveldast er og fljótlegast að nota með aðstoð stefnuvitans á Seltjarnarnesi, af því að sú stefna liggur beint inn á þessa flugbraut, og aðfljúgandi vélar geta þá sparað þann tíma, sem annars færi í hringflug til að ná inn á þessa braut, — þessi sterku ljós eiga að taka við og leiðbeina flugvélunum við lendingu. En sá mikli kostnaður, sem flugmálin hafa tekið á sig til þess að koma upp þessum stefnuvita og þessum sérstaka ljósaútbúnaði, hefur enn sem komið er ekki komið að notum nema að litlu leyti, vegna þess að þegar myrkur er á annað borð, þarf flugvélin að komast í mikinn námunda við flugvöllinn til að hafa fullt gagn af þessum ljósum, sem hér hafa verið sett upp sérstaklega til leiðbeininga við dimmviðrislendingar, en þá baga loftskeytastengurnar. Hættan af þeim ónýtir því umræddar öryggisráðstafanir.“
Og þannig er það, því miður, enn í dag, — því miður enn í dag. — Hæstv. ráðh. gerðu aths. við ræðu mína, — hæstv. flugmálaráðh. og hæstv. fjmrh., — tóku út af fyrir sig vel í málið, og sagði flugmrh. m. a. við þetta tækifæri :
„Hv. þm. Vestm. er manna bezt kunnugt um það, að heimild á 22. gr. fjárl. er engin fjárveiting, og þess er ekki að dyljast, að ríkissjóður hefur ekki til þessa séð sér fært að leggja fram þá peninga, sem til flutningsins þarf.“
Hæstv. flugmrh. var ekki inni, þegar ég gerði áðan aths. við þessa mótbáru. Ég sagði þá, að ég harmaði það, að mér hefði sýnilega ekki tekizt að koma því inn í höfuð þeirra réttu manna, að hér væri um slysavarnamál að ræða, svo alvarlegt og svo geysilegt, að allt tal um nokkur hundruð þús. kr., hvort veittar væru eða ekki veittar, — þegar yfirlýstur þingvilji lá fyrir því, að verkið væri framkvæmt, — allt tal um það, að ekki væri sérstök fjárveiting fyrir hendi til slíks, væri hjáróma hjá ríki, sem verður að sýna Alþ. aukafjárlög upp á tugi millj. kr. Nei, það sorglega í þessu máli er það, að það hefur verið litið á þetta öðruvísi en að það væri slysavarnamál. En það getur skeð, að það fari nú að renna upp fyrir mönnum, hvers konar mál þetta er.
Hæstv. fjmrh. sagði við þetta tækifæri, að ég sýndi nokkra óþolinmæði í þessu máli. Það er nú svo. Nú, en við þetta tækifæri og í ræðu hæstv. flugmrh. þá komu fram ákaflega sterk fyrirheit frá hálfu hæstv. ríkisstj. um það að skerast í þetta mál. Og þau fyrirheit tók ég svo alvarlega, að ég hélt, að hæstv. ráðh. mundi beita sér fyrir lausn á málinu og brottnámi stanganna þá þegar. Veðráttan í október og jafnvel í nóvember hindraði ekki á nokkurn hátt að koma þessari öryggisráðstöfun í framkvæmd. Það kom þá í ljós, að hæstv. flugmrh. hafði fylgzt ákaflega illa með gangi þessa máls. Það er kannske fyrirgefanlegt. Hann hélt, að álit nefndar, sem var skipuð kringum 7. febr. 1950, hefði ekki legið fyrr en fyrir nokkrum dögum fyrir þinginu, þegar hann mælti hér í þinginu um þetta mál. En þetta var búið að liggja fyrir þinginu í marga mánuði, enda að vísu aukaatriði.
Mér finnst, sannast að segja, yfirtaks sorglegt, hve illa hefur til tekizt um að þetta mál væri tekið réttum tökum og skoðað í réttu ljósi af þeim, sem framkvæmdavaldið áttu að hafa. Hæstv. Alþ. tók málinu, eins og ég sagði áðan, réttilega og vel, undireins og málið var borið undir þess álit og atkvæði.
Nú hefur hv. fjvn. komið með brtt. við þessa þáltill. mína, og það er í sjálfu sér eðlilegt, því að till. mín var borin fram á árinu 1950 og fór fram á það að fela ríkisstj. að nota heimild, sem hún hafði þá frá Alþ., en hún hafði ekki viljað nota. Þetta orðalag á vitaskuld ekki við þetta lengur. Það er komið annað ártal, og það er eðlilegt, að hv. fjvn. komi með þessa brtt. En ég verð að segja það samt sem áður, að ekki fellur mér hennar brtt. Flutningur hv. frsm. fjvn. var skeleggur og greinargóður. En sjálf brtt., sem n. ber fram, heldur málinu í nákvæmlega sama farveginum sem það hefur verið að velkjast í allan tímann. Skal ég, með leyfi hæstv. forseta, lesa upp brtt. hv. fjvn. Nefndin leggur til, að tillgr. orðist svo:
„Alþingi ályktar að skora á ríkisstjórnina að stuðla að því, að samkomulag náist milli landssímastjóra og flugráðs um að flytja á þessu ári loftskeytastangirnar burt af Melunum við Reykjavík.“
Já — að skora á ríkisstj. að „stuðla að“ því, að þetta samkomulag náist, það er gott og blessað. En hafa menn ekki gert sér það ljóst, að það er komið svo, að við erum búnir að horfast í augu við afleiðingar af því, að þetta samkomulag hefur ekki náðst, sem horfa þannig við, að það má ekki dragast stundinni lengur að fjarlægja þessa hættu, sem er að stöngunum á Melunum? Og þegar ekki er nú um að ræða geipilegri tilkostnað við þetta en í hæsta lagi 700 til 800 þús. kr., og þegar enn fremur má benda á, að það liggur hálf milljón kr. í kassa hjá flugráði vegna Rjúpnahæðar-leigunnar, þá er yfirgengilegt, hve smáum augum hv. fjvn. enn þá lítur á þetta mjög svo alvarlega mál. — Og ég vil viðurkenna það, að eins og ég var þakklátur fyrir undirtektir hæstv. flugmrh. í haust er leið, þá er ég það og fyrir, að hann hefur tekið þannig undir það nú, að hann vildi stuðla að þessu samkomulagi, eins og tekið er fram í brtt. En hann lýsti yfir, að einhverjir hnútar væru enn óleystir í þessu mikla vandamáli landssímans. Og ég veit ekki, satt að segja, hvort ég á fremur að reiða mig á góð loforð nú en þau loforð, sem gefin voru í nóvember í þessu efni. — Ég vil þess vegna krefjast þess, að það sé brotalaust falið ríkisstj. að láta taka þessar stengur í burt, þegar veður leyfa á þessu ári, og láta skeika að sköpuðu um allt samkomulag þar um. Ríkisstj. hefur það alveg í sinni hendi að skipa þessum málum á milli þessara aðila. Og það er kominn nógu langur dráttur í þessu sambandi, þar sem landssíminn hefur verið að sýna flugráði ágengni í þessu máli. Það er búið að hafa nóga þolinmæði í þessu efni.
Hv. fjvn. hélt hér fund eftir 31. jan. Þar voru til kvaddir kunnáttumenn á þessu sviði. Ég ætla ekki að fara að lesa upp það afrit af fundargerðinni frá þeim fundi, sem fyrir liggur. Það er geymt í bókum hv. n. En ég ætla, að þar sé gefin nægileg ábending af hinum kunnustu og færustu mönnum, nægileg til þess, að hv. fjvn. hefði ekki átt að stefna málinu inn á þá leið, að það héldi áfram að vera fótbolti á milli landssímans og flugráðs, eins og það er búið að vera, illu heilli, allt of langan tíma.
Ég gat þess svona almennt, þegar ég flutti þessa þáltill. í nóv., sem ég hér ræði um, að það mundi vera allvíða pottur brotinn í öryggismálum flugsins. Og er það auðvitað ekki að undra að vissu leyti, því að fjárveitingar þær, sem látnar eru af hendi til þess að byggja flugvelli, viðhalda þeim og endurbæta, eru svo vesaldarlega af hendi látnar af Alþ. og fjárveitingarvaldinu, að það er, að ég held, í engu samræmi við það, sem látið er til samgangna á öðrum sviðum, til sjós og lands. Þegar ég undirbjó fjárl. fyrir 1950, tók ég upp till. flugráðs eins og þær lágu fyrir. Og það var þó ekki meira en 2½ millj., sem þær voru um. En hæstv. Alþ. skar þetta niður við endanlega afgreiðslu í 1 millj. 250 þús. kr. Og nú í fjárl. fyrir 1951 er upphæðin til þessara sömu mála á 20. gr. 1200 þús. kr. Fyrir þessa upphæð á að byggja flugvellina, viðhalda þeim, setja á þá öryggisútbúnað o. þ. u. l. Ég held því fram, að hér sé um allt of mikinn sparnað að ræða. Ég álit það, t. d., heldur mikinn sparnað, ef það er af sparnaðarástæðum, að það eru engar festingar til eða bjarghöld, til þess að ganga frá flugvélum, sem teppast vegna veðurs, nema á einum eða tveimur stöðum á landinu. Það mun vera á Melgerðiseyri — og var þó víst ekki gert, fyrr en flugvél varð þar fyrir miklu áfalli, og þetta er til á Akri, — ég veit ekki með vissu um Sauðárkrók. En ég veit, að á einum veðrasamasta stað á landinu og þar sem snöggir byljir geta á dunið fyrirvaralaust, þar er ekki til neitt öruggt bjarghald til þess að festa niður flugvél, ef hún af einhverjum ástæðum þarf að standa úti nætursakir eða svo. En svo eru flugvellir víða út um landið, sem ég hef hér nöfn yfir, og ég ætla, að á engum þeim stað séu þessar öryggisráðstafanir fyrir flugvélar fyrir hendi. Og þetta er einhver ódýrasti og einfaldasti útbúnaður að framkvæma. Grafið er og sett steypa niður í jörð og þar í steypt festi. En hvað þetta getur þýtt, þegar flugmenn eiga að meta það við sig, hvort þeir eigi að fara eða vera á einhverjum stað, það vita þeir, sem til þekkja, og það gefur auga leið, að einmitt öryggisleysi í þessu efni fyrir flugvélarnar sjálfar getur haft áhrif á það, hvort hafið er flug í tvísýnu veðri af einum stað eða hvort látið er kyrrt liggja.
Ég vil nú spyrja hæstv. flugmrh., hvort honum sé kunnugt um ásigkomulag í þessu efni hvað flugvélar snertir. Ég vil enn fremur spyrja hann um það, hvort það sé að hans fyrirlagi, að við flugþjónustuna í turninum heldur maður áfram störfum, sem eftir Geysis-slysið var settur undir ákæru — ég skal ekki fullyrða, hvort það var sakamálsákæra, — en hann var settur undir ákæru eftir Geysis-slysið. Það stóð í blöðunum og var lesið í útvarpi, og ég vil spyrja, hvort það er með vitund og ráði hæstv. flugmálaráðh., að slíkir menn séu látnir halda áfram að starfa meðan þeirra málum er þannig háttað.
Ég vil enn fremur spyrja hæstv. flugmálaráðh., hvort athugunarstjórn flugvélanna í Keflavík heyrir undir íslenzk yfirráð, hvort það er á ábyrgð íslenzka ríkisins, hvernig hún er rekin. Og loks vil ég spyrja hæstv. ráðh., með tilliti til þeirrar ræðu, sem hann hélt hér í nóvembermánuði, þegar ég bar fram þessa till., og með tilliti til þeirra loforða, sem hann þá gaf, hvað hann hefur gert á þessu tímabili til þess að hrinda í framkvæmd þessum ráðstöfunum, og um leið, hvort honum hefur verið ljóst, að hér var verið að ræða um slysavarnaráðstafanir.
Ég skal svo ekki tefja þessar umræður, ég býst við því að vísu, að ég þurfi að taka aftur til máls, en af því að ég hef vissu fyrir því, að hv. Alþ. hefur viljað — það er staðfest og skjalfest í þingtíðindunum — láta nema í burt þessa slysahættu, — ja, fyrir hér um bil ári síðan, og þar sem ég hef reynslu fyrir því, að afskipti fjvn. af málinu hafa ekki reynzt því til framdráttar fram að þessu, vil ég leyfa mér að bera fram skriflega brtt. við brtt. fjvn., um að orða brtt. n. þannig, með leyfi hæstv. forseta:
„Alþingi felur ríkisstj. að láta fjarlægja loftskeytastengurnar á Melunum svo fljótt sem því verður við komið veðurs vegna á þessu ári.“
Vil ég leyfa mér að afhenda hæstv. forseta þessa brtt.