28.02.1951
Sameinað þing: 48. fundur, 70. löggjafarþing.
Sjá dálk 1484 í B-deild Alþingistíðinda. (42)
Almennar stjórnmálaumræður (eldhúsdagsumræður)
Landbrh. (Hermann Jónasson) :
Herra forseti. Góðir hlustendur. Aðalefnið í ræðum stjórnarandstöðunnar var þetta í kvöld og fyrrakvöld:
Við Íslendingar vorum fyrir stuttu rík þjóð, en erum nú fátækir, vegna aðgerða núverandi ríkisstjórnar. Hv. þm. Brynjólfur Bjarnason sagði að vísu, að menn ættu ef til vill erfitt með að trúa þessu, og það eru orð að sönnu, því að núv. ríkisstj. tók við stöðvuðum sjávarútvegi á síðasta ári og kom honum á flot. Hún hefur á þessu ári orðið að mæta aflabresti, lækkun verðs sjávarafurða, verðhækkun erlendis á innfluttum vörum, löngu verkfalli á togaraflotanum, síldarleysi, en þó skilað í fyrsta skipti í mörg ár batnandi gjaldeyrisafkomu bankanna, greitt niður ríkisskuldir um 13 millj. kr. í stað stórfelldrar skuldasöfnunar ár hvert undanfarin góðæri. Ég mun síðar nefna fleira, er í sömu átt stefnir.
Hvorugur flokkur stjórnarandstöðunnar virðist gæta þess, að þjóðin man það, að þeir eru báðir svo að segja nýkomnir úr ráðherrastólunum úr stjórn, er gullið rigndi yfir úr gullskýjum. Sósfl. fór úr ríkisstjórn 1947, Alþfl. sat í stjórn, aðeins með tveggja ára hléi, síðan 1942 og þangað til á síðasta ári og hafði stjórnarforustuna síðustu þrjú árin. Hver var arfurinn, sem þessir flokkar skiluðu? Það skiptir ef til vill einhverju máli. Við framsóknarmenn höfum aldrei dulið fyrir þjóðinni, hvað var. að gerast. Þegar við fórum úr ríkisstj. 1942, sagði núv. hv. fjmrh. þjóðinni afdráttarlaust, að sú fjármálastefna, sem þá var upp tekin, gæti ekki endað nema annað tveggja, með stöðvun framleiðslunnar eða stórfelldri gengislækkun.
Fyrir kosningar 1949 hélt Framsfl. fimm fjórðungsfundi og gerði flokksmönnum sínum ljóst, að eftir að sjávarafurðirnar hefðu þá lækkað, Englandsmarkaðurinn brugðizt, Þýzkalandsmarkaðurinn fyrir ísfisk hrunið og kaup hækkað, væru togararnir að stöðvast, nema þeir einnig til viðbótar bátaútveginum fengju ríkisstyrk. Við sýndum fram á, að það væri ríkissjóði og þjóðinni ofraun að afla í þessu skyni aukinna tekna, er næmu á annað hundrað millj. kr. Við drógum rök að því, að framleiðslan væri stöðvuð og ríkissjóður gjaldþrota, nema til kæmi ný stefna í fjármálum og niðurfærsla eða gengisskráning í samræmi við það fall krónunnar, sem þegar var orðið staðreynd vegna fjármálastefnu undanfarinna ára. Þetta sagði Framsfl. fyrir kosningarnar 1949 á fjórðungsfundum, í kosningaávarpi, í blöðum flokksins og á framboðsfundum. Ég spyr: Með hverjum hætti var unnt að gera þjóðinni þetta ljósara.
Sú málfærsla, að Framsfl. hafi farið á bak við þjóðina í þessum efnum er ekki aðeins fágæt ósannindi, heldur hrein öfugmæli. Stjórnarandstæðingar höfðu tilburði til að koma með sínar útskýringar á því, hvers vegna svo illa væri komið. En ég mun leiða um þetta meginatriði vitni, sem þeir ættu síðastir manna að vefengja.
Þjóðinni græddist fé á stríðsgróðaárunum, um 580 millj. kr. í erlendum gjaldeyri, ekki fyrir framleiðsluvörur, heldur fyrir hérveru fjölmenns erlends herliðs. Og hvernig fór núv. stjórnarandstaða þá í ríkisstjórn með þetta fé? Við skulum gera myndina af því gleggri með því að hugsa okkur heimili við sjó eða sveit, sem áskotnast 60 þús. kr. og leggur það í sparisjóðsbók. Á næstu 4 árum hefur þetta heimili hæstu tekjur af atvinnu, en tekur jafnframt út úr sparisjóðsbókinni 15 þús. kr. á ári til að bæta við framleiðsluna, en mest þó í eyðslu heimilisins. Eftir 4 ár er sparisjóðsbókin tæmd með öllu, 15 þús. kr. ársúttektin, sem heimilið hefur vanið sig á, hverfur, en auk þess minnka atvinnutekjurnar, því að framleiðsluvörurnar falla í verði og atvinnutækin reynast miður en vonir stóðu til. Þegar svo er komið, á þetta heimili um tvennt að velja: Nokkra rýrnun lífskjara meðan verið er að bæta og auka framleiðsluna, þannig að hún geti veitt heimilinu viðunandi lífskjör, en hinn kosturinn er sá, að gefa út skuldabréf, safna skuldum, til að viðhalda um skeið fölskum lífskjörum. Það endar fyrr eða síðar í fjárhagslegu ósjálfstæði. En það var þessi leið, sem stjórnendurnir völdu á undanförnum árum þjóðinni til handa. Og afleiðingin varð sú, að þjóðin varð að bjarga framleiðslu sinni frá gjaldþroti með því að fella skuldabréf sín í verði fella peningana.
Í sporum þessa heimilis hefur íslenzka þjóðin staðið undanfarin ár. Við áramótin 1947, þegar stjórn Stefáns Jóhanns Stefánssonar tók við völdum, voru erlendu innstæðurnar þrotnar, sparisjóðsbókin var tæmd. Um þetta eru til þau fullkomnustu sönnunargögn, sem til þekkist í stjórnmálum: sjálft hagfræðingaálitið frá þekktum hagfræðingum þriggja flokka, sem stjórnað höfðu, og óflokksbundnum og þekktum hagfræðingi, sem Framsfl. tilnefndi til að rannsaka ástandið. Hagfræðingarnir drógu raunar skýr rök að því, að með rangri fjármálastefnu væru sjóðir tæmdir, krónan fallin, og ætti að breyta skráningu hennar.
Alþfl. tók nú forustuna, í beinu framhaldi af fyrri þátttöku sinni í ríkisstjórn. Í fyrstu sýndist Alþfl. vera alvara að taka þá stefnu að spara og rétta við. Vísitalan var stýfð og fest og annar af ráðh. flokksins sagði, að það væri glæpur að hvetja til kauphækkana, því að það væri þjóðinni og verkamönnum þó mest til ófarnaðar. En Adam var ekki lengi í paradís, né Alþfl. á réttri leið. Sósíalistar gerðu óp að Alþfl. fyrir vísitöluskerðinguna og fyrir það að hafa kallað það glæp að hvetja til kauphækkana. Sósíalistar blátt áfram æptu Alþfl. út af réttri stjórnarstefnu, líkt og veiðimenn í gamla daga görguðu niður álftarunga, sem voru viðvaningar í flugi. Alþfl. notaði nú brátt vald, sem honum var fengið í Alþýðusambandi Íslands, til þess að fremja það, sem hann hafði kallað glæp. Hann skrifaði dreifibréf til verkamannafélaganna og hvatti til almennrar kaupstyrjaldar, með miklum árangri. En í ofanálag safnaði ríkissjóður skuldum, eins og hæstv. ráðh. Ólafur Thors sagði frá í útvarpinu í fyrrakvöld, 63 millj. kr. að jafnaði þessi 3 ár undir forustu flokksins. Og einnig var beint og óbeint stofnað til meiri skulda erlendis en dæmi eru til áður.
Þannig hraktist Alþýðuflokkurinn inn á háskalegar leiðir og sálgaði sinni eigin stjórnarforustu. Má segja, að hann hafi þar siglt „skemmstu leið til hneisu“, eins og í vísunni stendur, og strandað á stóru veiðileysu í bókstaflegri merkingu, því að allur veiðiflotinn var stöðvaður, gjaldeyrisgjafinn sjálfur, sjóðir tómir, lánstraust á þrotum, gjaldeyris- og vöruþurrð. Meðan stjórnarskútan var að sigla í algert strand, var aftur kallað á hagfræðinga og nú frá öðrum löndum til að rannsaka, af hverju siglingarskekkjan kæmi. Með þessum hagfræðingi unnu innlendir hagfræðingar. Brynjólfur Bjarnason sagði í fyrrakvöld, að dómur hagfræðinganna hefði verið sá, að allt, sem gert hefði verið í fjármálum í nokkur ár fyrir 1949, væri tóm vitleysa. Þetta eru að vísu ýkjur, en dómurinn fór í þessa átt og var harður. Það vita allir, sem álitsgerð þessa hafa lesið. Svona var arfurinn. Um það er ekki að villast. Svo kemur stjórnarandstaðan, nýkomin úr ráðherrastólunum, beint frá þessum viðskilnaði og ber sínar eigin vammir á núv. ríkisstj., sem er að reyna að bjarga því sökkvandi skipi, sem stjórnarandstaðan hefur hlaupizt frá, eftir að það var strandað.
Sjálfir hafa þeir tvívegis kvatt til hagfræðinga, eigin flokksmenn og frá öðrum löndum, til að gefa álitsgerðir og kveða upp dóma, og þið hafið, háttvirtir stjórnarandstöðuflokkar, í bæði skiptin fengið svarið frá hagfræðingunum, skýrt og afdráttarlaust, og það hljóðar þannig: Þið siglduð skakkt, annar áleiðis að strandi, hinn hélt áfram, og undir hans forustu var siglt á skerin. Og eftir að þið hafið fengið þennan dóm um ykkar eigin verk hjá þeim, sem þið hafið sjálfir kvatt í dóminn, vitið þið sjálfir mætavel, frekar en þjóðin í heild, hverjir eiga mesta sök á því, hvernig komið er. Læt ég svo útrætt um það.
Þá kem ég að tildrögum núverandi stjórnarsamstarfs. Hv. þm. Hannibal Valdimarsson kveðst hafa þungar áhyggjur vegna örlaga minna. Slíkar áhyggjur telja ýmsir sig hafa haft áður og af ýmsum hvötum. Þessi hv. þm. las í því sambandi kafla úr grein, sem ég skrifaði um áramótin 1948. En honum varð það á, sem hann hefði ekki átt að láta sig henda, að slíta úr samhengi og afbaka með fádæmum, svo sem ég mun sanna.
Í þessari grein dreg ég rök að því, að stjórn Stefáns Jóh. Stefánssonar komist í þrot á árinu 1949 vegna rangrar stefnu, svo sem raun varð. Þess vegna yrði að mynda meiri hluta fyrir nýrri fjármálastefnu. Síðan sýndi ég fram á, að eðlilegast og heilbrigðast væri, að Alþfl. hætti alþekktri þjónkun sinni við Sjálfstfl., breytti um stefnu og tæki upp samstarf við Framsfl. Orðrétt niðurstaða mín af þessum rökræðum hljóðar svo í grein minni:
„Flokkur, sem á kjósendur aðallega meðal vinnandi fólks, getur brátt enga aðra leið valið, og það er engum ljósara en ýmsum af beztu mönnum flokksins. Það stendur ekki á Framsfl. til slíks samstarfs.“
Þessu gleymdi Hannibal Valdimarsson. Við komum að því síðar og þá sérstaklega að þessum „beztu mönnum Alþýðuflokksins“, sem margir treystu, að tryggja mundu eftir kosningar samstarf Framsóknar- og Alþfl. En hv. þm. sagði og, að aðalefni greinar minnar hefði verið að veifa framan í fólk fána frjálslyndis og sverja fyrir samstarf við Sjálfstfl. Sama hefði ég gert í Strandasýslu. Skoðum aftur staðreyndir um hina umtöluðu grein. Eftir að ég hef þar sagt, að samstarf við Alþfl. sé ákjósanlegast, segir, að Sósfl. hafi gert sig óvirkan í stjórnarsamstarfi, og síðan ræði ég um Sjálfstfl. Lýkur þeirri röksemdafærslu þannig orðrétt: „En hvaðan fylgið kemur, sem algerri stefnubreytingu orkar, skiptir ekki mestu máli, heldur hitt, að þennan meiri hluta verður að skapa með þjóðinni.“ Nú spyr ég alla, sem mál mitt heyra, hvort eigi sé þarna ljóst talað. Þar er sagt, að ekki skipti mestu máli, hvaðan meirihlutafylgið kemur, heldur, að fjármálastefnunni sé þegar breytt. Þannig talaði ég og ritaði fyrir kosningar. Það er skjalfast mál, sem falsanir eða útúrsnúningar gefa ekki raskað. En þessi sömu skjöl sanna og óheiðarlega málfærslu af hendi Hannibals Valdimarssonar, sem er alveg furðuleg.
Ég þekki allt of vel duttlunga Alþfl. til þess, að ég talaði svo fávíslega, að samstarf við hann væri eina leiðin, annars væri öll stjórnarsamvinna útilokuð og stjórnleysi yrði að halda innreið sína. Og nú segir Hannibal Valdimarsson, að ég hafi farið í Heiðnaberg. Við skulum segja, að svo sé. Það hefur hvorugur okkar Hannibals Valdimarssonar aðstöðu til að líkja sér við Guðmund hinn góða. En minnast má Hannibal Valdimarsson þess, þar sem hann hyggur sig nú standa pólitískt sáluhólpinn á bergbrúninni, að það hefði naumast verið fært í frásögu, þótt Guðmundur hinn góði hefði staðið á Heiðnabergsbrúninni og haft hátt um lífshættuna við að fara í bergið. Frásögnin er ekki um það, hún er ekki um þá manntegund, heldur hitt, að hann fór í Heiðnaberg og kom þaðan aftur óskaddaður. Er svo ekki réttast að sleppa spám og láta leikslokin skera úr?
En hvernig stóð svo Framsfl. við yfirlýsinguna um, að hann vildi samstarf við Alþfl., og hver urðu afrek „beztu manna Alþýðuflokksins“, er á hólminn er komið? Framsfl. var eftir kosningarnar falin stjórnarmyndun. Samstundis var samþykkt mótatkvæðalaust í þingflokknum og miðstjórninni að reyna fyrst að mynda minnihlutastjórn með Alþfl., sem mjög víða tíðkast erlendis í lýðræðislöndum. Alþfl. neitaði því afdráttarlaust enda hafði þingflokkurinn samþykkt að taka ekki þátt í stjórn. Hins vegar kvað Alþfl. mega ræða við sig um stjórnarmyndun, ef Framsfl. gæti tryggt meirihlutastuðning við stj. og fylgi við aðkallandi vandamál. Þar sem flokkarnir voru sammála um, að sósíalistar kæmu ekki til greina, var þetta bein ávísun á samstarf við Sjálfstfl., og létu íhaldsandstæðingarnir, Hannibal og Gylfi, sem hér töluðu í fyrrakvöld, þá ekkert til sín heyra. Sjálfstfl. fór undan í flæmingi, og Framsfl. leitaði þá ekki eftir stjórnarsamstarfi við hann einan. Meðan flokksstjórn sjálfstæðismanna sat, ræddu hæstv. núv. forsrh., hæstv. fjmrh. og ég enn margsinnis við Alþfl., en samstarf við hann reyndist með öllu ófáanlegt, og fékkst hann ekki einu sinni til að nefna skilyrði fyrir samstarfi og virtist vera fullkomlega úrræðalaus enda lýsti Alþýðublaðið því yfir daglega, að Alþfl. tæki eigi þátt í stjórn. Þeir vissu allt of vel um arfinn, sem þeir skildu eftir. Þannig framkvæmdi Framsfl. út í æsar yfirlýsingu sína fyrir kosningar. En Framsfl. stóð jafnframt við þá stefnu sína, í samræmi við yfirlýsinguna sem ég las í blaðagrein minni áðan, að ef Alþfl. brygðist, yrði að leita meirihlutafylgis fyrir nýrri fjármálastefnu eftir öðrum leiðum, og það gerði hann.
Ég vil nú í þessu sambandi og að gefnu tilefni spyrja Hannibal Valdimarsson nokkurra spurninga.
Heldur hann, að kjósendur Framsfl. hafi ætlazt til þess, að Framsfl. gerði verkfall á Alþingi vegna þess, að þjóðskörungum Alþfl. þóknaðist það? Heldur Hannibal Valdimarsson, að verkamenn, sjómenn og aðrir kjósendur hafi helzt óskað þess, að framsóknarmenn hlypu frá stjórn skútunnar, sem skipstjóri Alþfl. hafði strandað, og neituðu að taka þátt í björguninni, létu allt atvinnulíf stöðvast, létu hungurvofuna halda innreið sína yfir landið bara vegna þess, að Alþfl. fór í fýlu? — Heldur þessi hv. þm., að af sömu ástæðum hafi bændur ætlazt til þess, að Framsfl. stofnaði til stjórnleysis, með þeim afleiðingum meðal annars, að markaður hefði þorrið fyrir afurðir bænda, við sjávarsíðuna, að alger stöðvun yrði á innflutningi landbúnaðarvéla og varahluta, áburðar og fóðurbætis, með þeim afleiðingum, að vanskil á greiðslum ríkissjóðs til Ræktunarsjóðs og Byggingarsjóðs héldu áfram, með þeim afleiðingum, að engar 15 millj. af gjaldeyrisgróðanum kæmu í þessa sjóði? Heldur Hannibal Valdimarsson í raun og veru, að barizt hefði verið í núv. ríkisstj. fyrir auknu fé til landbúnaðarins, eins og nú er gert, og byggingu áburðarverksmiðju, ef Framsfl. hefði gert pólitískt verkfall? — Heldur Hannibal Valdimarsson, að bændur hefðu frekar kosið, að Framsfl. stofnaði til stjórnleysis með hruni innanlandsmarkaðarins eða gerði gengisbreytingu, sem verndaði ekki aðeins þessa markaði, heldur opnaði markað erlendis fyrir landbúnaðarvörur, eins og nú er í fyrsta skipti í mörg ár? Hvort munu verkamenn fremur kjósa verkfall Alþfl. eða þá stjórnarsamninga, sem tryggðu þeim 7. millj. af gengisgróðanum í verkamannabústaði? — Telur Hannibal Valdimarsson, að bændur og aðrir samvinnumenn reikni Framsfl. það til syndar, að hann kom beinlínis í veg fyrir það með stjórnarsamningunum, að teknar væru 8 millj. í stóreignaskatt af sjóðum samvinnufélaganna? Og heldur hann, að menn telji það dyggð af Alþfl., að formaður hans tjáði sig fylgjandi skattlagningu á þessa sjóði? — Heldur Hannibal Valdimarsson, að landsmenn kjósi fremur tómar búðir stjórnleysisins en þann vöruinnflutning nauðsynja, sem nú er tryggður, og samkeppni samvinnufélaganna?
Svona mætti lengi spyrja um mál, sem óhugsanlegt var, að Framsfl. kæmi fram með því að neita öllu stjórnarsamstarfi, þótt ýmsu megi þoka áleiðis í stjórnarandstöðu.
Afstaða Sósfl. er tekin út frá einu sjónarmiði og alltaf skiljanleg. Þeir vilja stefnu Tékkóslóvakía á Íslandi, sem að vísu hefði og orðið með svipuðum afleiðingum fyrir sjálfa þá og þar hefur raun á orðið. En flest vinnubrögð Alþfl. eru lítt skiljanleg. Hann fordæmir Framsfl. fyrir samstarf við Sjálfstfl., þaðan sem hann er sjálfur nýkominn. Alþfl. telur, eins og aðrir, ekki unnt að vinna með sósíalistum, ekki vildi hann samstarf við Framsfl., og utanþingsstjórn fordæmir hann. Hvað er þá til, nema það samstarf, sem nú er? Eða er það það, sem hann harmar að Sjálfstfl. skuli ekki stjórna einn? Áður var Alþfl. velviljaður landbúnaði, en nú, þegar flestir skilja lífsnauðsyn hans fyrir þjóðina, sýnir hann flestum málum landbúnaðarins óvild. Í ríkisstjórn er flokkurinn með stýfingu og festingu vísitölunnar, utan ríkisstjórnar telur hann þetta höfuðsynd. Í ríkisstjórn kemur hann á hrognapeningum, sem kaupmenn verzla með, en þegar útgerðarmenn eiga að fá sömu fríðindi, er hann því andstæður. Í ríkisstjórn telur hann hvatningu til kauphækkana glæp. Nú er þetta gert að höfuðstefnu flokksins og talin dyggð. Flokkurinn hefur deilt á ríkisstj. fyrir vöruþurrð og svartan markað, en nú, þegar flytja á inn nauðsynjavörur eftir þörfum, telur hann þetta blátt áfram hættulegt. Áður hefur Alþfl. staðið beint og óbeint að skuldasöfnun erlendis, er nemur 178 millj. kr. Þegar rætt er um 15 millj. til landbúnaðarins, telur hann það þjóðhættulegt. Undir hans stjórnarforustu er safnað 63 millj. kr. í ríkisskuldum að jafnaði árlega, og það muna víst fæstir, að flokkurinn hafi nokkurn tíma greitt atkvæði með sparnaðartillögum. Utan ríkisstjórnar prédikar hann sparnað. — Vegna andstöðu utanrrh. og Alþfl. hefur Framsfl. ekki getað komið fram fækkun sendiherra á Norðurlöndum. Nú talar Alþfl. eins og hann sé þessari fækkun fylgjandi og ræðst á það með dólgshætti, að valinn hefur verið í eitt sendiherrastarfið gáfaður hæfileikamaður.
Öll þessi og svipuð vinnubrögð Alþfl. síðan hann neitaði öllu samstarfi kunna að vera einhver æðri vísindi, en ég held, að mörgum gangi erfiðlega að skilja þau. En sleppum þessu. Hitt er flestum meira áhyggjuefni, að nú, þegar ríkissjóður lækkar ríkisskuldir um 13 millj. kr. í stað þess að hækka þær um 63 millj. árlega, nú, þegar gjaldeyrisástandið er batnandi, nú, þegar vissa er fyrir innflutningi nauðsynjavara, ef framleiðslan er í gangi, nú, þegar ráðizt er í stærstu framkvæmdir í sögu þjóðarinnar, nú, þegar bólar á batavonum í fjármálum, þá skuli Alþfl. beita sér við hlið Sósfl. fyrir kaupgjaldsstyrjöld, sem er líklegust til að draga þjóðina niður í enn dýpra svað en áður. Það er bæði rétt og skylt að greiða launafólki þau laun, sem framleiðslan getur með sæmilegu móti staðið undir, en reynsla allra þjóða, og ekki sízt okkar á undanförnum árum, sýnir og sannar það, sem skýrsla hagfræðinga Alþýðusambandsins staðfestir, að kaupgjald umfram það, sem þjóðartekjur leyfa og framleiðslan þolir, fellir peningana í verði og skapar engar raunhæfar kjarabætur. Eina leiðin til raunverulegra kjarabóta er að efla framleiðsluna og auka þannig þjóðartekjurnar.