13.12.1950
Neðri deild: 39. fundur, 70. löggjafarþing.
Sjá dálk 411 í B-deild Alþingistíðinda. (970)
72. mál, stjórn flugmála
Einar Olgeirsson (frh.):
Herra forseti. Því miður var hæstv. flugmrh. fjarverandi í gær, þegar ég ræddi nokkuð þetta mál, svo að sumt, sem ég segi nú, verður ef til vill endurtekning, þar sem hæstv. ráðh. er nú við. Ég vildi í fyrsta lagi viðvíkjandi frv. segja það, að höfuðtilgangurinn er sá að breyta til um embættismann, sem ákveðið var að skipa 1947. Sú breyting, sem nú á að gera, á að kollvarpa því fyrirkomulagi, sem þá var ákveðið, og er tilgangurinn auðsær. Hann er sá að koma þeim flugmálastjóra, sem settur var í upphafi, frá, og nú eru notuð sömu rökin til að afnema embættið og notuð voru 1947 til að setja það á stofn. En með þessu móti er verið að fara inn á þá braut að gera hvaða ríkisstj. sem er mögulegt að setja embættismenn frá án þess, að nokkur ljóður sé fundinn á ráði þeirra eða venjulegar ástæður fyrir því að láta menn fara frá. Það er sem sé tekin upp sú regla í afstöðu íslenzka ríkisins til sinna embættismanna, sem áður þóttu allfriðhelgir m.a. vegna ákvæða stjskr., að ef skipt er um nöfn á embættum þeirra, þá er hægt að breyta um menn jafnframt. Þetta þýðir, að ef nafni vitamálastjóra væri t.d. breytt í samgöngumálastjóra, þá væri hægt að losa sig við hann, enda þótt hann hefði staðið vel í stöðu sinni. Ég man til þess, að þetta hafi verið gert einu sinni áður, og ég man vel, hvað Sjálfstfl. sagði, þegar Jónas Jónsson gerði þetta fyrir allmörgum árum. Nú á að gera þetta að reglu og gera öryggi embættismannanna að engu, en til þess öryggis hefur jafnan verið vitnað og það með nokkrum rétti, þegar þeir hafa farið fram á kauphækkanir eða einhver hlunnindi. Það á sem sé að innleiða hlutdrægnina sem reglu. Það á ekki að fara eftir því, hvernig embættismaðurinn hefur staðið sig, heldur hinu, hvers konar velþóknun valdhafarnir hafa á honum í það og það skiptið. Það hefur einnig verið í því visst öryggi fyrir borgarana, að embættismennirnir hafa ekki verið háóir stjórnarskiptum, sem hér hafa verið mjög tíð. Það hefur varla komið fyrir, að ríkisstjórn hafi talið sér fært að breyta svona löguðu. Um það eru aðeins örfá dæmi, sem má telja á annarri hendi. Það er visst öryggi fyrir almenning í því, að hann geti nokkuð treyst því, að afgreiðsla embættismannanna sé án tillits til þess, hvaða pólitískar skoðanir séu ríkjandi hjá þeim ráðh., sem eru æðstu menn ríkisstofnananna á hverjum tíma. Þetta hefur aukið öryggi borgaranna gegn því, að pólitískur ráðh. misbeiti valdi sínu. Þetta hefur hjálpað til þess að tryggja óhlutdrægni ríkisvaldsins gagnvart þegnunum. En það, sem nú á að gera, skapar fordæmi, þannig að ef Sjálfstfl. fengi t.d. meirihl. aðstöðu hér á Alþingi, þá er hann að gefa fyrirheit um það, að allir embættismenn Alþfl. og Framsfl., sem ekki vildu þá söðla um, yrðu settir af með einföldum nafnbreytingum á embætti þeirra. Vitamálastjóra mætti t.d. kalla samgöngumálastjóra og brunabótaforstjóra mætti kalla eldvarnaforstjóra, og svo yrði ein allsherjar skírnarveizla úti í Holstein, og embættismenn, sem kannske hefðu starfað 20–30 ár við góðan orðstír, látnir fokka ósköp einfaldlega, en ungir Heimdellingar settir sem forstjórar ríkisstofnana, sem þeir hefðu ef til vill aldrei áður komið inn í. Ég vil láta þetta koma greinilega fram, svo að þeir hv. þm., sem samþ. þetta, viti, hvaða fordæmi er hér verið að skapa. Þá er í öðru lagi viðvíkjandi þessu embætti: Í umsögn frá öðru aðalfélaginu, sem á öryggi sitt undir flugmálastjóra, Loftleiðum, hafa komið fram eftirtektarverð ummæli og gagnrýni á þessu stjórnarfrv. Það er bent á það á bls. 3 í fskj., að það hafi verið af hálfu flugráðs og flugvallastjóra seilzt inn á verksvið flugmálastjóra og hafi af þessum aðilum verið lagt út í framkvæmdir, sem hafi orðið tífalt kostnaðarmeiri en áætlað var, enda hafi enginn í flugráði eða flugvallastjórn verkfræðiþekkingu, sem flugmálastjóri aftur á móti hefur. Það er eftirtektarvert, að þegar hæstv. ríkisstj. talar sem mest um sparnað, þá skuli hún ætla að gera þá menn alvalda í flugmálum landsins, sem hafa gert sig seka um slíka eyðslusemi. Hvorki frá hæstv. ráðh. né öðrum hefur komið fram annað en viðurkenning á flugmálastjóra, og það er vægast sagt óviðfelldið, þegar á að setja af þennan óhlutdræga og viðurkennda embættismann. Forystumenn Loftleiða segja, að þeir geti ekki treyst því, að flugráð verði óhlutdrægt. Í umsögn félagsins segir orðrétt, með leyfi hæstv. forseta: „Eins og flugráð er nú skipað, getur félag vort ekki treyst því sem óhlutdrægum aðila, og teljum því ekki ráðlegt að færa meira af þessum málefnum undir það. (Viðskmrh.: Það á heldur ekki að veita því aukið vald.) Því er með þessu gefið allt vald þessara mála, því að með þessu frv. er kippt burt eina sjálfstæða embættismanninum, og hæstv. ráðh. verður að athuga, að flugvallastjóri er formaður flugráðs, og þegar talað er um hann, þá er það sama og að tala um flugráð, og hann og tveir aðrir, sem upphaflega voru skipaðir í flugráð, sátu sem þrír stjórnarmeðlimir og framkvæmdastjóri Flugfélags Íslands. Þannig eru tengslin milli flugráðs og flugvallastjóra annars vegar og Flugfélags Íslands hins vegar óheppilega náin. Þetta þýðir raunverulega það, að öðru aðalflugfélaginu er gefið eins konar einkavald í flugmálum landsins, og býst ég við, að hæstv. ráðh. geti ekki mótmælt þessu. Það á að kippa burtu þeim embættismanni, sem gat gætt þess, að félögin væru ekki beitt hlutdrægni, og forystumenn Loftleiða líta svo á, að verið sé að stofna einveldi þess félags, sem þeir eru að keppa við. Þessi ummæli má ekki skilja sem last um Flugfélag Íslands, nema síður sé. Ég viðurkenni dugnað og brautryðjendastarf þess, en það getur ekki gengið, að ríkisstj. láti vaxa saman stjórn ríkisins á ákveðnum stofnunum og einstök hlutafélög í landinu. Flugfélag Íslands er nú að miklu leyti eign Eimskipafélags Íslands, sem hér var rætt um að veita skattfrelsi í gær, eins og verið hefur hingað til, og það er hörð samkeppni milli Flugfélags Íslands og Loftleiða, svo að það er ekki rétt, að ríkisstj. gefi öðrum aðilanum rétt til þess að fara með ríkisvaldið gagnvart hinum. Ég held, að hæstv. ráðh. geti ekki mótmælt því, að verið sé að sameina vald annars flugfélagsins og ríkisvaldið og láta þetta félag fá ríkisvaldið gagnvart keppinaut sínum. Ég deildi á það í gær, að Eimskipafélag Íslands skuli vera skattfrjálst á sama tíma og keppinautar þess eru látnir greiða skatt. Það er óréttmætt að gera þannig upp á milli aðila, og alveg sama gildir um það, sem nú á að gera gagnvart flugfélögunum.
Ég vil leyfa mér að benda hæstv. ráðh. á það, að það er að verða óþolandi„ hvernig einstakar stofnanir eru að fá ríkisvaldið í sínar hendur og geta þannig haft ákvarðanir ríkisvaldsins í sínum höndum. Það er eins og nokkrar fjölskyldur séu að verða runnar saman við ríkisvaldið. Það er að verða sama fyrirkomulagið í þessum málum og í innflutningsmálunum, þar sem tveir voldugir aðilar skipta gjaldeyrinum á milli sín. Þetta skapar spillingu í þjóðfélaginu, vaxandi öryggisleysi fyrir borgarana. Á endanum, þegar farið er svo að búa að öryggismálunum, þá er verið að gera upp á milli einstakra aðila, sem með þetta hafa að gera, og þær kvartanir, sem komið hafa fram frá Loftleiðum h/f, veit hæstv. ráðh. að standa ekki í sambandi við neinn pólitískan flokkadrátt, þar sem forstöðumaður þeirra er sjálfstæðismaður og meðframbjóðandi hæstv. ráðh. hér í Reykjavík. En það er að verða bókstaflegt öryggisleysi líka fyrir þá menn, sem eru á sömu pólitískri skoðun og hann, með þessum ráðstöfunum á ýmsum sviðum. Þá vill ráðh. með þessum l. setja reglugerð um fastar flugferðir og veita sérleyfi til fólksflutninga. Þetta er því vafasamara, sem ráðh. fer hér fram á, þegar það er gert á sama tíma og öðrum þeim aðila, sem fer með þessi mál, er svo að segja fengið einokunarvald í þessum málum með l. Það þýðir, að þeim er fengið allt vald ekki aðeins yfir þeim, sem hafa með þessi mál að gera, heldur og þeim, sem með flugvélum ferðast. Ég held, að það sé fullkomin ástæða til þess, að Alþingi athugi sinn gang, áður en það fær honum þessi völd góðfúslega í hendur. — Það var á það bent í fskj. frá flugmálastjóra. Það er á það bent í fskj. frá formanni Loftleiða h/f, að skv. l. frá 1947 skyldi sett reglugerð um starfssvið flugmálastjóra og flugvallastjóra og þeim fengin erindisbréf. Þetta hefur hvorugt verið framkvæmt, ríkisstj. hefur ekki staðið við sínar skyldur hvað þessi l. snertir. Það er því augljóst, að það er ekki vegna svo góðrar reynslu af flugráði, að þessi tilhögun er tekin upp. Nei, heldur á að ryðja burt manni, sem flugráð og núv. ríkisstjórn hafa ekki velþóknun á. Enn fremur býst ég við, að margt af því, sem hefði verið hægt að vinna á sviði flugmála, t.d. reglugerð varðandi vinnutíma og öryggisráðstafanir, hefði verið hægt að setja út frá heimildum í gömlu l., ef aðeins hefði verið höfð hugsun á því. Enda líka er það valdastreitan, sem hefur vaxið síðan 1947, fremur en um raunverulegar umbætur hafi verið að ræða í þessum efnum. Það er og rétt að geta þess hér, að fyrir liggur samþykkt frá starfsmönnum flugvallanna, þar sem kvartað er yfir því öryggisleysi, sem felist í þessum aðgerðum fyrir starfsmenn flugmála yfirleitt. Ég held því, að þetta frv. sé eitt af þeim málum, sem hv. Alþingi eigi að fella. Alþingi væri með samþykkt þess að gefa fordæmi um það, að ef maður stendur vel í sinni stöðu, þá beri að refsa honum, en auka á vald þeirra manna, sem ríkisstj. hefur velþóknun á, án tillits til annarra borgara í þjóðfélaginu. Ég held, að það sé rétt, þegar svona mál eru rædd, að þetta komi fram hreinskilnislega. Það er til lítils að vera að fara í felur með það, sem er að gerast, það er búið að fara í kringum þetta í tvö ár, og því hef ég nú orðið berorðari en ella. En ég held, að þm. ættu að athuga, hvaða fordæmi þeir eru að gefa með þessu, það er vissulega fordæmi, sem gerir þeim hægari eftirleikinn, sem vilja feta í sömu fótspor. Og það var sú tíð, að Sjálfstfl. þótti það hart aðgöngu og þótti vera kippt burt reglum um „fair play“, um heiðarleika í embættisstörfum í embættisrekstri ríkisins, ef svo var að farið sem hér. En ef þetta er byrjunin, þá er ekki gott að segja, hvar það muni enda. — Ég mun nú ekki ræða þetta mál meira nú í svipinn, en ég held, að það sé öllum aðilum heppilegast, að það sé rætt hreinskilnislega og undirmálalaust.