09.01.1952
Sameinað þing: 30. fundur, 71. löggjafarþing.
Sjá dálk 260 í D-deild Alþingistíðinda. (3407)
69. mál, veðdeildir Landsbankans
Haraldur Guðmundsson:
Það er nú alllangt síðan þessi þáltill. var lögð fram hér, en allt um það er óbreytt nauðsynin á því, að þær ráðstafanir, sem till. mælir fyrir um, verði gerðar, en samkv. henni er svo til ætlazt, að hv. Alþ. leggi fyrir ríkisstj. að hlutast til um það, að útlánareglum veðdeildar Landsbanka Íslands verði þegar á þessu ári, sem nú er byrjað, breytt þannig, að veðdeildin nái með starfsemi sinni þeim tilgangi, sem í upphafi var til ætlazt, þegar veðdeildin fyrst var stofnuð. Í l. um veðdeildina, sem stofnuð var árið 1900, var svo fyrir mælt, að hlutverk hennar skyldi vera það að veita lán um langt árabil með vægum kjörum gegn veði í fasteignum til þess að auðvelda húsabyggingar og aðra slíka mannvirkjagerð. Starfsemi veðdeildarinnar síðan hefur áreiðanlega verið miklum mun minni, verð ég að segja, sérstaklega hin síðari ár, en forgöngumenn þessarar lagasetningar hafa búizt við. Fyrstu 14 árin, eða fram að fyrri heimsstyrjöld, hafði veðdeildin gefið út samtals 3 flokka, að upphæð samtals 11 millj. kr. Síðan hefur orðið fullkomið hlé á starfi veðdeildarinnar til 1926, en frá þeim tíma og til 1936 eru gefin út og seld að mestu veðdeildarbréf fyrir um 46 millj. kr. Árið 1941 er veitt heimild til að gefa út veðdeildarbréf í 3 flokkum, 13.–15. flokki, samtals um 18 millj. kr. Og loks árið 1945 er veðdeildinni heimilað að gefa út viðbótarflokk fyrir samtals allt að 30 millj. kr., og ætla ég, að nú sé 17. flokkur í gangi. — Fram til ársins 1936 hefur þannig veðdeildin gefið út bréf að upphæð nokkuð yfir 50 millj. kr. — 11 millj. í byrjun — og veitt tilsvarandi lán. En frá þeim tíma, hin næstu 10–12 ár, hafa verið gefin út og seld bréf að upphæð um 18 millj. kr. Þegar litið er til þeirra geysilegu verðlagsbreytinga, sem orðið hafa á þessu tímabili, er augljóst, að frá 1936–37 má heita, að veðdeildin hafi minnkað starfsemi sína með hverju ári og stórkostlega að öllu samanlögðu. Er ekki langt að leita ástæðunnar fyrir því, en hennar er að leita í þeim lánskjörum, sem veðdeildin veitir, og sérstaklega í þeim reglum, sem settar eru um lánveitingar út á fasteignir. Ég minnist þess, að fyrir nokkrum árum var samþ. hér á Alþ. till., sem ég var riðinn við, um að ríkisstj. hlutaðist til um, að veðdeildin hækkaði lánsupphæðirnar upp í 75% af matsverði fasteigna, en hún lánaði áður 50%. Þetta var síðan tekið inn í l. frá 1945, en breytti engu í framkvæmd, því að þeim reglum, sem veðdeildin hafði farið eftir til þess tíma, var breytt þannig, að 75% eftir nýju reglunum veittu ekki hærri upphæð en 50% eftir þeim gömlu.
Það er augljóst, að Alþ. hefur a. m. k. öðru hverju verið fullljós nauðsynin á því að koma hér upp lánsstofnun, sem gæti veitt fasteignaveðslán með sæmilegum kjörum og til langs tíma. Fyrir utan þær sífelldu breytingar og ný lög um flokka veðdeildarbréfa, sem ég hef áður nefnt, voru á árinu 1931 eða 1932 samþ. l. um Ríkisveðbanka Íslands. Átti hann að hafa það hlutverk að kaupa skuldabréf gegn 1. veðrétti. Þannig átti að styðja veðlán, með því að kaupa þessi bréf gegn 1. veðrétti. Þessi bréf mátti síðan selja bæði á innlendum og erlendum markaði. Þessi lög hafa ekki komið til framkvæmda, og hefur því ekki verið í annað hús að venda en til veðdeildarinnar.
Eftir upplýsingum um veðdeildina mun láta nærri að hún láni 1/13–1/12 af kostnaðarverði, ef um hús er að ræða. Það er nú augljóst, að svo lágar upphæðir koma þeim mönnum, sem í þær framkvæmdir ráðast, að litlu haldi. Það er auðséð, að þeir þurfa margfalt meira til þess að geta risið undir þeim kostnaði. En með þessu er ekki öll sagan sögð. Veðdeildin greiðir þeim ekki í peningum, heldur í bréfum. Þessi bréf verður lántakandi síðan að gera sér að peningum, og er venjulega leiðin sú, að hann verður að leita til einstaklinga og sæta þeim kjörum. sem hann fær skást á þeim svarta markaði. Og eftir því sem mér er sagt, verður þorri manna að selja þau með afföllum, stundum 25% eða meira. Það er því ekki nóg, að lánin nemi aðeins 1/12 byggingarkostnaðar, heldur verða einnig þeir, sem þau fá, fyrir miklum skakkaföllum vegna affallanna við að breyta þeim í peninga, því að enginn af þeim, sem hann þarf að skipta við, vill taka þau sem fulla greiðslu.
Í lögum um veðdeildina var ákvæði um, að þessi lán mætti greiða í bankavaxtabréfum, en lánþegi átti kröfu á, að bankinn breytti þessum bréfum í peninga fyrir hann endurgjaldslaust. Sennilega hefur þessi grein verið felld niður síðan, en augljóst hefur forgöngumönnunum að stofnun veðdeildarinnar verið, að ekki var nema lítill greiði gerður með láninu, nema maðurinn gæti fengið peninga. Síðan hefur þessu verið breytt þannig, að lántakandinn skyldi sætta sig við að fá þessi lán í bréfum, sem alveg var undir hælinn lagt, hvort hægt var að selja eða ekki.
Hér á landi hafa byggingarmálin verið þau mál, sem flestar till. hafa komið fram um. Það er vegna þess, að þar er ástandið svo alvarlegt, að óhjákvæmilegt er að koma með úrbætur, og skal ég ekki gera lítið úr neinu því, sem þar hefur verið gert. En það er nokkuð einkennilegt að leggja alla áherzlu á að koma fram með ýmiss konar nýjar till., en láta ógert að láta þá stofnun, sem átti að vera til þess að veita mönnum lán í þessu skyni og safnað hefur sjóðum, vera þannig úr garði gerða, að lán hennar koma mönnum að litlu eða engu haldi. Það er engin hætta fólgin í því að hækka lán veðdeildarinnar, og má í því sambandi geta þess, að höfuðáherzluna verður að leggja á, hvort ekki er hægt að gera þeim mönnum, sem þessi lán taka, kleift að breyta þeim í peninga án þess að verða fyrir þeim ósanngjörnu afföllum, sem þeir hafa orðið fyrir hingað til.
Ég vona, að þm. sjái nauðsyn þess að breyta svo starfsháttum veðdeildarinnar og vinna á þann hátt að því, að þeir menn, sem í byggingar leggja, geti fengið eins mikil lán og getan leyfir hverju sinni.
Ég tel, að þessi till. sé svo sjálfsögð, að óþarfi sé að vísa henni til nefndar, en annars tel ég, að eftir eðli málsins eigi hún að fara til allshn.