10.10.1951
Neðri deild: 6. fundur, 71. löggjafarþing.
Sjá dálk 21 í B-deild Alþingistíðinda. (4)
39. mál, lántaka vegna landbúnaðarframkvæmda
Atvmrh. (Ólafur Thors):
Eins og hæstv. fjmrh. gat um, er nú endanlega verið að ganga frá þessari lántöku hjá Alþjóðabankanum, sem ríkisstj. hefur unnið að undanfarið samkvæmt heimild siðasta Alþ. Hæstv. fjmrh. hefur í þessu sambandi farið tvisvar sinnum vestur um haf til viðræðna við Alþjóðabankann í Washington, og honum til aðstoðar hafa einnig tekið þátt í þeim umræðum sendiherra okkar í Washington og umboðsmaður okkar í Alþjóðabankanum, Jón Árnason bankastjóri Landsbankans, sem sæti á í stjórn Alþjóðabankans af Íslands hálfu, og enn fremur fjárhagsráðunautur ríkisstjórnarinnar, Benjamín Eiríksson. Það mætti ætla, að hér væri um stórmál að ræða, þar sem svo margir og mætir menn hafa lagt hönd á plóginn, en upphæðin er ekki eins há og vonir stóðu til. Málið er þó merkara en upphæðin gefur til kynna, og þó að ég hafi ekki vald til að segja meira en hæstv. fjmrh. sagði við 1. umr. fjárlaganna, vil ég þó árétta þær vonir stj., sem hann þá lét í ljós, að þetta verði aðeins fyrsta skrefið á æskilegri braut landbúnaðinum til framdráttar til frekari viðskipta við Alþjóðabankann.
Eins og allir hv. þm. víta, býr sjávarútvegurinn, sem verið hefur aðalútflutningsatvinnuvegur landsmanna, nú við rýrnandi fjárhag og á nú við mikla erfiðleika að stríða, en það hefur m.a. skapað ríkari skilning á því að styrkja aðra atvinnuvegi landsins. Í því sambandi er það bæði merkilegt og gleðilegt, að mikil eftirspurn er nú orðin eftir íslenzku sauðakjöti erlendis við hagstæðu verði, en það gefur þróun íslenzks landbúnaðar nýja, víða og mjög æskilega möguleika. Þetta vildi ég segja um upphæðina og þær vonir, sem ríkisstj. elur í brjósti í sambandi við þessa lántöku um aukna ræktun landsins og betri hagnýtingu þeirra möguleika, sem íslenzk gróðurmold hefur að geyma. Og ég hygg, að það sé rétt, eins og hæstv. fjmrh. mun hafa vakið athygli á við 1. umr. fjárlaganna, að ekki sé í mörg önnur hús að venda varðandi skilning á möguleikum íslenzkrar moldar en til Alþjóðabankans.
Ég tel rétt að skýra frá því, að þessi lántaka hefur að sumu leyti skert möguleikana á því að hrinda sementsverksmiðjunni í framkvæmd á næstu tveimur árum. Þegar núverandi ríkisstj. var mynduð, var það bundið fastmælum að hrinda í framkvæmd þremur stórframkvæmdum: Laxárvirkjuninni, Sogsvirkjuninni og áburðarverksmiðjunni. Sementsverksmiðjan varð þá útundan, og þrátt fyrir ríkjandi áhuga beggja flokkanna fyrir málinu þorðu þeir ekki að gera bindandi samning um hana, en það var frá upphafi áform ríkisstj., að bygging sementsverksmiðjunnar yrði framkvæmd strax þegar þessum þremur stórframkvæmdum væri lokið. Þegar lántökuheimildin til landbúnaðarframkvæmda var samþ. á síðasta þingi, gerði enginn ráð fyrir því, að það mundi tefja byggingu sementsverksmiðjunnar. Það fór þó svo, að þegar hæstv. fjmrh. og samstarfsmenn hans gerðu tilraun til að binda endi á þessa lántöku, þá tjáðu forráðamenn Alþjóðabankans þeim, að það væri föst venja, þegar slík lán væru veitt, að skýra hlutaðeigandi þjóðum frá því, hvaða vonir þær gætu gert sér um frekari lán frá bankanum á næstu mánuðum eða missirum. Stjórn bankans sagði, að á næstu tveimur árum gætu Íslendingar ekki vænzt þess að fá meiri lán en þær 76 millj. kr., sem þeir væru búnir að fá. Við mættum því ekki byggja á frekari lántökum frá bankanum næstu fjögur til fimm missiri, þótt bankinn væri hins vegar reiðubúinn til að ræða frekari fyrirætlanir okkar, ef þær væru í samræmi við æskilegan hraða fjárfestingar hér og í öðrum löndum. Íslendingar eru í þessu efni háðir sömu reglum og aðrar þjóðir, og ern þær í samræmi við venjur viðskiptalífsins og viðskipti banka almennt við viðskiptavini sína. Um leið og ég vil undirstrika, að alls ekki er útilokað, að möguleikar séu fyrir hendi til þess að fá lán til sementsverksmiðjunnar, þó að dyrnar að Alþjóðabankanum hafi þrengzt nú um sinn, vil ég, að öllum sé það ljóst, að ákvörðun ríkisstj. um að láta lán til landbúnaðarframkvæmda sæta forgöngu hefur dregið úr möguleikunum á því, að sementsverksmiðjan komist á fót 1953. Þetta vil ég að liggi skýrt fyrir, svo að menn geri sér engar tyllivonir. Ég þarf ekki að fjölyrða um ágæti þess, að sementsverksmiðjan verði byggð, það er jafnmikið hagsmunamál fyrir kaupstaðabúa og bændur og óhætt að fullyrða, að hún verði til blessunar fyrir þjóðarheildina. Ég vil hins vegar lýsa því yfir fyrir hönd ríkisstj., að hún mun, eins og hún áður hefur haft á oddinum Laxárvirkjunina, Sogsvirkjunina og áburðarverksmiðjuna, beita sér fyrir því með öllum eðlilegum og tiltækilegum ráðum, að sementsverksmiðjan risi af grunni sem fyrst. Ég tel ekki loku fyrir það skotið, að unnt sé að afla fjár til hennar annars staðar en hjá Alþjóðabankanum, og stj. mun reyna að ýta málinu úr vör eins skjótt og unnt er.
Ég vil svo taka undir þau tilmæli hæstv. fjmrh., að þetta mál fái fljóta afgreiðslu, svo að ekki standi á lagaheimildinni. Hvað sem öðru líður, tel ég, að enginn þurfi að sæta mótmælum samvizku sinnar, þó að hann samþ. þetta, þar sem hér er kannske verið að opna nýja möguleika fyrir landbúnaðinn í framtíðinni. Ég veit ekki, hvort hv. þm. telja ástæðu til að vísa málinu til n., en ég mundi vilja óska þess, að það sigldi hraðbyri gegnum þingið, helzt í dag.