10.12.1951
Neðri deild: 39. fundur, 71. löggjafarþing.
Sjá dálk 233 í B-deild Alþingistíðinda. (451)
60. mál, dýrtíðarráðstafanir vegna atvinnuveganna
Forsrh. (Steingrímur Steinþórsson):
Herra forseti. Það eru aðeins örfá orð, aðallega út af því, sem hv. 7. þm. Reykv. sagði áðan varðandi brtt. hans. Þó ætla ég ekki að ræða brtt. sjálfar, heldur það, sem hv. þm. minntist hér á till. svonefnds bæjarstjórafundar frá því í haust og fleira í sambandi við það. Hv. þm. lýsti því réttilega, að bæjarfélögin mjög mörg ættu við aukna erfiðleika að stríða varðandi tekjuöflun fyrir sig og innheimtu útsvaranna. Veit ég, að það er mikið rétt í því, sem hann sagði um það atriði. En mér virtist á hv. 7. þm. Reykv., að honum þætti það undarlegt og sýna mikið tómlæti, bæði hjá mér sem forsrh. og ríkisstj. allri, að hafa ekki tekið til greina að einhverju leyti till. frá bæjarstjórafundinum í haust. Ég verð að segja það, að þó að jafnvel eins góðir menn og bæjarstjórar komi saman á skyndifund í 2 eða 3 daga og semji þar nokkrar till., þá er tæplega að vænta þess, með algerlega einhliða sjónarmiði á þarfir sveitarfélaganna, að hægt sé að gleypa þær till. lítt meitar, þó að þær komi fram á slíkum fundi. Ég hygg, að hæstv. Alþ., og ekki sízt hv. 7. þm. Reykv., sé algerlega á því máli, að ekki megi koma til þess, að fjárl. verði afgr. þannig, að tekjuhalli verði á næsta ári, og sannleikurinn er sá, eins og hv. þm. veit, að hvorki ég né ríkisstj. hafa treyst sér til þess að gera neitt varðandi aðaltill. bæjarstjóranna, að hálfur söluskatturinn renni til bæjarfélaganna, fyrr en það lægi fyrir, hvernig afkoma ríkissjóðs yrði á árinu í sambandi við það, hvers mætti vænta um afkomu ríkissjóðs á næsta ári með þeim sömu tekjustofnum sem nú er byggt á. Hæstv. fjmrh. hefur nú lýst viðhorfinu eins og það horfir við frá hans sjónarhól nú eftir uppgjör síðasta mánaðar, og það virtist samkvæmt því vera ljóst, að það er komið á yztu nöf um það að hlaða á fjárlfrv., sem þingið er nú með til meðferðar, þannig að ég hygg, að engum detti í hug eftir þær upplýsingar, sem nú liggja fyrir og verða enn ljósari næstu daga, að það sé hægt að taka af tekjustofnum ríkissjóðs nema jafnframt að fella niður einhverja stóra hluti af gjaldabálknum. Hefur ríkisstj. og fjvn., sem um þetta mál hafa mikið fjallað, ekki komið auga á, að hægt sé að bæta stórum upphæðum á fjárl., til þess að hægt sé að veita sveitarfélögunum einhverjar tekjur af þeim tekjustofnum, sem ríkið hefur nú. Ég skil vel aðstöðu hv. 7. þm. Reykv. sem umboðsmanns fyrir bæjarfélögin og þann fund, sem haldinn var í haust, að hann telji sér skylt að gera það, sem hann getur, til þess að koma fram þeirra málum, sem þar voru efst á baugi. En hvað sem öðru líður, þá er það fyrst og fremst skylda Alþ. að sjá hag ríkissjóðs borgið. Þetta er meginkjarni málsins, en ekki það, að ég viti ekki vei, að einhverra aðgerða sé þörf í þessu máli, ef unnt er.
Ég tel það ekki rétt, að ekki hafi neitt verið gert, sem bæjarstjórafundurinn benti á í þessu sambandi. Mig minnti, að það væri till. frá honum, að tekin væru til gagngerðrar meðferðar skattalögin, bæði bæjar og ríkis, og það ætti að endurskoða og leggja till. um þetta fyrir Alþ. Ríkisstj. hefur orðið sammála um það, án þess að sú till. kæmi fram, að þessa leið ætti að fara, að taka þetta til endurskoðunar og hraða þeirri endurskoðun eftir því, sem unnt er, og væntanlega verður sú till. afgr. áður en þessu þingi lýkur, enda er þetta sjálfsagður hlutur í þessu máli, að þegar það sýnir sig, eins og nú er, að erfiðleikar steðja að, þá verður að taka slíka hluti til endurskoðunar og finna lausn á því máli.
Hv. 7. þm. Reykv. nefndi í þessu tilliti fasteignamatið og það frv., sem liggur fyrir frá hæstv. fjmrh. um endurskoðun á því og um, að skatturinn falli til sveitarfélaganna. Ég álit það út af fyrir sig rétt, að fasteignaskatturinn fari til sveitarfélaganna, og munum við í sambandi við þá endurskoðun, sem fer fram á næstunni, geta hugsað okkur að sveitar- og bæjarfélögin fái þann tekjustofn, sem fasteignaskatturinn er núna, og gæti ég vel hugsað mér til bráðabirgða, þangað til fasteignamatinu er lokið, svipaða aðferð eins og þegar stóreignaskatturinn var lagður á. Það mætti margfalda skattmatið og gefa svo sveitarfélögunum heimild til þess að einhverju vissu marki að skattleggja fasteignir og skapa sér þannig tekjustofn. Það er mín sannfæring, að það sé bezt farið með fasteignaeigendur í þessu landi af öllum, sem einhverjar eignir eiga. Þeir þurfa að greiða miklu minna af sínum fasteignum en þeir, sem eiga peninga, auk þess sem fasteignaeigendur sleppa alltaf, þótt röskun sé ú peningagildinu, gengisfelling eða annað slíkt. Þess vegna álít ég, að það væri mjög sanngjarnt að öllu leyti, þótt hækkaður væri allverulega skattur af fasteignum. Ég álít hægt að gera þetta, ef vilji er fyrir hendi, til bráðabirgða á þann hátt, sem ég nefndi, með því er hægt að skapa sveitarfélögunum tekjustofna, auðvitað tekjustofna, sem teknir eru hjá þeim sjálfum, en það er varla hægt að taka tekjustofnana öðruvísi. Ég álít nauðsynlegt að leiðrétta fasteignamatið verulega sem allra fyrst og einmitt þannig, að það verði nokkurs konar tekjustofn. Það er eftirtektarvert, að sums staðar í nágrannalöndunum taka þeir allt að helming allra útgjalda fyrir sveitarfélögin með fasteignaskatti, t.d. á Norðurlöndum og víðar, og það er áreiðanlega ekki gert til þess að níðast á þeim, sem eru þar fasteignaeigendur, heldur af því að það er réttlátt vegna þeirra aðstöðu.
Ég lít þannig á, að það sé ekki alveg rétt, þegar hv. 7. þm. Reykv. heldur því fram, að ríkisstj. hafi nú verið að leggja nýjar, miklar álögur á sveitarfélögin, t.d. með frv. um almannatryggingar, sem nú liggur fyrir Ed. Þar er í rauninni bara um breytta innheimtu að ræða, nánar sagt er verið að færa innheimtu iðgjaldanna sem allra næst vísitölu þess árs, sem þau eru innheimt. Þegar jafnmiklar breyt. eru á vísitölunni eins og nú, þá kemur þarna mikil breyting á eftir því, hvort innheimt er eftir meðalvísitölu næsta árs á undan eða það er fært fram á gjaldárið, eins og gert er með þessari till. En ef lítil eða engin breyt. verður á vísitölu, þá hverfur þetta um leið, þetta hefur þá enga breyt. í för með sér. Það er ekki reynt að breyta hlutfallinu milli þess, sem ríkið greiðir og einstaklingar og bæjarfélögin greiða, og ég veit ekki, hvað hv. 7. þm. Reykv. hefði viljað gera í þessu sambandi. Hér er ekki um annað að ræða en það að breyta tryggingalöggjöfinni þannig, að þeir tryggðu bæru minna úr býtum, ef ekki væri reynt að haga innheimtunni þannig, að hún gæti verið í samræmi við þau gjöld, sem tryggingarnar ættu að greiða. Það er aðeins þetta, sem verið er að reyna með þessu.
Ég fyrir mitt leyti vil því halda því fram, að hér sé ekki um neitt ámælisvert að ræða, hvorki hjá mér sem félmrh. né ríkisstj., þó að ekki hafi komið fram till. nú á þessu þingi um sérstakar tekjur fyrir sveitarfélögin.
Það er yfirleitt ekki hægt að koma með slíkar till. á Alþ., meðan það stendur yfir, slíkt verður að undirbúa. Ef Alþ. ætlar að afgr. till. um það, þá verður að skipa mþn. í það mál; það er rétta leiðin í málinu, en það væri ekki fyrr en það sýndi sig, að búast mætti við, að söluskatturinn næsta ár og tekjur ríkissjóðs yrðu það miklar, að nokkurn veginn væri alveg víst fyrir fram, að um mjög verulegan tekjuafgang yrði að ræða, sem neitt vit væri að fara að tala um að taka hluta af söluskattinum handa bæjarfélögunum. Þess vegna hefur ríkisstj. tekið þá elnu aðferð, sem rétt er í þessu máli, það er að bíða fram undir áramót til að sjá, hvað gerist í því máli. Liggi það fyrir, að afkoman verði trygg hjá ríkissjóði, er ekki útilokað, að það verði veitt nokkuð í þessu skyni, auk þess sem ég tel eðlilegt, að það komi allt sem einn tekjustofn, en verði ekki farið að krukka í það nú. Það verður þá að finna einhverjar aðgerðir til að bæta úr brýnustu þörfum sveitarfélaganna. Ég skal geta þess, að þótt ég bendi á einstök atriði í þessu sambandi, þá vil ég reyna að vinna að því, eftir því sem mögulegt er, að hægt sé að einhverju leyti að koma þarna á móti hvað einstök atriði snertir, þó að ekki sé hægt að veita sveitarfélögunum beina tekjustofna frá ríkinu á næsta ári.