14.10.1952
Neðri deild: 8. fundur, 72. löggjafarþing.
Sjá dálk 1439 í B-deild Alþingistíðinda. (2129)
40. mál, verðjöfnun á olíu og bensíni
Flm. (Jón Gíslason):
Herra forseti. Þetta frv. um verðjöfnun á olíu og benzíni, sem hér liggur fyrir á þingskjali 40, er ekki nýtt mál hér í hv. þingi. Eins og skýrt er frá í grg. frv., er þessu máli fyrst hreyft hér á Alþingi árið 1949 af hv. þm. V-Húnv. og mér. Þá var af okkur flutt frv. um verðjöfnun á benzíni. Síðan hafa á hverju þingi verið fluttar þáltill. um þetta sama efni. Bjuggust sumir menn við því, að ríkisstj. gæti framkvæmt verðjöfnunina með samþykkt þáltill. bak við sig. En nú í sumar birti hæstv. viðskmrh. tilkynningu í útvarpi þess efnis, að hann teldi sér ekki kleift að framkvæma verðjöfnunina nema með lagasetningu. Þess vegna höfum við nú, nokkrir þm., sem áður höfum haft áhuga á framgangi þessa máls, sameinað okkur um flutning þessa frv.
Það sjónarmið hefur nokkuð verið uppi í umr. um þetta mál áður, að olíufélögin gætu og ættu sjálf að jafna verðið á þessari vöru. En okkur, sem byrjuðum undirbúning þessa máls 1949 og kynntum okkur aðstæður að því, varð strax ljóst, að á því voru allmiklir örðugleikar, enda býst ég við, að ráðuneytið hafi, þegar til kom, rekið sig á það sama og við gerðum í upphafi. Örðugleikarnir byggjast sérstaklega á því, að hér á landi er um nokkra aðila að gera, sem annast bæði sölu og dreifingu á olíu og benzíni. Ef olíufélögin ættu sjálf að jafna þetta verð, þá liggur í augum uppi, að það mundi verða óhagkvæmt fyrir þau, sem selja mest af þessari vöru úti um landið, samanborið við hin félögin, sem selja mest af þessum vörum á innflutningsstað. Ég býst við því, að árangurinn yrði sá, að ekkert af olíufélögunum vildi selja þessar vörur úti um landið, þar sem flutningskostnaður er mikill og allra sízt þar sem flutningskostnaðurinn er mestur og lengst að flytja. Til þess að framkvæma verðjöfnunina, þetta réttlætismál, sýnist því ekki vera annar kostur fyrir hendi en að mynda verðjöfnunarsjóð. Um hann fjalla 2. og 3. gr. frv., sem hér liggur nú fyrir, þar sem ákveðið er samkv. 2. gr., að verðjöfnunargjald skuli tekið af olíu og benzíni, sem til landsins er flutt, og í 3. gr. frv. eru ákvæði um það, að af þessu verðjöfnunargjaldi myndist sjóður, sem úr sé greiddur flutningskostnaður þessara vara til annarra útsölustaða á landinu.
Við flm. höfum ekki í frv. ákveðið upphæð verðjöfnunargjaldsins, heldur lagt til, að viðskmrn. ákveði það fyrir eitt ár í senn. Við teljum óheppilegra að binda það í lögum, hversu hátt það skuli vera, því að gjaldið byggist eingöngu á því, hversu flutningskostnaður varanna út um landið er mikill. En að flutningskostnaðinum geta verið áraskipti. Hann getur verið mismunandi mikill frá ári til árs. M.a. byggist flutningskostnaðurinn á þessum vörum mjög mikið á verði vörunnar sjálfrar, því að olía og benzín eru vörur, sem eru rekstrarvörur til flutninganna, og eru þar af leiðandi vörur, sem hafa áhrif á flutningskostnað bæði á sjó og landi. — Hráolía og brennsluolía eru, eins og allir vita, mikilsverðar rekstrarvörur fyrir sjávarútveginn. Þeir menn úti um landið, sem eins og svo margir aðrir berjast við að halda áfram útgerð til framleiðslu og atvinnu fyrir þorp og kauptún, mega sannarlega ekki við því að greiða miklu hærra verð fyrir þessa vöru, en starfsbræður þeirra, sem næst búa innflutningshöfnum. — Benzínið er hins vegar sérstaklega rekstrarvara landbúnaðarins og til allra landflutninga. Flestar landbúnaðarvélar, sem bændur nota, ganga fyrir benzínmótorum, og rekstrarafkoma búanna hjá bændum er því mjög undir því komin, hvert verð þess er, en þó alveg sérstaklega rekstrarafkoma bænda, sem verða að nota mjög langar landflutningaleiðir bæði til aðdrátta á nauðsynjum búanna og til flutnings á afurðunum á markaðsstaði og meira að segja til flutnings á sjálfum sér. Aðstaða bænda hvað þetta áhrærir er fjarska misjöfn. Þeir bændur, sem verða að nota langar landflutningaleiðir, þurfa miklu meira að nota af þessari vöru, benzíni, til framleiðslu sinnar en þeir, sem búa nærri sölu- eða markaðsstað. Eins og nú er um verð benzíns, verða þeir, sem lengstar landleiðir hafa til flutninga, að greiða allt að 20 aurum meira fyrir hvern lítra, en starfsbræður þeirra, sem búa við skemmstar flutningaleiðir.
Nú munu skattar og tollar til ríkissjóðs vera um 60 aurar af hverjum benzínlítra. Til þess að sýna fram á það, hversu sá skattur kemur misjafnt niður á þjóðfélagsþegnana, vildi ég taka hér ósköp lítið dæmi. Bóndi, sem býr t.d. 25 km frá kaupstað, eða markaðsstað, þar sem hann verzlar eða selur afurðir sínar, þarf að nota til flutninga og ferðalaga þessa 25 km leið. — ja. við skulum segja t.d. 300 lítra af benzíni yfir árið. Af verði þessara 300 lítra, sem hann notar til flutninganna yfir árið, renna 180 kr. í skatt til ríkissjóðs. Bóndi, sem býr 250 km frá kaupstað eða markaðsstað, sem er meðalflutningaleið fyrir menn og vörur t.d. í Vestur-Skaftafellssýslu, þarf vitanlega að nota yfir árið til flutninga á jafnmiklu afurðamagni og hinn bóndinn tíu sinnum meira benzín, eða 3.000 lítra. Af verði þessara 3.000 lítra fara vitanlega þarna eftir sömu hlutföllum og hjá hinum bóndanum 1.800 kr. í ríkissjóð. — Ég skal ekkert segja um það, hvort þetta dæmi um benzínlítraeyðsluna hjá þessum bændum er rétt eða ekki. En það bara gerir ekki nokkurn hlut til. Hlutföllin á milli þessara framleiðenda eru nákvæmlega þau sömu, hvort sem svo er eða ekki. Aðstöðumunur þessara bænda sýnist nú vera ærið nógur, eins og þetta dæmi sýnir, þótt ekki bætist það þar ofan á, að bóndinn, sem þarf að nota tíu sinnum meira benzín, verður að greiða eins og nú er 15 aurum meira fyrir hvern lítra heldur en bóndinn, sem skemmri leiðina hefur til flutninga.
Við Íslendingar búum í harðbýlu og hrjóstrugu landi. Okkur þýðir ekkert annað, en að viðurkenna það, þó að margt sé gott um það. Og okkur liggur lífið á því að nota alla möguleika, sem fyrir hendi eru, til þess að framleiða sem mest, bæði til lands og sjávar. Við megum alls ekki við því, að sjávarþorp, þar sem skilyrði eru til fiskveiða, leggist í eyði og auðn, þótt á afskekktum stað sé á landinu. Við megum líka alls ekki við því með nokkru móti, að góð landbúnaðarhéruð séu ekki fullnytjuð, þó að þau séu þannig í sveit sett, að langar leiðir séu til markaðsstaða. En til þess að bændur og útvegsmenn á þessum afskekktari stöðum uni sínu hlutskipti, verðum við að reyna að gera eitthvað til þess að skapa þeim að einhverju leyti svipaða aðstöðu og starfsbræður þeirra hafa annars staðar. Þetta frv. er aðeins lítið spor í þá átt. — Ég vil nú ekki á þessu stigi málsins ræða meira um þetta, en legg það til að, að lokinni þessari umræðu verði frv. vísað til 2. umr. og hv. allshn.