19.01.1953
Neðri deild: 52. fundur, 72. löggjafarþing.
Sjá dálk 1492 í B-deild Alþingistíðinda. (2158)
40. mál, verðjöfnun á olíu og bensíni
Einar Olgeirsson:
Herra forseti. Hæstv. viðskmrh. talaði hér nokkur orð fyrr á fundinum, eftir að ég hafði lokið minni ræðu, og reyndi þar að gagnrýna að nokkru leyti þær brtt., sem ég hef flutt við frv. Hann byrjaði með því að halda því fram, að brtt., sem ég gerði við 3. gr., væri nú algerlega óþörf, það væri frjálst að flytja inn til landsins allar nefndar olíutegundir og efni til geyma fyrir þær, og væru bankarnir skyldir að láta gjaldeyri til greiðslu þeirra. Um leið og hann lauk þeim kafla ræðunnar, sem um þetta fjallaði hjá honum, þá sagði hann nú, að auðvitað mundu þeir, sem um þetta sæktu, fá leyfi. M. ö. o., það þyrfti leyfi til. Ég veit ósköp vel, að þetta er eitt af því, sem talið er eiga vera frjálst, en ég veit ekki til þess, að nein af þeim vörum, sem eru frjálsar til Íslands núna, sé ekki þannig, að það þurfi að sækja um leyfi til bankanna fyrir henni og að bönkunum sé það í sjálfsvald sett, hvort þeir láta mönnum í té gjaldeyri fyrir þeirri vöru, sem eigi að heita frjáls, og hvort þeir setja þannig skilyrði í sambandi við það að láta þann gjaldeyri í té, að það sé ekki hægt að fullnægja þeim, t. d. með því að heimta svo mikla fyrirframgreiðslu í sambandi við vöruna, þegar þeir eru að ábyrgjast það, að það sé fyrir alla venjulega menn ókleift. Hæstv. viðskmrh. veit ósköp vel, að með alla þá vöru, sem á að heita frjáls til Íslands núna, þá er hún í fyrsta lagi ekki frjáls, hún er það takmörkuð, að það kemur hvað eftir annað fyrir, að bankarnir neita um gjaldeyri fyrir vöru, sem er á þeim frjálsa lista. Og í öðru lagi er alveg háð vilja bankanna hvað aðstöðuna snertir til þess að flytja vöruna inn. Þar að auki veit ég nú ekki betur, en að efni til geymanna fyrir olíu þurfi leyfa með. Ég mundi þess vegna vilja svara hæstv. viðskmrh. á þessa leið viðvíkjandi þessum athugasemdum hans: Nú, ef þetta frelsi er til staðar nú sem stendur, sem ég efast um, þá er ekkert tjón að því, þó að það sé ítrekað í þessari 3. gr. En hins vegar frelsið hvað snertir efni til geymanna er áreiðanlega ekki til staðar, þannig að það er til bóta að setja það þarna inn í og að bæta því við að skylda bankana til þess að láta gjaldeyri af hendi, er áreiðanlega nauðsynlegt, miðað við núverandi ástand. — Athugasemdir hæstv. ráðh. falla þess vegna um koll hvað þetta snertir. Hins vegar sagði hv. 1. þm. Árn. í sinni aths. við þessa gr., að hann vissi nú ekki til þess, að það væru í undirbúningi nein samtök hér, sem gætu tekið upp olíuinnflutning. Ég verð nú að segja honum það, að ég er hræddur um, að slík samtök yrðu varla undirbúin fyrr en menn sæju, að þeir hefðu frelsi til að starfa. Það er á hvers manns vitorði nú, að þessir þrír hringar, sem hérna starfa, hafa raunverulega einokun frá hálfu ríkisstjórnarinnar og hafa lengi haft. Það er ekki í fyrsta skipti nú, að það hefur þurft verkfall til afskipta af olíumálum; það hafa verið gerð verkföll hér áður og staðið lengur til þess að knýja fram lækkun á olíu og knýja fram, að einokun olíuhringanna væri að einhverju leyti brotin.
Þá minntist hæstv. viðskmrh. á það í sambandi við sínar aths. við 2. og 4. gr., að mín röksemd fyrir þeim hefði nú verið sú, að það hefði einu sinni verið hér félag, sem hefði lækkað benzín í Reykjavík með því að selja 4 aurum ódýrara, en olíuhringarnir. Ég hafði nú satt að segja ekki minnzt á þá röksemd, þó að hún sé til, en hins vegar hefur auðsjáanlega hæstv. viðskmrh. verið sú röksemd nokkuð sterk í huga. Ég minntist á þá röksemd, sem hv. 2. landsk. þm. nú rakti hér enn þá nákvæmar áðan, — þá röksemd viðvíkjandi olíuverðinu, að forstjóri Innkaupastofnunar ríkisins, Finnur heitinn Jónsson alþm., hafði á sínum tíma getað knúið fram verðlækkun á hverju olíutonni, sem ríkinu er selt, um 123 kr., eða um 20% lækkun frá því olíuverði, sem var. Það hafði ég talað um. Það minntist hæstv. ráðh. hins vegar ekki á, en honum hafa kannske verið 4 aurarnir nær í huga, vegna þess að hann er nýlega sjálfur sem ráðh., sem einn úr ríkisstj. búinn að láta lækka olíu og benzín í Reykjavík og um allt land um 4 aura, eftir að hafa sjálfur við 2. umr. þessa máls í desembermánuði hér í þessari hv. deild fullyrt ásamt fleiri hv. þm. stjórnarflokkanna, að það væri óhugsandi, að olíuhringarnir gætu lækkað olíuverð. Honum er þess vegna kannske minnisstæðara að tala um 4 aura í þessu sambandi, af því að — eins og hv. 2. landsk. þm. var að sýna fram á hér áðan — olíuhringarnir og stjórnarlið þeirra hér á Alþ., sem hélt því fram í desember við 2. umr. þessa máls, að það væri ekki hægt að hreyfa neitt við olíuverðinu, hefur síðan orðið að lækka það, en það er bara þannig, að í hvert einasta skipti, sem þarf að knýja fram lækkun hér á olíuverði eða benzínverði á Íslandi, þá þarf verkalýðurinn að fara í löng verkföll og dýr til þess að „kúska“ meiri hl. hér á Alþ. til þess að lækka verðið. Þannig var það með benzínverkfallið 1936, og þannig var með þetta verkfall nú. Það er þess vegna ekki til neins fyrir þetta hv. stjórnarlið að koma hér fram og reyna að fara að halda því fram, að olíuhringarnir megi ekki við þessu, enda skýzt annað upp á eftir hjá hæstv. viðskmrh., þegar hann fer að tala um málið. Eftir að vera búinn að rekja nokkuð, að einu sinni hafi nú olía verið flutt í tunnum til landsins, en nú sé hún flutt í 10 þús. tonna skipum, og eftir að hafa lofað olíuhringana nokkuð mikið fyrir þá miklu framför í samgöngutækni, þá segir hann: Ég ann þeim vel að hagnast á þessum viðskiptum. — M. ö. o.: Þegar stórkostlegar tæknilegar framfarir eiga sér stað, þá eru það auðhringarnir í heiminum, sem eiga að hagnast á þeim viðskiptum, en ekki fólkið. Og hér situr ráðh. og ríkisstj. að völdum, sem lýsir því yfir: Ég ann þessum auðhringum þess mjög vel að hagnast á þessum viðskiptum. — M. ö. o.: Það á að ganga þannig til með allar framfarir í þessum heimi, að jafnóðum sem hugvitsmenn mannkynsins finna upp meira og meira af góðum tæknilegum aðferðum til þess að framleiða hlutina skynsamlegar eða flytja þá skynsamlegar eða reka í stærri stíl þau fyrirtæki, sem rekin eru, þá á hagnaðurinn af slíku að koma auðhringunum til góða, en fólkið á að fá að vera á sama lága stiginu eins og áður, það á að neita því um hagnaðinn af þeim tæknilegu framförum. Þetta er raunverulega innihaldið í „kapítalismanum“, krafa auðmannastéttarinnar til þess, að hún fái að njóta gæðanna af tækninni, að hún fái að njóta kostanna, sem gufuaflið, rafmagnið, atómkrafturinn, eða hvað sem mennirnir finna upp, gefur, en fólkinu sé haldið niðri og að það sé meira að segja reynt að telja því trú um, að það hafi það nú fullgott eins og það hafi og að það sé ósvinna að gera kröfur til miklu betri lífskjara. Og heil blöð eru kostuð, eins og stjórnarblöðin hér á Íslandi, af olíuhringunum til þess að telja fólkinu trú um, að olíuverðið sé sanngjarnt og lífskjör fólksins séu það góð, að það sé bara bókstaflega stórkostlega skaðvænt fyrir það að heimta hærra kaup, allt út frá þessu „prinsipi“, sem hæstv. viðskmrh. lýsti hér svo greinilega: Ég ann auðhringunum vel að hagnast á þessum viðskiptum. — Þetta er yfirlýsing hæstv. núverandi ríkisstj., sem ég veit að Framsfl. undirskrifar með mestu ánægju sem þátt í sinni hörðu baráttu gegn fjárplógsstarfsemi. Það er þess vegna mjög gott, að hæstv. viðskmrh. skuli hafa gefið þessa yfirlýsingu. Þessi ráðh., sem kallar sig íslenzkan og talar hér um, að það sé stórhættulegt, ef menn hafi útlend ættarnöfn, — sem og er mjög slæmt, hann ann ekki íslenzku þjóðinni að njóta ágóðans af tæknilegum framförum, en hann ann auðhringunum þess. Ég held, að hann mætti nú hafa sína umhyggju fyrir þjóðinni og hennar velferð í lagi líka, þegar hann talar um olíu, þó að það sé ódýrara fyrir olíuhringana, þegar um ríkisborgararéttinn er að ræða.
Svo kom hæstv. ráðh. með eina röksemd, og ég er satt að segja hissa á honum að koma með hana, því að hann gerir nú ekki þingmönnum það lágt undir höfði, að þeir þekki ekki neitt inn á þau vélabrögð, sem hlutafélög nota og einstakir menn í þeim til þess að svæla þau undir sig. Hæstv. ráðh. sagði, að vesalings, aumingja olíufélögin hefðu ekki borgað arð, a. m. k. ekki 2 þeirra, og það væri nú auðséð, hvað það þýddi; það þýddi, að þau græddu ekki. Kannast hæstv. viðskmrh. ekki við þá aðferð í hlutafélögum, þegar ein lítil klíka í hlutafélagi hefur náð tökum, t. d. á forstjóra og stjórn og svona dálitlu af hlutabréfum, kannske tæpum meiri hluta, en svo séu einhverjir óþægir menn, sem eiga hin hlutabréfin, þá finnist þeim, sem ráða stjórninni og eiga meiri hlutann, alveg óþarfi, að þessir óþægu menn séu að fá einhvern arð af sínum hlutabréfum, það sé miklu skynsamlegra að ráðstafa ágóðanum á þann hátt að borga forstjóranum skikkanleg laun, sérstaklega mikið í risnukostnað, láta vera allmikið af skrifstofufólki á viðkomandi skrifstofu, máske allt saman úr fjölskyldum þeirra, sem hafa meiri hlutann, launa öllu þessu skrifstofufólki tiltölulega mjög hátt, láta safnast fyrir þó nokkurn gróða smátt og smátt, sem falinn er í eignum og öðru þess háttar, og ef til vill keyptir ríflega bílar fyrir fyrirtækið, allt á þess kostnað, sem síðan hinir og þessir, sem tilheyra þeim fjölskyldum, sem eiga meiri hluta hlutabréfa, leika sér í og viðkomandi félag hefur kostnað af, en smáu hluthafarnir, sem þessir stórlaxar hafa heldur ímugust á, eru smám saman sveltir út, því að það getur ekki borgað sig fyrir þá lengi að vera að eiga hlutabréf, sem þeir fá aldrei neinn arð af? Ég er alveg hissa á hæstv. ráðh. að ætla, að þm. kannist ekki við þessa aðferð hjá félögum að borga aldrei neinn arð til þess að þreyta þannig þá smáu og ná þannig öllum hlutabréfum smám saman undir nokkra stóra. Það er að minnsta kosti aðferð, sem oft hefur verið leikin hér á Íslandi og víðar. Það eru þess vegna ekki nein rök fyrir því, að félag græði ekki, að það borgar ekki arð. Hins vegar þegar um önnur eins félög er að ræða eins og olíufélögin, þá bendir það ótvírætt til þess, að það sé verið að safna á fáar hendur því valdi og þeim auð, sem þar er að skapast.
Þá segir hæstv. viðskmrh., að það sé óraunhæft að ætla að láta olíufélögin borga flutningskostnaðinn út á land. Já, hann segir, að það sé óraunhæft. Það er maðurinn, sem einn í hæstv. ríkisstj. er nýlega búinn að taka þátt í því að láta þau lækka allt verð á landinu um 4 aura kg. Hann segir, að það sé óraunhæft að tala um að láta þau borga flutningskostnað út á land. Þetta sagði hann líka fyrir jól. Ég veit ekki, hvað raunhæft maður yfirleitt á að taka svona yfirlýsingu. Og ég er satt að segja hálfhissa á einum ráðherra að vera að koma með þetta. Ég held, að hann hefði þá gjarnan átt að minnast á, hver flutningskostnaðurinn væri. Hv. 2. landsk. þm. upplýsti það að nokkru leyti hér áðan, og hvað bátaolíuna snertir, var það helmingi lægra en hvað snerti togaraolíuna, ef ég tók rétt eftir. En hvað togaraolíuna snerti, þá var það svipuð upphæð á tonn, sem flutningskostnaðurinn nam út á land, eins og afslátturinn, sem knúður hafði verið fram af Innkaupastofnun ríkisins hérna um árið á tonn, m. ö. o. nokkurn veginn samsvarandi því, sem olíuhringarnir hafa sjálfir sýnt og sannað, að þeir væru til í að slá af, ef hart væri gengið að þeim. M. ö. o.: Það er margsannað, og það er bara að slá því fram út í bláinn að ætla að neita því, að olíuhringarnir geti tekið að sér allan þennan flutningskostnað. Og það, sem hér þarf að rannsaka næst því, hvernig olíuhringarnir græða á þjóðinni, er, hvernig stendur á því, að olíuhringarnir eiga svona mikið af málsvörum hérna á Alþ. og það í báðum stjórnarflokkunum.
Svo minntist hæstv. ráðh. á, að það væri nú alveg hreint fyrir neðan allar hellur með 4. gr. hjá mér, að ef einhverjir flyttu hér inn olíutegundir og seldu þær ódýrar í Reykjavík, þá ætti að lækka útsöluverðið úti um allt land. Hann minntist á, að einhverjir tækju sig saman og flyttu inn nokkrar tunnur. Já, það er nú orðið hálfslæmt og gróði olíuhringanna orðinn nokkuð mikill, ef það er hægt að keppa við þá með því að flytja inn olíu í tunnum til Reykjavíkur og undirbjóða þar með flutning í 10 þús. tonna skipum. Þá er það nú orðið virkilega slæmt með álagninguna á olíuna. — En svo vildi hæstv. ráðh. líka láta líta þannig út eins og ég væri að gefa í skyn, að það væri nú hægt bara kannske eina viku að flytja hér inn nokkrar tunnur og einhver góðviljaður maður eða samtök einhverra olíu- eða benzínnotenda að selja sér það í óhag, og þá yrði að fara eftir því verði úti um allt land ég tók greinilega fram í minni framsöguræðu fyrir mínum brtt., að ég ætti alls ekki við þetta, ég hefði þvert á móti sett þarna inn í orðin „að staðaldri“, að „innflytjendur seldu að staðaldri olíurnar hér í Reykjavík“, og tók nú sjálfur fram, að ég gerði þetta af sanngirni gagnvart olíufélögunum, af því að ég ætlaðist til þess, að þeir aðilar, sem flyttu þetta inn, yrðu að geta fullnægt eftirspurninni eftir þeim vörum, sem þeir þannig byðu til sölu, þannig að þarna er hæstv. ráðh. sem sé bara að snúa út úr.
Ég veit ekki, af hverju hæstv. ráðh. er svona ógurlega viðkvæmur fyrir olíufélögunum. Ég vona að minnsta kosti, að næst þegar hann talar í þessu máli, þá reyni hann að slá ekki bara fram staðleysum eins og hann hefur gert núna, heldur reyni að færa einhver rök. Ég hélt, að hæstv. ráðh. hefði ekki svo slæma afstöðu til olíufélaganna, að hann ætti ómögulegt með að fá þar upplýsingar um þeirra verðlag og þeirra álagningu á landinu, ef hann kærði sig um að láta Alþ. þær upplýsingar í té. Ég hélt, að hann ætti frekar innangengt þar, heldur en að hann væri útilokaður.
Svo kom hv. þm. Árn. og virtist nú taka undarlega mikið í sama strenginn eins og fulltrúi Reykjavíkurauðvaldsins, hæstv. viðskmrh. Hv. 1. þm. Árn. sagði: Ég treysti mér ekki til að staðhæfa, að gróði olíuhringanna sé svo mikill, að hann geti borið flutningskostnaðinn. — Sér er nú hver umhyggjan! Aumingja, vesalings olíuhringarnir! Það skyldi þó aldrei vera, að hann yrði nú til þess, hv. 1. þm. Árn., að leggja nú meiri byrðar á herðar þeim, heldur en þeir gætu borið og þeir sliguðust undir. Hann er auðsjáanlega, þó að hann hafi nú einu sinni verið þm. Reykv., eitthvað ósmeykari við að leggja byrðar á Reykvíkinga. Þeir geta borið, það er engin hætta. En auðvaldið í Reykjavík, olíuauðvaldið í Reykjavík, ríkasta auðvaldið í Reykjavík, nei, guð almáttugur, ég efast um, að það sé nokkur leið, að vesalings olíuauðvaldið í Reykjavík geti borið nokkurn skapaðan hlut meir. Við skulum heldur leggja það á neytendur. — Ég verð nú að segja, að mér finnst leggjast anzi lítið fyrir kappann. Ef hann væri eitthvað að efast um, að vesalings, aumingja olíufélögin hér heima væru svo stöndug og græddu svo mikið, að þau gætu kannske borið þetta, þá held ég, að hann mætti reyna að pína þau til þess að fá olíuna eitthvað ódýrari inn í landið og klípa eitthvað pínulítið af gróðanum, sem þau hjálpa útlendu olíuhringunum til að fá.
Ég get upplýst hv. 1. þm. Árn. um gróða helztu amerísku olíufélaganna. Eftir þeirra eigin skattframtali og eftir að þau eru búin að borga alla skatta til ríkisins af sínum gróða, þá get ég upplýst hann um, hvernig sá gróði var árið 1950. Ég hef því miður ekki aðgang að nýrri tölum, en ég held, að ég megi fullyrða, að gróðinn hafi vaxið gífurlega síðan, því að olía og blóð er nokkuð skylt, og þegar blóð flýtur í heiminum, eru olíuhringarnir vanir að græða, og þess vegna eru þeir allra hringa „interesseraðastir“ í að koma stríðum af stað og sjá um sjálfir að koma þeim stríðum af stað, ef ríkisstjórnirnar eru seinar til þess. Ég býst þess vegna við, að 1951 og 1952, eftir að Kóreu-styrjöldin var komin í algleyming, þá sé gróði amerísku olíufélaganna mun meiri eins og allur gróði ameríska auðvaldsins. En ég skal upplýsa hann um, hver gróði amerísku olíufélaganna var 1950, eftir að þeir eru búnir að draga frá alla sína skatta. Hann var eftirfarandi samkvæmt ameríska tímaritinu World Petroleum: Standard Oil of New Jersey, sem er Standard Oil bara í einu einasta bandalagsríki, bara í einu einasta ríki af þeim 48 bandaríkjum, græddi 408.2 millj. dollara, eða um 6.400 millj. ísl. kr. Socony Vacuum hafði á þessu sama ári gróða, sem var 128 millj. dollara, eða 2.080 millj. ísl. kr. Standard Oil of New California, þ. e. Standard Oil-félagið í Californiu, hafði gróða, sem var 150 millj. dollara, eða 2.400 millj. ísl. kr. Texas Oil hafði gróða, sem var 149 millj. dollara, eða nokkurn veginn sama og Standard Oil of California, um 2.400 millj. ísl. kr. Gulf Oil hafði 111.1 millj. dollara, eða um 1.760 millj. ísl. kr. Og ef hann skyldi ekki bara vera interesseraður fyrir Standard Oil og amerískum olíufélögum, þá get upplýst hann um, að gróði Anglo-Iranian Oil Co. á þessu sama ári var 81 millj. punda, eða um 4.045 millj. ísl. kr. Þetta er nú gróði aðeins nokkurra af olíufélögunum. Það fer aldrei niður fyrir einn milljarð ísl. króna, aldrei niður fyrir þúsund millj. hjá neinum þeirra, en fer upp í 4 og fer upp í 6 milljarða, eða 6 þús. millj. ísl. kr. Þetta er gróðinn á árinu 1950. Ég býst við, að það sé frekar lélegt ár. Næstu árin tvö á eftir eru mun betri.
Heldur nú ekki hv. 1. þm. Árn., að það væri óhætt að nota vald Sambands íslenzkra samvinnufélaga til þess að knýja þessi olíufélög, sem Sambandið m. a. hefur umboð fyrir í Olíufélaginu hér heima, til þess að minnka ofur lítið þennan gróða? Heldur hann, að það væri ekki óhætt að nota þau samtök, sem neytendur eiga hér á Íslandi, og það vald, sem íslenzka ríkið hefur, til þess að taka ofur lítið af þessum gróða, sem reyttur er út af Íslendingum og öðrum þjóðum í heiminum, sem þessar blóðsugur arðræna?
Standard Oil er búið að koma við sögu hér á Íslandi lengi, og ég minntist við 2. umr. þessa máls á það, sem Jón Ólafsson ritstjóri sagði hér á Alþ. um það félag 1912, um þennan risablekfisk, sem teygði anga sína um allan heim og þá kom til okkar í líki D. D. P. A., sem, eins og ég veit að okkar gamli, góði þingmaður man eftir, þá var kallað: Danskur djöfull pínir alþýðuna. Og það er ekkert betra, þegar amerískur djöfull gerir það.
Ég held, að það sé rétt fyrir okkur að horfast í augu við það, að þetta tal um gróða olíufélaganna er enginn áróður út í bláinn. Það eru staðreyndir, sem amerísk skattayfirvöld og olíutímarit sjálfra olíuhringanna staðfesta, vegna þess að það er ekki nokkur minnsta leið til þess að dylja, hvernig þessir voldugustu hringar veraldarinnar arðræna þjóðirnar. Ég held þess vegna, að hv. 1. þm. Árn. ætti ekki að bera svo mikla umhyggju fyrir olíuhringunum, að hann þyrði ekki að prófa það, hvort þeirra gróði væri það mikill, að þeir gætu borið flutningskostnaðinn.
En svo hélt hv. 1. þm. Árn. áfram, og þar virtist mér næstum því eins og eitthvað búa á bak við, vegna þess að rétt á eftir kom hv. þm. V-Sk. með nákvæmlega sömu röksemdir. Hann sagði: Ég er hræddur um, að það, þ. e. að velta flutningskostnaðinum yfir á olíuhringana, gæti leitt til þess, að olíufélögin spöruðu flutninga út um land og að það vantaði olíu. — Hv. þm. V-Sk. endurtekur þetta sama. Nú verð ég að segja, að ég varð hissa. Mér kom á óvart að heyra einmitt frá þm. Framsfl. yfirlýsingu um það, að það sé líklegt, jafnvel yfirvofandi, svo framarlega sem olíuhringunum væri gert að greiða flutningskostnaðinn út um land, að þá mundu þeir bara ekki flytja olíu og benzín til hinna og þessara staða, sem þeir flytja það til núna. Má ég spyrja: Er það rangminni hjá mér, að Samband ísl. samvinnufélaga sé stærsti hluthafinn í ríkasta eða a. m. k. stærsta olíufélaginu á Íslandi? Er það rangminni hjá mér, að forstjóri Sambands ísl. samvinnufélaga, Vilhjálmur Þór, sé formaðurinn fyrir Hinu ísl. steinolíuhlutafélagi og fyrir Olíufélaginu h/f? Og er það rangminni hjá mér, að Samband ísl. samvinnufélaga hafi eitthvað með íslenzka bændur að gera og að það hafi verið stofnað til þess að sjá um þeirra hag? Liggur það virkilega fyrir í hugum þessa tveggja hv. þm. Framsfl., að Samband ísl. samvinnufélaga hóti að hætta að láta bændur á Íslandi fá olíu og benzín, svo framarlega sem ósviknum erlendum og innlendum olíuhringum verði gert af hálfu Alþ. að skyldu að lækka verðið til bændanna? Liggur það við? Er hér um að ræða hótun frá forstjóra Sambands ísl. samvinnufélaga og formanni stærsta olíufélags landsins um að hætta að láta íslenzka bændur fá olíu og benzín, svo framarlega sem verð á olíu og benzíni til þeirra verður lækkað niður í sama verð og Reykvíkingar fá það á? Er það það, sem liggur fyrir? Ég hef ekki lengi upplifað hér á Alþ., að það væri flutt svona hótun og hún flutt af þm. Framsfl. Ég verð að segja, að svo framarlega sem íhaldið væri allsráðandi enn þá í olíufélögum á Íslandi, þá hefði þetta þótt of djarft. Ég gæti trúað, að olíuhringarnir hér á Íslandi lofuðu guð fyrir, að Samband ísl. samvinnufélaga er komið inn í einokunarhringinn með þeim. Annars mundi líklega Framsfl. hafa tekið nokkuð skarpt upp svona yfirlýsingar frá íhaldsþingmönnum hérna. M. ö. o.: Það liggur þá fyrir, að Olíufélagið, sem Samband ísl. samvinnufélaga fyrst og fremst á og stjórnar, muni ætla að neita að láta íslenzka bændur fá olíu og benzín, og hv. þm. Framsfl., sem talað hafa í þessu máli, eru svo hræddir við, að þetta gerist, að þeir þora ekki annað, en að sleppa því að gera olíuhringunum að greiða þennan flutningskostnað.
Ég er hræddur um, að þessi staðreynd, sem nú hefur komið fram hér í yfirlýsingum þessara hv. framsóknarmanna, verði nokkuð talandi, ekki aðeins nú kannske á þinginu, heldur líka í næstu kosningum, um hvernig Standard Oil er búið að gleypa S. Í. S., að það er ameríska olíuauðvaldið, sem nú er búið að gleypa Samband ísl. samvinnufélaga og gera það að litla hringnum sínum, gera það að einum anga af sér, einum anga af þessum risablekfiski, sem Jón Ólafsson talaði um hér fyrir 40 árum. Og ég sé, að það er svo komið, að þm. Framsfl. eru farnir að tala hér með rödd olíuauðvaldsins. Þm. íhaldsins geta bara rólega dregið sig í hlé, enda hefur lítið borið á þeim, sem maður veit nú samt, að eru þess opinberir fulltrúar. Þeir draga sig ósköp mikið í hlé hérna, nema hæstv. viðskmrh., sem af einhverri slysni fór inn í umræðurnar áðan. En nú er svo komið, að olíuhringunum finnst miklu skynsamlegra að skáka nú Framsókn, þeim flokki, sem hvað eftir annað í sinni sögu hér fyrr á tímum sótti á móti olíuauðvaldinu á Íslandi, barðist fyrir ríkiseinkasölu á Íslandi, knúði fram ríkiseinkasölu á Íslandi, hamaðist á móti engilsaxnesku olíuhringunum hérna, en nú, eftir að fjárplógsstarfsemin hefur verið sett við hásæti í Sambandinu, virðist ekki lengur þora að hreyfa við einokunarhringunum, vegna þess hvað S. Í. S. sé orðið ánetjað þeim.
Ég vil aðeins minna hv. þm. á, að það að leggja núna skatta á olíuna svo og svo viða á landinu og hækka verðið á henni, — því að auðvitað mun ríkisstj. og hringarnir gera það, — það er náttúrlega að svíkja þau loforð, sem gefin voru í sambandi við lausn verkfallsins. En því er ég ekkert hissa á. Því gekk ég eiginlega alltaf út frá sem sjálfsögðu, að ríkisstj. mundi svíkja það sem hún lofaði. Það var náttúrlega alveg gefið mál. — Ég hef aldrei búizt við, að Framsfl. færi að berjast á móti dýrtíðinni. Ef hann með dýru verkfalli væri neyddur til þess að lækka verð á einhverri vöru, þá er það náttúrlega alveg hreint gefið, að hann hlýtur bara af sjálfu sér að verða einhvern veginn að hækka það aftur. Ef því væri haldið niðri, þá gæti það kostað olíuhringana e. t. v. eitthvað, svo að það væri náttúrlega ekki efnilegt.
Svo hafa hv. framsóknarþingm. hér talað allmikið um það, að það, sem þeir væru að hugsa um í þessum efnum, væri dreifbýlið á Íslandi, það væru byggðir úti um allt land. Ég ætla að fara nokkrum orðum um afstöðu hv. Framsfl. í því, hvað það er, sem raunverulega þarf að gera fyrir dreifbýlið á Íslandi, til þess að það geti lifað betur, en það lifir núna. Það hefur verið réttilega undirstrikað hérna, ekki sízt af hv. 2. landsk. þm., hver lífsnauðsyn það er að slaka á kló Reykjavíkurauðvaldsins gagnvart fólkinu úti um land. Hvað þarf að gera fyrir dreifbýlið hvað þetta snertir? Það þarf í fyrsta lagi að létta af því oki einokunarhringanna í Reykjavík. Hverjir eru það núna, sem halda því oki við? Það er Framsfl. Það dettur engum í hug að ætlast til þess, að íhaldið fari að lyfta því af, og það veit ég, að Framsókn hefur aldrei dottið í hug. Íhaldið er fyrst og fremst fulltrúi einokunarhringanna. Framsfl. var flokkurinn, sem var skapaður til þess að kveða einokunina niður, útrýma okrinu, berja niður auðvaldið, svo að bændum og vinnandi stéttum landsins gæti vegnað vel. Hvernig er það nú? Hér var fyrir skömmu af einum framsóknarmanni flutt till. um að gefa fiskútflutninginn frjálsan, að losa landsbyggðina undan fargi fiskhringsins í Reykjavík. Hvað gerðist á meðan það frv. lá fyrir þinginu og Framsfl. vissi, að við sósíalistar mundum fylgja því með honum? Þá gerðist það, að Samband ísl. samvinnufélaga samdi við fiskhringinn í Reykjavík um, að Samband ísl. samvinnufélaga og fiskhringurinn skyldu skipta á milli sín gróðanum og Samband ísl. samvinnufélaga skyldi fá umboðið í Danmörku og í Norður-Ameríku, ef ég man rétt, og síðan hélt fiskhringurinn áfram að selja, meira að segja til Danmerkur, en Sambandið fékk umboðslaunin. Það var ein millj. kr., þegar það var seinast upplýst, sem Sambandið var búið að fá í umboðslaun fyrir að selja, og Framsfl. var hættur að flytja nokkrar till. um að gefa frjálsan útflutning á saltfiski frá Íslandi. M. ö. o.: Það var búið að stinga upp í S. Í. S. — S. Í. S. var innlimað í einokunarhringinn, þá var Framsfl. ánægður. Þannig fór með þá herferð til þess að létta því oki af íbúum hinna dreifðu byggða. Nú er það sama að gerast viðvíkjandi olíunni, nákvæmlega sama. Það má ekki snerta við olíuhringunum. Það er ekki full sannfæring komin í huga hv. þm. Framsfl. um, að það sé nú óhætt að staðhæfa, að þeir gætu borið þennan flutningskostnað til fólksins, til vinnandi stétta úti um land. Það má ómögulega skella því á auðvaldið í Reykjavík, ríkasta auðvaldið í Reykjavík, jafnvel ríkasta auðvaldið í Ameríku líka.
Þannig gengur það á hverju sviðinu á fætur öðru. Samband ísl. samvinnufélaga er að vaxa saman við versta hlutann af Reykjavíkurauðvaldinu. Það er hluturinn, sem er að gerast, og vegna þess að þessir einokunarhringar, sem þannig eru að myndast hérna í Reykjavík með tilstyrk Framsfl., græða á allri landsbyggðinni, þá verður að halda landsbyggðinni áfram undir oki þessara einokunarhringa. M. ö. o.: Meðan verið er að skera niður atvinnulífið úti um land, þá er það hlutverk Framsóknar að halda landsbyggðinni undir hnífnum hjá Reykjavíkurauðvaldinn. Við höfum gert marga tilraun, Sósfl., til að létta þessu oki af. Framsókn hefur verið með því að drepa þær allar.
Í öðru lagi er það, sem þarf að gera fyrir dreifbýlið úti um land, að tryggja því miklu betri lánskjör en það hefur núna. Meðan við sósíalistar vorum í stjórn, þá börðumst við fyrir því, að nýsköpunartogararnir væru staðsettir úti um land, til þess að landsbyggðin fengi þannig stórvirk atvinnutæki, sem gætu staðið undir hennar atvinnulífi. Til þess að gera þetta kleift lögðum við til, að Landsbankinn yrði skyldaður til þess að lána þessum bæjarfélögum lán, sem voru 75% af kostnaðarverði togaranna, til 20 ára með 2–2½% vöxtum. Hvaða flokkur var eini flokkurinn, sem barðist á móti þessu frv. í þinginu? Hvaða flokkur var eini flokkurinn, sem barðist á móti því, að hin dreifða byggð úti um land gæti fengið 75% af andvirði nýsköpunartogaranna lánað út á þá með 2% vöxtum? Það var Framsfl., og núv. fjmrh. Framsfl. og formaður þingflokks hans þá var maðurinn, sem var harðvítugastur í því. Og rökin, hver voru þau? Jú, það var verið að hlífa bankavaldinu í Reykjavík. Það gerir ekkert til, þótt Vestfirðingar fái engan togara, bara ef aumingja, vesalings Landsbankinn er ekki skyldaður til þess að lána 100 millj. kr. til langs tíma með 2% vöxtum, því að þegar við svo vorum búnir að pína þetta í gegn eftir árs baráttu við Framsókn, þá neyddist hæstv. fjmrh. Framsfl. núv. til þess að fara inn á það, af því að hann sá kosningar nálgast, að vera með í því að veita þeim ekki aðeins 75% af andvirðinu sem lán, heldur bæta 10% þar við. En það vantaði bara að gera meira. Það var ekki nóg gert fyrir dreifbýlið með þessum ráðstöfunum um stofnlánadeildina, sem knúðar voru fram á móti vilja Framsóknar, það þurfti að gera meira. Það þurfti að tryggja rekstrarlán, mikil og rífleg og nægileg rekstrarlán handa öllum þessum aðilum úti á landi, helzt með enn þá lægri vöxtum, en við það var ekki komandi. Rétt eftir að við höfðum knúið fram stofnlánin handa fólkinu úti á landi, þá komst Framsfl. í ríkisstjórn, og þá var nú ekki að sökum að spyrja. Þá var byrjað að taka fyrir lánin til fólksins þarna úti í dreifbýlinu. Þá var farið að afnema lögin, sem sett höfðu verið um lán til langs tíma og með lága vexti, og ekki að tala um að láta bæjarútgerðirnar úti á landi fá virkilega ódýr og næg rekstrarlán til alls síns rekstrar, sem var auðvelt að gera, nógir peningar til þess. Nei, Framsfl. ætlaði sér að gera það, sem einn helzti auðmaður Reykjavíkur lýsti yfir, þegar nýsköpunartogararnir voru settir út á land. Hann sagði: Já, bíðið þið bara, þeir lenda að lokum allir til okkar.
M. ö. o.: Með því að stjórna þannig fjármálapólitík ríkisstj. og bankanna, að bæjarútgerðirnar úti um land yrðu sveltar að fé, en beygðar um leið undir ok olíuhringsins og fiskhringsins, þá átti að gera bæjarútgerðunum úti um land ómögulegt að starfa. Þeim er neitað um lán. Þeim er neitað um að mega selja fiskinn sinn með almennilegu verði út úr landinu. Þeim er neitað um að mega kaupa olíu inn til landsins og selja hana ódýrari, en núna væri gert. Með lögum eru bæjarútgerðirnar úti um allt land beygðar undir vald auðvaldsins í Reykjavík. Og það er Framsfl., sem hefur hjálpað íhaldinn til þess að gera þetta.
Það, sem þarf að gera fyrir dreifbýlið úti um land, er að skapa því góð atvinnutæki með hentugum kjörum, góða rekstrarmöguleika og fullt frelsi til þess að reka sín tæki. Og það er enginn aðili, sem hefur reynzt íhaldssamari í þjóðfélaginu gagnvart dreifbýlinu, heldur en Framsfl. hvað þetta snertir. Það var þó meira að segja með íhaldinu, sem við sósíalistar fengum það í gegn að kaupa nýsköpunartogarana og dreifa þeim út til landsbyggðarinnar. Það framsýnni var sjálfur Sjálfstfl. í þessu heldur en Framsókn, enda von náttúrlega, þar sem fjmrh. Framsfl. leit á alla nýsköpunartogarana sem gums, eins og hann sagði í einni þingræðu hér, sem hann eiginlega vissi ekkert, hvað ætti að fara að gera við.
Það, sem þarf að gera fyrir dreifbýlið auk þessa, er að gefa því frelsi til þess að mega selja sínar vörur beint út úr landinn og kaupa inn, — það frelsi, sem tekið er af því með öllu því skriffinnsku- og einokunarvaldi, sem sameinað er hérna í Reykjavík í greipum ríkisstj. og þar með í greipum Reykjavíkurauðvaldsins. Þetta er það, sem þarf að byrja á að gera fyrir dreifbýlið. Það þarf að létta af því oki einokunarauðvaldsins hérna í Reykjavík.
Ég vildi mega vonast til þess, að hv. þm. þessarar deildar beri gæfu til þess að beina í þessu máli geiri sínum þangað, sem þörfin er mest fyrir, þ. e. gegn olíuhringunum, en ekki að láta Íslendinga fara að henda byrðunum sín á milli og kljást innbyrðis um, hverjir eigi að bera þær, þegar vitanlegt er að hjá stendur sá, sem hefur það breiða bak til þess að taka að sér að bera allar þær byrðar, sem dreifbýlið núna í landinu, landsbyggðin öll, stynur undir. Þar með á ég við olíuauðvaldið og ekki hvað sízt þann hluta þess, sem hefur ánetjað Samband ísl. samvinnufélaga og Framsfl. illu heilli, með þeim afleiðingum, að menn, sem ella hefðu áreiðanlega talað af fullum kjarki á móti einokunarauðvaldinu hér í Reykjavík, gerast nú hér á þingi málsvarar þess.
Ég vil svo leyfa mér að vona, að hv. þm. geti eftir þau rök, sem ég hef nú fært fram fyrir mínum brtt. og sýnt fram á, hve fánýtt það er, sem gagnrýnt hefur verið við þær, fallizt á að samþykkja þær.