19.11.1952
Sameinað þing: 14. fundur, 72. löggjafarþing.
Sjá dálk 65 í D-deild Alþingistíðinda. (2414)
73. mál, rannsókn á jarðhita
Flm. (Magnús Jónsson):
Herra forseti. Ég hef hér ásamt nokkrum öðrum hv. þdm. leyft mér að flytja till. til þál. um rannsóknir á jarðhita og undirbúning almennrar löggjafar um hagnýtingu hans. Ég benti á það í umræðum um daginn í sambandi við annað mál, sem þá lá fyrir hér í hv. þd., þ. e. a. s. lánveitingu til raforkuframkvæmda, að nauðsynlegt væri að hagnýta sem bezt þær orkulindir, sem í landinu væru til og gætu komið að einhverju leyti í stað þeirra auðæfa, sem aðrar þjóðir eiga í námum sínum, ýmiss konar málmum og öðrum dýrmætum jarðefnum. Það er aðallega tvennt, sem til greina kemur og jafngildir þessum auðlindum annarra þjóða, þ. e. annars vegar raforkan eða beizlun fallvatna og hins vegar hagnýting jarðhita, sem hér finnst.
Í sambandi við þá erfiðleika, sem íslenzka þjóðin á við að stríða og mun jafnan eiga við að stríða varðandi öflun gjaldeyris til kaupa á nauðsynjum erlendis frá, liggur í augum uppi, að það er tvennt, sem þar kemur til greina. Það er annars vegar aukning framleiðslunnar, sem gefur möguleika til þess að auka útflutningsverðmætin, og hins vegar nýting innlendra orkulinda, sem gefa möguleika til þess að takmarka innkaup erlendis frá. Það atriði, sem sérstaklega kemur til greina í sambandi við það mál, sem hér er til umræðu, er möguleiki til þess að spara innkaup erlendis frá, og það er að sjálfsögðu það atriðið, sem meira máli skiptir í sambandi við afkomu þjóðarinnar, að gera þjóðina sem óháðasta erlendum mörkuðum og erlendum innkaupum.
Það hafa þegar verið gerðar allmargar ráðstafanir í þá átt að hagnýta jarðhita hér á landi. Veigamest þessara ráðstafana er hitaveitan í Reykjavík. Mér skilst, að gert hafi verið ráð fyrir því, að hitaveitan mundi á sínum tíma spara um 30 þús. smál. kola árlega, en það er sennilegt, að sá sparnaður muni nema nú með verði kola á erlendum markaði um 10 millj. kr. í erlendum gjaldeyri árlega. Þær áætlanir, sem gerðar hafa verið í sambandi við aðrar hitaveitur, sýna einnig, að hitaveitur eru einhver beztu fyrirtæki, sem hér er hægt að setja á stofn. Þær eru þegar komnar á nokkrum öðrum stöðum. Á tveimur stöðum er þeim lokið, í Ólafsfirði og á Selfossi, og nú er unnið að hitaveitu á Sauðárkróki, og er gert ráð fyrir, að sú hitaveita muni geta borgað sig á mjög fáum árum.
Þær tilraunir, sem gerðar hafa verið á þessu sviði, um nýtingu jarðhita til upphitunar, hafa þess vegna gefizt það vel, að tvímælalaust er, að þjóðhagslega séð er rétt að leggja alla áherzlu á að nýta hitann að þessu leyti. Auðvitað er þó á ýmsan annan hátt hægt að nýta jarðhitann. Það er mjög athugandi að nota jarðhita í sambandi við ýmiss konar iðnað, jafnframt hefur hann verið nýttur hér töluvert í sambandi við ræktun, og enn er það ótalið, að ekki er ólíklegt, að jarðhita mætti sums staðar nota til orkuframleiðslu á svipaðan hátt og fallvötn eru notuð. Það eru því mjög víðtækir möguleikar til þess að nýta jarðhitann.
Sú till., sem hér er borin fram, er í rauninni tvíþætt. Annars vegar er gert ráð fyrir því, að yfirgripsmiklar rannsóknir verði látnar fara fram á því, hvar jarðhita er að finna hér á landi, og jafnframt gerð athugun af hálfu ríkisvaldsins, hversu sá jarðhiti verði bezt hagnýttur á hverjum einstökum stað, hvar haganlegast sé að gera hitaveitur til almenningsþarfa og hvað þær muni kosta og hvaða möguleikar aðrir séu fyrir hendi til þess að nýta jarðhita. Þessir möguleikar snerta ekki aðeins hin þéttbýlli svæði, heldur einnig eru vafalaust víða möguleikar til þess að nota jarðhitann til mikilla hagsbóta í sambandi við ræktun og til upphitunar á sveitabýlum. Í sambandi við og jafnhliða þessari áætlun er svo gert ráð fyrir því í þessari till., að sett verði almenn löggjöf, og geri ég ráð fyrir, að þar mundu að nokkru leyti verða höfð til hliðsjónar lögin um raforkuframkvæmdir, þannig að hægt væri að mynda heilsteypt kerfi, eftir því sem þessi mannvirki ykjust og fjölgaði, — heilsteypt kerfi, sem tryggði það, að hægt væri að hagnýta jarðhitann sem víðast og að reynt væri að tryggja það með aðstoð ríkisvaldsins og samhjálp ríkis og sveitarfélaga, að hægt væri að hagnýta jarðhitann, og að það yrði gert fjárhagslega kleift þeim stöðum, þar sem áætlanir sýndu, að hagkvæmt væri að nýta þessa orku. Þetta eru meginatriðin, sem í þessari tillögu felast.
Nú munu að vísu ýmsir á það benda, að þegar séu til ýmiss konar lagaákvæði varðandi jarðhita og nýtingu hans. Það er rétt. Það eru til lög um hagnýtingu jarðhita. Það eru jafnframt til ýmis önnur ákvæði, sem um þetta fjalla. Það eru sérákvæði um þær hitaveitur, sem settar hafa verið á stofn, og það liggur nú hér fyrir Alþ. frv. frá ríkisstj. um jarðhita, þ. e. a. s. um tilhögun á stjórn þeirra orkuvera, sem þegar eru til. Í öðru lagi liggur hér fyrir einnig till. til þál. um eftirlit með jarðborunum. En þessi mörgu lagaákvæði og tillögur eru hvert út af fyrir sig gagnleg, en þau leysa ekki þann vanda, sem ég tel að þurfi að leysa í sambandi við heildarathugun þessara mála og að það þurfi að semja heilsteyptan lagabálk með hliðsjón af þeim athugunum, sem gert er ráð fyrir hér í þessari till., og með það í huga, að hægt verði að tryggja það með opinberum aðgerðum, að jarðhitinn verði sem bezt hagnýttur. Það er skoðun okkar flm. þessa máls, að hér sé um að ræða eitt mikilvægasta atriðið í sambandi við viðleitni þjóðarinnar til þess að skapa sér efnahagslegt öryggi og gera sig eins óháða innkaupum erlendis frá og auðið er. Það er ekkert smáræðisfé, sem á hverju ári er varið til kaupa á eldsneyti, bæði kolum og olíu, og ef hægt væri að koma í veg fyrir það, að þörf yrði slíkra innkaupa, þá vinnst þegar af því stórfelldur sparnaður fyrir þjóðarbúið, sem skapar möguleika aftur til innkaupa á öðrum nauðsynjum, og er þess mikil þörf, þegar um er að ræða jafnmikinn gjaldeyrisskort og við eigum jafnan við að stríða eða höfum átt við að stríða nú undanfarin ár.
Við búum það vel hér í sambandi við þessi mál, að við eigum hér sérfræðinga innanlands, sem eru mjög færir til þess að hafa þessa rannsókn með höndum, og sá maðurinn, sem aðallega hefur haft með höndum stjórn jarðborana, Gunnar Böðvarsson verkfræðingur, hefur talið eðlilegt og nauðsynlegt, að gerðar yrðu heildarathuganir á þann hátt, að kortlögð yrðu og rannsökuð smám saman héruð landsins með miklu víðtækari rannsóknum, en gert hefur verið til þessa, og gerðar síðan áætlanir í sambandi við og í framhaldi af þeirri rannsókn. Það er hér í grg. með tillögunni talað um, að hugsanlegt væri að leita eftir sérfræðilegri aðstoð til Sameinuðu þjóðanna um þetta mál. Okkur fannst það ekki óeðlilegt, flutningsmönnum, að þetta yrði gert í sambandi við aðild okkar að þessari stofnun, en mér hefur síðar verið á það bent, að Sameinuðu þjóðirnar muni hafa leitað hingað til lands til aðstoðar í sambandi við slíka athugun, og mun Gunnar Böðvarsson verkfræðingur til dæmis hafa starfað á vegum Sameinuðu þjóðanna við athugun á þessum málum hjá öðrum þjóðum, þannig að sýnt er, að við ættum að þessu leyti að standa vel að vígi sjálfir að leysa þetta verkefni af höndum, þótt hins vegar vel geti komið til athugunar að leita til einhverra erlendra aðila um aðstoð, ef þörf þætti á.
Ég sé ekki beinlínis ástæðu til þess að orðlengja frekar um þetta mál, nema tilefni gefist til. Ég álít, að hér sé um að ræða mikið nauðsynjamál fyrir þjóðina að leggja alla áherzlu á að hagnýta sem bezt og sem fyrst þessa miklu auðlind, sem við eigum og er fyllilega jafngildi þess, að aðrar þjóðir eiga kolanámur og olíulindir. Möguleikarnir eru margir, og þessa möguleika ber að hagnýta og það sem allra fyrst, og ég vænti þess, að allir hv. þm. séu mér sammála um það og okkur flm., að þessar rannsóknir beri að gera og það beri að einbeita nú öllum kröftum að því að reyna að nýta þessa dýrmætu orkulind þjóðarinnar sem bezt og sem skjótast. — Ég vil svo leyfa mér að leggja til, að þessari umræðu lokinni, að þá verði þessari till. vísað til 2. umr. og til hv. allshn. líklega fremur en fjvn.