15.01.1953
Neðri deild: 50. fundur, 72. löggjafarþing.
Sjá dálk 483 í C-deild Alþingistíðinda. (3422)

190. mál, lækkun skatta

Skúli Guðmundsson:

Herra forseti. Í febrúarmánuði í fyrra skipaði fjmrn. 5 menn í n. til þess að endurskoða lög um skatta og útsvör o. fl. Var n. skipuð í tilefni af þál., sem samþ. var á síðasta þingi. Þessi n. er ekki enn búin að ljúka störfum, og hafa því engar till. frá henni verið lagðar fyrir þetta þing. Viðfangsefni n. reyndist yfirgripsmeira og vandasamara en svo, að henni tækist að skila áliti og till. um það til ríkisstj. á nýliðnu ári. Og á þessari stundu er ekki vitað, hvenær skattamálanefndin muni ljúka störfum, en það mun vera vilji hennar að skila áliti og till. svo fljótt sem verða má.

Það hefði að sjálfsögðu verið mjög æskilegt, að skattamálanefndin hefði getað skilað till. til ríkisstj. það tímanlega, að unnt hefði verið að leggja þær fyrir þetta þing. Þetta hefur því miður ekki tekizt. En þess er að vænta, að undirbúningi nýrrar löggjafar um skatta og útsvör verði lokið áður en næsta þing kemur saman, svo að þá verði hægt að taka þau mál til meðferðar, því að vissulega er brýn þörf breyt. á lögum um þessi efni.

Hér hefur verið lagt fram frv., á þskj. 491, varðandi fáein atriði skattamála. Flm. málsins eru 2 hv. þdm., en við athugun þess sést, að frv. er runnið frá öðrum fulltrúa Sjálfstfl. í skattamálanefndinni. Hefur hann sett hér í frv.-form till. um fáa einstaka þætti skattamálanna, sem auk margs annars hafa verið til umr. og athugunar hjá skattamálanefndinni. Ekki er þetta þó allt upphaflega frá honum sjálfum komið. T. d. höfðu framsóknarmennirnir í skattamálanefndinni orðið fyrri til að leggja þar fram till. um frumbýlingsfrádrátt, en efni þeirrar till. hefur höfundur frv. tekið upp í 6. gr. þess.

Það eru óneitanlega dálítið einkennileg vinnubrögð hjá þessum nefndarmanni að taka till., sem eru til athugunar hjá n., þar á meðal till., sem samnefndarmenn hans hafa lagt þar fram, og láta bera þær fram í frv. á Alþ. án þess að minnast á það við nefndarmenn eða leita eftir samþykki þeirra til slíkrar meðferðar á málum, sem liggja fyrir n. Ef málum hefði verið svo komið, að þessi eini nefndarmaður hefði orðið öðrum nefndarmönnum fyrri til að leggja fram í n. heildartill. um þau mál, sem þar eru til meðferðar, en þær ekki fengið þar áheyrn, eða það lægi fyrir, að n. væri ósammála um afgreiðslu þeirra mála, sem hún á að gera till. um, þá gat það verið eðlilegt og skiljanlegt, að sérstakar till. frá honum kæmu fram hjá ríkisstj. eða á Alþ. En slíku er hér ekki til að dreifa. Þessi nefndarmaður hefur ekki orðið öðrum nefndarmönnum fyrri til að leggja fram till. um ýmis þau vandasömu viðfangsefni, sem n. er að vinna að. Ég er ekki að ásaka hann fyrir það. Vegna þess, hvað verkefni nefndarmanna er margþætt og vandasamt, tel ég, að þeim verði ekki með sanngirni ámælt fyrir það að hafa ekki enn lokið nefndarstörfum, enda er mér ekki kunnugt um, að það hafi verið gert.

Skattamálanefndin á ekki aðeins að gera till. um álagningu skatta til ríkissjóðs, heldur einnig um útsvörin til bæjar- og sveitarfélaga. Og það mun sennilega reynast erfiðari þátturinn í starfi n. Sveitar- og bæjarfélögin eru mjög mörg og fjárhagur þeirra og þarfir mjög mismunandi. Útsvörin eru aðaltekjustofn þeirra, en þær reglur, sem nú gilda um álagningu útsvara, eru mjög ófullkomnar, svo að nauðsynlegt er að setja um þetta ný og ákveðnari fyrirmæli, þó að erfitt kunni að verða að sníða þar stakk við allra hæfi.

Í frv. þessu eru till. um tekjuskattsgreiðslur einstaklinga, en engar till. um breyt. á sköttum félaga. Höfundur frv. virðist líta svo á, að fremur megi dragast að setja ný lagafyrirmæli um skatta félaga, en einstakra manna. Um þetta er ég honum ósammála. Ég tel ekki minna aðkallandi að setja ný lög um skatta og útsvarsgreiðslur félaga, og til stuðnings þeirri skoðun vil ég nefna dæmi um skattgreiðslur einstaklinga og félaga.

Fyrst skal nefnt dæmi um einstakan skattgreiðanda í Reykjavík, sem ég sé þó ekki ástæðu til að nafngreina. Samkv. skattskránni 1952 hefur maður þessi, sem er kvæntur, en ómagalaus, haft um 150 þús. kr. skattskyldar tekjur árið 1951. Samanlagðir skattar og útsvar hans 1952 námu um 90 þús. kr., eða 60% af skattskyldum tekjum. Hann hefur því eftir af tekjum sínum um 60 þús. kr., þegar hann er búinn að borga skatta og útsvar.

Næst er dæmi um hlutafélag, sem hefur iðnrekstur. Skattskyldar tekjur þess 1951 voru um 55 þús. kr. Ríkisskattar þess árið 1952 eru 25%, en útsvar 67% af skattskyldu tekjunum, eða alls 92%.

Þá er annað hlutafélag, sem líka er iðnaðarfyrirtæki. Skattskyldar tekjur þess urðu um 175 þús. kr. Ríkisskattar 44% af skattskyldu tekjunum. En sá hluti stríðsgróðaskatts félagsins, sem ríkið greiðir til bæjar- og sveitarfélaga, er 8%. Skatturinn, sem fer til ríkisins, er því nettó 36% af skattskyldum tekjum félagsins, en útsvar þess, að frádregnum þeim hluta, sem ætla má að lagður sé á eign þess, er um 59% af skattskyldu tekjunum. Samanlagðir skattar og útsvar nema því 103%, miðað við skattskyldu tekjurnar.

Svo er þriðja og síðasta dæmið um skatt- og útsvarsgreiðslur félags. Það er hlutafélag, sem framleiðir útflutningsvörur úr innlendum hráefnum. Skattskyldar tekjur félagsins 1951, samkv. skattskránni, hafa verið rúmlega 50 þús. kr. Ríkisskattarnir nema 25% .af skattskyldu tekjunum, en útsvarið hvorki meira né minna en 140%.

Þessi dæmi ættu að nægja til þess að sýna, að ekki sé síður þörf að setja ný ákvæði um skatt- og útsvarsgreiðslur félaga, en einstaklinga. Ákvæði gildandi laga um, að samanlagðir skattar og útsvar megi ekki nema meira en 90% af skattskyldum tekjum, eftir að þær hafa náð vissri hæð, hafa verið sniðgengin og raunar að engu gerð með álagningu svonefndra veltuútsvara. Um þessi veltuútsvör gilda engin lög, heldur eru þau lögð á eftir ákvörðunum sveitarstjórna og niðurjöfnunarnefnda. Og til eru niðurjöfnunarnefndir, sem verjast allra frétta um það, hvernig þær leggi veltuútsvörin á eða hve miklu þau nemi í heild. Veltuútsvörin eru sérstaklega þungbær fyrir mörg fyrirtæki og ósanngjörn, því að sama gildir um þau og tekjuútsvörin, að ekki er heimilt að draga þau frá tekjum, áður en skattur er á þær lagður. Má vissulega ekki dragast lengi úr þessu að veita atvinnufyrirtækjum vernd gegn ósanngjarnri álagningu veltuútsvara, svo að þau þurfi ekki árum saman að búa við þau ókjör, sem mörg þeirra eiga nú við að stríða í þessum efnum.

Tekjuskatturinn samkv. frv. þessu á að koma í stað tekjuskatts, tekjuskattsviðauka og stríðsgróðaskatts, sem einstaklingar borga nú. Engar upplýsingar fylgja frv. um það, hvað ætla megi að þessi nýi skattur nemi miklu í heild, samanborið við þá skatta, sem á að fella niður í staðinn. En ég hef gert athugun á því, hver áhrif frv. mundu verða í vissum tilfellum. Áður hef ég sagt frá skattgreiðslu mannsins, sem hafði 150 þús. kr. skattskyldar tekjur 1951 samkv. skattskrá Reykjavíkur 1952. Enn er ekki kunnugt, hvað tekjur hans árið 1952 hafa numið miklu, en ég áætla skattskyldar tekjur hans það ár jafnmiklar og árið áður, 150 þús. kr. Að óbreyttum lögum á þá maður þessi að borga á árinu 1953 í tekjuskatt, tekjuskattsviðauka og stríðsgróðaskatt samtals rúmlega 48 þús. kr., en af því hefur ríkissjóður eftir um 40 þús., þegar hann, hefur skilað hluta bæjar- og sveitarfélaga af stríðsgróðaskattinum. En samkv. frv., sem hér liggur fyrir, ætti maður þessi að borga í tekjuskatt árið 1953 kr. 18.690.00. Skattur hans mundi þannig lækka um miklu meira en helming, eða úr rúml. 48 þús. kr. í 18–19 þús. kr.

Svo tek ég dæmi af hjónum, sem hafa 30 þús. kr. hreinar tekjur, en engan ómaga á framfæri. Þau borga í ár eftir gildandi lögum 619 kr. í tekjuskatt, en ættu að borga samkv. frv. 318 kr. Lækkunin hjá þeim nemur 301 kr. Hjón með jafnmiklar hreinar tekjur, 30 þús. kr., og eitt barn á framfæri borga nú 459 kr. Þau ættu að borga samkv. frv. 152 kr. Það er 307 kr. lækkun. Hjón með sömu tekjur, 30 þús. kr., og 2 börn á framfæri borga nú 330 kr. Þau eiga að vera skattfrjáls samkv. frv.

Dæmin, sem ég hef hér nefnt, sýna þetta: Hjón, sem eru ómagalaus og höfðu 150 þús. kr. skattskyldar tekjur næstliðið ár, þ. e. 151.800 kr. hreinar tekjur, mundu fá lækkun á ríkissköttum, sem nemur fast að 30 þús. kr., ef frv. þetta verður samþ. En hjón, sem höfðu 30 þús. kr. hreinar tekjur, fá um það bil 300 kr. skattalækkun.

Frv. þetta er nefnt „Frv. til laga um lækkun skatta á fjölskyldufólki, skattfrelsi á lágtekjum, skattfríðindi o. fl.“ Þessi fyrirsögn gefur ekki rétta hugmynd um aðalefni frv. og er því villandi. Ef höfundi og flm. hefði þótt ráðlegt að gefa frv. fyrirsögn, sem segði til um efni þess, þá hefðu þeir átt að nefna það frv. til laga um stórkostlega lækkun skatta á hátekjumönnum, lækkun eða afnám lítilla skatta á lágum tekjum o. s. frv.

En flm. hefur bætzt liðsauki nú þegar úr einni átt. Hv. 3. landsk. þm. lýsti því yfir í ræðu sinni hér áðan, að hann mundi eindregið styðja þetta frv. í höfuðatriðum þess, og hann gerði meira. Hann tilkynnti, að Alþfl., hans flokkur, mundi einnig styðja frv. í meginatriðum. Og eiginlega gaf hann nú yfirlýsingu fyrir hönd Sameiningarfl. alþýðu — Sósfl. líka um stuðning við málið, eða gerði ráð fyrir stuðningi þaðan. Og mér skildist á hv. 3. landsk. þm., ræðu hans, að hann teldi þetta eitthvert bezta frv., sem sézt hefði hér um langan aldur, a. m. k. frá Sjálfstfl. Eiginlega skildist manni einnig síðar í ræðu hans, að þetta væri nú mál Alþfl., en þeim flokki hefði bætzt þarna liðskostur í málinu allálitlegur. Ég býst við, að það hefði einhvern tíma þótt fyrirsögn hér fyrr á árum, ef Alþfl.-menn á þingi hefðu gerzt sérstakir talsmenn frv. um svo stórkostlega lækkun skatta á hátekjumönnum sem hér er í þessu frv.

Ég tel að vísu, að það geti komið til mála að lækka eitthvað skatta á tekjuháum einstaklingum, þegar ný skattalög verða sett. En svo mikla lækkun á sköttum þeirra sem stefnt er að með þessu frv. tel ég ekki réttmæta, þegar litið er á tekjuþörf ríkisins og fjáröflunaraðferðir þess að öðru leyti. Þegar rætt er um þetta frv., er líka fyllsta ástæða til að vekja athygli á því, að við undirbúning fjárlaga fyrir þetta ár, sem væntanlega verða endanlega afgreidd mjög bráðlega, hefur verið reiknað með því, að ákvæði laga um tekjuskatt, tekjuskattsviðauka og stríðsgróðaskatt haldist óbreytt þetta ár. M. a. af þeirri veigamiklu ástæðu er ekki hægt að fallast á frv. Fyrsti flm. þess, hv. 5. þm. Reykv., sem er frsm. málsins, á sæti í fjhn. þessarar d. Honum er vel kunnugt um það, og hinum flm. sjálfsagt líka. að það var orðið samkomulag milli stjórnarfl. að framlengja tekjulöggjöf á þessu ári, þá sem áður hefur gilt, í sambandi við afgreiðslu fjárlaganna. Er því nokkuð einkennilegt, að þeir skuli flytja slíkt frv.

Ég gat þess áðan, að hjón, sem höfðu 150 þús. kr. skattskyldar tekjur árið sem leið, mundu fá lækkun á sköttum til ríkisins á þessu ári, sem nemur fast að 30 þús. kr., ef frv. þetta verður samþ. En nú getur verið, að sá hagnaður þeirra yrði að einhverju leyti af þeim tekinn með hækkuðu útsvari til bæjarfélagsins, og er jafnvel gert ráð fyrir slíku í grg. þessa frv. Um þetta er þó allt í óvissu, og enginn getur um það sagt fyrir fram eða birt um það nokkra útreikninga, vegna þess að engar lögfestar reglur eru um álagningu útsvaranna. Enginn stafkrókur er heldur í frv. þessu um það, að nokkuð af hagnaði gjaldenda af skattalækkun frv. eigi að renna til bæjar- eða sveitarfélaga.

En hér er einmitt komið að kjarna málsins. Lög um skatta til ríkissjóðs og útsvör til bæjar- og sveitarsjóða þarf að undirbúa og afgreiða samtímis. Þetta var Alþ. ljóst í fyrra, þegar það samþ. ályktun um heildarendurskoðun laga um skatta og útsvör. Og skattamálanefndin stefnir að því í starfi sínu að skila samræmdum till. um þetta hvort tveggja. Þegar sett eru lög um skatta til ríkisins, þarf að hafa hliðsjón af því, hvað útsvörin nema miklu, svo að hæfileg takmörk verði sett fyrir heildargreiðslum gjaldenda, jafnt einstaklinga sem félaga, til ríkisins og bæjar- og sveitarsjóða. En fram hjá þessu er alveg gengið í frv., sem hér liggur fyrir. Þar eru aðeins till. um fáein atriði viðkomandi tekjuskatti til ríkisins, en ekkert hreyft við útsvarsmálinu. Auk þess er aðalefni frv. þannig, eins og ég hef þegar sýnt, að ekki er hægt að fallast á það.

Hv. frsm. málsins var í einum kafla ræðu sinnar að tala um það, hvað skattahækkunin á almenningi hefði orðið mikil á undanförnum árum, án þess að ákvæðum skattalaganna hefði verið breytt. Ég vil út af þessu í ræðu hans vekja athygli á því, að í grg. með frv., neðst á bls. 5, segir, með leyfi hæstv. forseta:

„Með hliðsjón af tekjuskattsstigunum sjálfum hefur engin raunveruleg aukning á skattþunga frá árinu 1942, af tekjum 1941, til ársins 1952, af tekjum 1951, átt sér stað hjá þeim, sem njóta umreiknings á tekjum.“ — Og síðast í þeirri sömu málsgr., á bls. 6, þar sem verið er að skýra frá því, að birt sé tafla þar á eftir um skattgreiðslurnar segir, með leyfi hæstv. forseta, á þessa leið: „er þetta hvort tveggja sett fram í eftirfarandi töflum, og mun það nægja til að sýna fram á, hvernig óbreyttir skattstigar og vaxandi dýrtíð hafa aukið raunverulega skaftbyrði þeirra aðila, sem ekki njóta umreiknings á tekjum, en þeir, sem njóta umreiknings, hafa staðið í stað.“

Nú liggur það fyrir, að á þessu nýbyrjaða ári munu allir þeir einstaklingar að fullu njóta umreikningsins, sem hafa allt upp í 68.850 kr. tekjur, og það held ég að við getum ekki kallað lágtekjur eins og nú er ástatt.

Það er margt, sem taka þarf til athugunar við endurskoðun skatta- og útsvarslaga. Við ákvörðun tekjuskatts þarf, eins og ég hef áður vikið að, að hafa í huga, hvað útsvörin nema miklu, og setja fyrirmæli um þau, svo að samanlagðar upphæðir þessara útgjalda fari ekki úr hófi fram. Það þarf að fyrirbyggja, að félög verði látin borga samtals í ófrádráttarhæfa skatta og útsvör, meira en sem nemur öllum skattskyldum tekjum þeirra, eins og nú á sér stað í mörgum tilfellum vegna veltuútsvaranna. Slík skattheimta er til hindrunar heilbrigðum atvinnurekstri, og hér þarf að ráða bót á. Eignaframtalið þarf að lagfæra. Fasteignir eru nú yfirleitt taldar til eignarskatts með aðeins hluta af raunverulegu verði þeirra, en peningaeignir eru metnar fullu verði. Hér er óviðunandi ósamræmi, sem þarf að leiðrétta. Ákvæðum um persónufrádrátt þarf að breyta.

Skattamál hjóna þarf að taka til sérstakrar athugunar, og margt fleira þarf að athuga og gera till. um, þótt ekki sé hér talið. Og við endurskoðun laga um skatta og útsvör þarf að sjálfsögðu að minnast þess, að ríki og bæjar- og sveitarfélög þurfa að fá fjárþörfum sinum fullnægt á einhvern hátt. En allt þarf þetta að athugast í heild og afgreiðast í einu lagi, því að mörg þýðingarmikil atriði málsins eru svo nátengd, að afgreiðsla þeirra þarf að fylgjast að, svo að nauðsynlegt og eðlilegt samræmi verði í lagafyrirmælum um þessi mál. Till. um heildarlöggjöf um skatta og útsvör þarf sem allra fyrst að leggja fyrir þingið. Frv., sem hér liggur fyrir, getur ekki komið að gagni við lausn málsins.