22.02.1954
Neðri deild: 51. fundur, 73. löggjafarþing.
Sjá dálk 1481 í B-deild Alþingistíðinda. (1731)
144. mál, orkuver Vestfjarða
Sigurður Bjarnason:
Herra forseti. Hv. 1. flm. þessa frv. hefur nú gert allrækilega grein fyrir því og rakið sögu þeirrar virkjunar, sem hér um ræðir. Ég vil þó ekki láta hjá líða að láta nokkur orð fylgja þessu frv., sem ég er meðflm. að.
Ég hef oft áður hér á hv. Alþ. rakið erfiðleika Vestfirðinga í raforkumálum þeirra. Það er öllum kunnugt, að hið dýra rafmagn dieselrafstöðvanna, sem flest byggðarlögin á Vestfjörðum styðjast við í raforkumálum sinum, hefur ekki einungis bitnað mjög á öllum almenningi, heldur og torveldað atvinnurekstur á þessum stöðum. Raforkan er í dag meðal frumstæðustu lífsþæginda fólksins. Hún er jafnframt nauðsynlegasti orkugjafinn til atvinnurekstrar og sköpunar atvinnuöryggis og afkomuöryggis í landinu. Sá landshluti, sem farið hefur á mis við þessi gæði, hlýtur að standa höllum fæti, það fólk, sem hyggir hann, hlýtur að eiga við ýmsa þá erfiðleika að etja, sem fólk á ekki við að stríða annars staðar, þar sem þessi lífsþægindi eru fyrir hendi.
Um þetta skal ég ekki fjölyrða. Ég hef lýst því hér áður, hvernig raforkuskorturinn hefur verkað á atvinnulíf Vestfirðinga' og afkomuöryggi fólksins þar.
Það hefur um mjög langt skeið verið unnið að undirbúningi heildarvirkjunar fyrir Vestfirði og þá lengstum verið talað um að virkja vötnin við botn Arnarfjarðar og á hálendinu upp af Arnarfirði. Það er löng saga, sem óþarfi er að rekja hér, þar sem hv. 1. flm. hefur gert það í nokkrum atriðum. En ég vil segja það, að þessi saga er raunasaga, vegna þess að hún er full af mistökum, og á síðustu árum virðast mér alls ekki hafa verið höfð þau tök á rannsóknum virkjunarskilyrða á þessum stað, sem nauðsyn ber til og ætla mætti að maður gæti krafizt að höfð væru á af hálfu þeirra aðila, sem um slík mál eiga að fjalla. Ég mun færa að þessu nokkur rök. Á árunum 1942, 1943 og 1944 var á vegum sveitarfélaganna á Vestfjörðum unnið að rannsóknum á virkjunarskilyrðum í Arnarfirði. Niðurstaðan af því varð sú, að við þm. Vestfjarða, sem þá áttum sæti á Alþingi, fluttum árið 1944 frv. um orkuver Vestfjarða, þ. e. a. s. um virkjun Dynjanda. En þá kom það í ljós eftir allar þessar rannsóknir, að verkfræðingur sá, sem að rannsókninni hafði unnið, ágætur og fær verkfræðingur, taldi, að á þessu stigi málsins væri ekki ráðlegt að leggja út í virkjun Dynjanda, slík virkjun yrði of dýr og kostnaðarsöm fyrir svo fámennan landshluta. Þetta frv., sem við fluttum, Ásgeir Ásgeirsson, Finnur heitinn Jónsson, Barði Guðmundsson og ég, dagaði þess vegna uppi. Niður féllu þá um leið orðræður um samvirkjun fyrir Vestfirði við Dynjanda.
Þá tóku menn að litast um eftir öðrum leiðum í þessum byggðarlögum, sem skorti svo tilfinnanlega raforku. Og samkvæmt meðmælum sérfræðinga og jafnvel sjálfrar raforkumálastjórnar ríkisins síðar var mælt með því, að unnið yrði að byggingu dieselrafstöðva og sérvirkjana, þar sem vatnsvirkjunum yrði við komið fyrir einstök byggðarlög. Þegar um skeið hafði verið unnið að þessum framkvæmdum, tóku á ný að vakna bollaleggingar um það, að Dynjandavirkjun kæmi nú eftir allt saman til greina.
Ég vil geta þess hér, að eitt þeirra byggðarlaga, sem lengst hafa unnið að undirbúningi raforkuframkvæmda hjá sér, Bolungavík, hafði í byrjun ársins 1951 fengið samþykkt lög á Alþ. um ríkisábyrgð fyrir lánum til sérvirkjunar fyrir Bolungavík á Reiðhjalla í Fossá. Þetta byggðarlag hugðist sem sagt á grundvelli fyrra álits um það, að Dynjandavirkjunin væri ekki líkleg til þess að komast í framkvæmd á næstu árum, undirbúa sérvirkjun og bjó sig nú undir það að hefjast handa. En þá er það, eins og ég sagði áðan, sem bollaleggingarnar um heildarvirkjun fyrir Vestfirði eru á ný hafnar, og voru raunar áður hafnar.
Til þess að fá úr því skorið, hvað ofan á yrði hjá þeim vísu mönnum, sérfræðingum í raforkumálum okkar, þá fluttum við þm. Vestfjarða í árslok, þ. e. a. s. haustið 1951, till. til þál. um rannsókn virkjunarskilyrða á Vestfjörðum. Ég var 1. flm. þessarar till., en meðflm. voru Ásgeir Ásgeirsson, Gísli Jónsson og Hannibal Valdimarsson. Tilgangur þessarar till. var að fá endanlega úr því skorið, hvort heildarvirkjun í Arnarfirði kæmi til greina, þannig að ekki yrði haldið áfram að halda einstökum byggðarlögum uppi á snakki, ef svo mætti að orði komast, um óraunhæfa hluti, óraunhæfar leiðir í þessum málum, tefja sérvirkjanirnar með bollaleggingum um heildarvirkjun, sem svo ef til vill aldrei kæmi til framkvæmda. Þessi till. var svo hljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að láta fram fara ýtarlega rannsókn á því, hvaða fallvatn eða fallvötn séu vænlegust til raforkuframleiðslu fyrir Vestfirði, þannig að fullnægt geti orðið raforkuþörfum þessa landshluta. Skal leitt í ljós með rannsókninni svo sem auðið er, hvaða möguleikar eru til raforkuframleiðslu á þessu svæði. Rannsókn þessari sé hraðað eftir föngum og að því stefnt, að rökstuddar till. og áætlanir um, hvar og hvernig sé haganlegast að virkja, liggi fyrir haustið 1952.“
Þessi till. var svo samþ. og rannsóknin hafin. — Það næsta, sem gerist svo í málinu, er það, að ég og hv. þm. V-Ísf. (EirÞ) flytjum 14, jan. árið 1953 fsp. til raforkumálaráðherra, sem þá var Hermann Jónasson, um það, hver árangur hafi orðið af fyrrgreindri rannsókn. Svaraði ráðherra þeirri fsp. á Alþ. 21. jan. Niðurstaða svars hans er byggð á umsögn raforkumálastjóra, sem hann las upp í bréfi. Var hún nánast tiltekin sú, að ekki sé ráðlegt að reikna með heildarvirkjun fyrir Vestfirði í Arnarfirði. Ég vil leyfa mér, með leyfi hæstv. forseta, að lesa hér upp kafla úr bréfi raforkumálastjóra, sem hæstv. þáverandi samgmrh. gerði að aðalatriði í svari sínu við fsp. okkar hv. þm. V-Ísf. Í bréfinu segir á þessa leið:
„Afl ánna í botni Arnarfjarðar er talið vera allt að 20 þús. hestöfl, en Vestfirðirnir þurfa ekki á að halda nema í kringum 7 þús. hestöflum. Aflið er því nægilegt, en það er mjög hætt við, að niðurstaða þessara úrslitarannsókna verði sú, að sameiginleg virkjun á þessum stað og veitur út frá henni um Vestfirði muni verða svo kostnaðarsöm, að ekki komi til mála að ráðast í framkvæmd hennar í fyrirsjáanlegri framtíð.“ Þetta segir raforkumálastjóri fyrir ári síðan, þegar hæstv. þáverandi samgmrh. svarar fsp. okkar um þetta atriði, og bendir um leið á, að sjálfsagt sé að halda áfram að undirbúa að byggja dieselstöðvar og undirbúa sérvirkjanir vatnsafls fyrir einstöku staði, þar sem það sé hægt. Hann segir að vísu einnig í þessu bréfi, að rannsókninni sé ekki fyllilega lokið. En þegar svo djarflega er tekið til orða og mikið fullyrt eins og þarna er gert, þá lítur út fyrir, að þessi hv. embættismaður hafi myndað sér nokkuð rökstudda skoðun um það, hvað skynsamlegt sé að gera í þessum efnum.
Þetta eru nú aðeins örfáir þættir úr þessari raunasögu um undirbúning virkjunar í Arnarfirði. Það, sem hefur raunverulega gerzt, er það, að það hefur verið talað um það í áratugi, að koma þurfi þarna upp samvirkjun fyrir Vestfirði. Það er vitað, að þarna er mikið vatnsafl og nægjanlegt fyrir hendi. Þetta tal um samvirkjun hefur svo drepið á dreif virkjunarframkvæmdum fyrir einstök byggðarlög, sem þó hafa haft sæmileg virkjunarskilyrði. Aðeins Ísafjörður, stærsta byggðarlagið, hefur getað komið sér upp viðunandi rafstöð. Nú virðist nákvæmlega sama sagan eiga að endurtaka sig að nýju. Nú allt í einu er raforkumálastjóri kominn að þeirri niðurstöðu, að nú eigi að hætta við allar sérvirkjanirnar, að mér skilst. Nú eigi að slá því frá sér og snúa sér að því að tala um heildarvirkjun fyrir Vestfirði við Dynjanda. Ja, ég segi fyrir mig, að það mega aðrir menn taka þetta sem góða og gilda latínu og góða frammistöðu af hálfu raforkumálastjórnarinnar. Ég geri það ekki, alls ekki.
En nú vil ég biðja hv. þm. að misskilja mig ekki þannig, að ég sé að tala á móti því frv., sem ég sjálfur er meðflm. að. Það er mín skoðun alveg hiklaust, að það beri að virkja Dynjanda og það muni verða virkjað í Dynjanda, og þess vegna er ég með því, að þetta frv. verði samþykkt. En ég er á móti þeim vinnubrögðum, sem hér hafa verið viðhöfð og hér virðist eiga að viðhafa áfram. Ég vil ekki láta stöðva þau byggðarlög, sem um langt skeið hafa verið að undirbúa sérvirkjanir hjá sér og hafa góð skilyrði til þess, með einhverju hjali, meira og minna út í loftið, um það, að einhvern tíma muni verða hægt að virkja Dynjanda. Ég er sannfærður um það, að Dynjandi verður virkjaður, en ég óttast, að það dragist enn um langt skeið. Mér virðist allur undirbúningur raforkumálastjórnarinnar á þessu máli hafa verið þannig og vera þannig, að ekki séu líkur til þess, að Vestfjarðavirkjun geti orðið samferða Austfjarðavirkjun, eins og raforkumálastjóri er þó að tæpa á í einhverju viðtali, sem hann hefur látið frá sér fara nýlega um raforkumál. Ég vil raunar gjarnan fá úr því skorið, hvort það er í samráði við hæstv. raforkumálaráðh. sem þessi frétt, sem raforkumálastjórnin birti fyrir skömmu um fyrirhugaðar framkvæmdir í raforkumálum, er gefin út.
Ég hafði gert mér í hugarlund, að það væri hæstv. ríkisstj., sem hefur markað djarfhuga og myndarlega stefnu í þessum raforkumálum, sem segði til um það, gerði sína áætlun um það, hvaða raforkuver ættu að verða samferða, og gerði yfirleitt áætlun um framkvæmdir í raforkumálum. Ég sé nú, að hæstv. raforkumálaráðh. er ekki viðstaddur hér, en hæstv. forsrh. er hér, og það má vera, að hann eða aðrir hv. samstarfsmenn hans geti gefið upplýsingar um þetta.
Ég segi það eins og er, að mér falla ekki vinnubrögð raforkumálastjórnarinnar í þessu máli. Og ég veit, að það mun hafa vakið hina mestu undrun meðal Vestfirðinga, hvernig hringsnúizt hefur verið í afstöðunni til heildarvirkjunar fyrir Vestfirði.
Ég sé nú ekki ástæðu til að fara miklu fleiri orðum um þetta. Ég vil að lokum leggja áherzlu á tvennt: Að ráðagerðir um heildarvirkjun fyrir Vestfirði, sem ég tel sjálfsagða í framtíðinni, og þess vegna hef ég gerzt meðflm. að þessu frv., verði ekki látnar tefja fyrir sérvirkjunum þeirra staða, sem hafa undirbúið virkjanir sínar og jafnvel fengið löggjöf setta um þær og hafa þar af leiðandi fulla ástæðu til þess að treysta á stuðning ríkisvaldsins í þessum málum. Í öðru lagi verði haldið áfram rannsóknum á virkjunarskilyrðum í Arnarfirði og á fleiri stöðum á Vestfjörðum, því að eins og tekið hefur verið fram og kemur m. a. fram í grg. þessa frv., þá er hér um ýmsa fleiri staði en Dynjanda og árnar í botni Arnarfjarðar að ræða.
Ég vona, að sá draumur Vestfirðinga, að upp rísi stórt og glæsilegt orkuver í Arnarfirði, eigi eftir að rætast. En ég vil aðeins ekki láta fólkið vera flutt burt, þegar það loksins rís. Ég álít, að þó að hollar vættir búi í fjörðum vestur, þá þurfi fólkið frekar en þær á raforkuverum að halda. Og þess vegna vil ég haga raforkuframkvæmdum Vestfjarða þannig, að fólkið njóti þeirra, en flytji ekki burt frá hinum þróttmiklu framleiðslubyggðarlögum á Vestfjörðum, m. a. og kannske fyrst og fremst vegna þess, hvernig haldið hefur verið á raforkumálum þessa landshluta.
Ég vil að lokum segja það, að ég er alveg viss um það, að Vestfirðingar byggja mjög miklar vonir á fyrirheitum núverandi hæstv. ríkisstj. í raforkumálum og treysta því, að nú, þegar þéttbýlið hefur fengið raforkuna, hinir stærstu bæir og nágrenni þeirra, þá muni þeir ekki lengur verða látnir sitja á hakanum, sem þolinmóðastir hafa beðið eftir þessum lífsþægindum. Og það er mér mikið fagnaðarefni, að á þessu ríkir fullur skilningur bæði í málefnasamningi hæstv. ríkisstj. og meðal þeirra manna og í þeim flokkum, sem hana styðja.