08.10.1953
Neðri deild: 5. fundur, 73. löggjafarþing.
Sjá dálk 261 í C-deild Alþingistíðinda. (2459)
22. mál, orlof
Flm. (Karl Guðjónsson):
Herra forseti. Það er langt síðan orlofsréttur komst á að einhverju leyti með þjóð okkar. Algengt var, löngu áður en nokkur orlofslög voru samþykkt, að fastráðnir starfsmenn hefðu launað sumarleyfi. Algengt var 10 daga til hálfs mánaðar leyfi, og hafði svo staðið lengi, þegar verkalýðsfélögin tóku upp baráttu fyrir því, að daglaunamenn fengju einnig orlof, sem greitt væri. Árangur af þeirri baráttu verkalýðshreyfingarinnar náðist verulegur á árinu 1942. Var þá samið um 12 virkra daga orlof verkamanna. Og strax árið eftir, árið 1943 í febrúarmánuði, samþykkir Alþingi orlofslögin, sem enn eru í gildi óbreytt. Þau gera ráð fyrir orlofsgreiðslum til daglaunamanna, 4% af kaupi, en það svarar nokkurn veginn til 12 virkra daga orlofs.
En þó að Alþingi samþ. orlofslögin, þá hætti þróunin ekki að halda áfram. Það lá ljóst fyrir, að með aukinni tækni og auknum framförum á fjölmörgum sviðum þjóðlífsins gerðu launastéttirnar kröfu til þess að fá orlofsréttinn rýmkaðan, og nú hefur svo verið um allmörg undanfarin ár, að fastlaunamenn hafa yfirleitt notið þriggja vikna orlofs, og í desemberverkföllunum á s. l. hausti eða s. l. vetri, fengu verkalýðsfélögin samið um 5% orlofsgreiðslur, en það svarar nálægt því til 15 virkra daga orlofs.
Hér í þessu frv. er lagt til, að Alþingi staðfesti í lagasetningu það, sem þarna hefur áunnizt, og ögninni meira, því að það er ekki heppileg þróun, að Alþingi sé alltaf síðast af öllum til þess að viðurkenna rétt hins vinnandi fólks. Þar sem það hefur að undanförnu verið krafa verkalýðsfélaganna, að þriggja vikna orlof komist á, þá er líklegt, að ekki verði látið staðar numið við það, sem þegar hefur áunnizt. heldur verði baráttunni haldið áfram, og það væri óviturlegt af Alþingi að gera ekki sitt til þess að forðast það, að til jafnkostnaðarsamra og þjóðfélaginu mjög óhollra árekstra komi eins og t. d. desemberverkföllin voru árið 1952.
Þessar breyt., sem hér eru lagðar til í frv. á 22. þskj., eru fæstar alveg nýjar af nálinni. Árið 1948–49 fluttu tveir af þm. Sósfl. mjög svipað frv. til breyt. á orlofsl., og því hefur raunar verið haldið fram síðan, síðast af Magnúsi Kjartanssyni og Sigurði Guðnasyni á þinginu 1952, en þær hafa sem sé ekki fengizt samþykktar.
Aðalefnið í breyt., sem lögð er til í þessu frv., er í fyrsta lagi það, að orlofsrétturinn hækki úr 12 virkum dögum í 18 virka daga, þ. e. a. s. úr hálfum mánuði í þrjár vikur. Í öðru lagi geri lögin ótvíræðari en áður var rétt hlutarsjómanna til orlofs. Það mun nú að sjálfsögðu ekki vera neinn ágreiningur um það, að hlutarsjómenn eigi orlof til jafns við annað launafólk, en breytingin er nauðsynleg vegna þess, að það hefur tíðkazt fram til þessa, þótt það fari nú æ minnkandi, að hlutarsjómenn taki einhvern — oft mjög lítinn — þátt í útgerðarkostnaði, og það gerir rétt þeirra til orlofs vafasaman. Um þetta hafa orðið málaferli, og er allt, sem mælir með því, að tekin séu af öll tvímæli í orlofi um þetta, enda er hér lagt til, að það liggi alveg hreint fyrir, að hlutarsjómönnum beri orlofsréttur eins og öðrum launþegum. En hins vegar liggur að sjálfsögðu í hlutarins eðli, að ef hlutarsjómaður er útgerðarmaður um leið, þá ber hann auðvitað skyldu til orlofsgreiðslu sem slíkur, eins og aðrir atvinnurekendur.
Ég veit hins vegar ekki til, að það hafi áður komið fram till. um að breyta orlofsl. að því er snertir næturvinnu, eftirvinnu og helgidagavinnu, en það er alkunna, að eftirvinna er yfirleitt greidd með 50% hærra kaupi en dagvinna og nætur- og helgidagavinna með tvöföldu dagvinnukaupi. Hins vegar kveða orlofslögin svo á, að orlof skuli greitt af þessum vinnuflokkum, næturvinnunni og eftirvinnunni, eins og um dagvinnu væri að ræða, en hér er lagt til, að orlofsgreiðslurnar fylgi launagreiðslunni og séu í öllum tilfellum 6½ af hundraði.
Enn fremur er hér gert ráð fyrir í þessu frv., að kröfur vegna orlofs eða orlofsfjár fyrnist ekki jafnfljótt og lögin gera ráð fyrir, heldur fyrnist þær með sama hætti og kröfur til almennra vinnulauna.
Að öðru leyti tel ég, að grg. frv. skýri nægilega það, sem við er átt, og legg til, að því verði vísað til 2. umr. og hv. félagsmálanefndar.