10.02.1954
Sameinað þing: 32. fundur, 73. löggjafarþing.
Sjá dálk 379 í D-deild Alþingistíðinda. (3181)

134. mál, hafnargerðir í Vestmannaeyjum

Flm. (Karl Guðjónsson):

Herra forseti. Tillagan, sem ég flyt hér á þskj. 343 og er til umr. að þessu sinni, er fram komin af mjög knýjandi þörf Vestmannaeyjahafnar til þess að hrinda í framkvæmd óhjákvæmilegum umbótum á höfninni. En þarfir Vestmannaeyjahafnar eru ef til vill öllu öðru fremur þarfir hins íslenzka þjóðarbúskapar.

Það væri vissulega þess vert að rekja í einstökum atriðum sögu hafnargerðarinnar í Vestmannaeyjum hér og greina frá þeim árangri, sem náðst hefur, bæði hinum tæknilegu sigrum, sem unnizt hafa, og þeim efnahagslegu framförum, sem siglt hafa í kjölfar þeirra, en á þessu stigi málsins mun ég þó ekki rekja þá sögu. Hins skal þó getið, að Vestmannaeyjar mega kallast hafnlausar af náttúrunnar hendi, og það, sem veldur því, að hægt er nú, þegar bezt lætur, að leggja hverju íslenzku skipi sem vera skal við landfestar í Eyjum, e. t. v. þó að Tröllafossi undanskildum, byggist eingöngu á mannanna verkum.

Síðastliðna þrjá áratugi hefur verið unnið nær sleitulaust að hafnargerðinni, og alltaf hefur miðað í áttina, þótt oft hefðum við Vestmannaeyingar kosið að hraðar gengi. Kostnaður hefur að sjálfsögðu orðið mjög mikill við þessar framkvæmdir, og hefur hann verið greiddur með tekjum hafnarinnar og með framlagi ríkisins. En með því að tekjur hafnarinnar og hið takmarkaða ríkisframlag hefur alltaf hrokkið skemmra en framvinda tímanna krafðist að lagt væri í hafnargerðina, þá hafa um langt skeið verið lögð alveg óeðlilega há vörugjöld á alla flutninga um höfnina, og hafa Vestmannaeyingar þannig skattlagt sjálfa sig aukalega vegna hafnargerðarinnar jafnframt því, sem bæjarfélagið hefur ævinlega lagt höfninni til að nokkru starfslið og fleira af sínum almennu tekjum. Ég hef að vísu ekki fyrir því óyggjandi gögn til að sanna með tölum og útreikningum það, sem þó er vitað, að engir þegnar í okkar þjóðfélagi hafa lagt annað eins af mörkum til hafnargerðar í héraði sínu og Vestmannaeyingar, og jafnframt veit ég, að engin framlög þegnanna hafa fært þjóðfélaginu meiri arð en einmitt þau, sem fóru til þessarar hafnargerðar.

Hvaða þýðingu hefur svo Vestmannaeyjahöfn fyrir hið íslenzka þjóðfélag almennt?

Það er þá fyrst til að telja, að höfnin í Vestmannaeyjum er langsamlega þýðingarmesta höfnin á landinu að því er tekur til vélskipaflotans og framleiðslu hans á freðfiski og saltfiski, skreið, lýsi og fleiri sjávarafurðum. Vélbátaflotinn í Vestmannaeyjum fer stöðugt vaxandi, og framleiðsla hans fer sömuleiðis vaxandi, og verður hlutur hennar í heildarframleiðslu þjóðarinnar stærri í hlutfalli með hverju árinu sem líður.

Þá má geta þess, að allt austan frá Berufirði og vestur fyrir Reykjanes er engin lífvænleg höfn á allri strandlengju landsins, þar sem skip geta leitað skjóls, og eru Vestmannaeyjar þess vegna af öryggisástæðum mjög þýðingarmikil höfn, enda leitar þangað fjöldi skipa, innlendra og erlendra, af miðunum og siglingaleiðunum fyrir Suðurlandi til landvars í stórviðrum og einnig til þess að fá þar hvers konar fyrirgreiðslu, vistir, viðgerðir, til þess að leggja upp sjúka menn o. s. frv.

Ég vil rétt aðeins til áréttingar því, að það eru ekki aðeins við Vestmannaeyingar, sem litum svo á, að höfnin í Vestmannaeyjum hafi almenna þýðingu, heldur er það almennt álit sjómannastéttarinnar íslenzku, lesa hér upp hluta af ályktun Farmanna- og fiskimannasambandsþingsins, sem háð var á s. l. hausti, en þar segir svo, með leyfi forseta:

„Sextánda þing Farmanna- og fiskimannasambands Íslands skorar eindregið á það Alþingi, sem nú situr, að láta allar fjárveitingar til hafnargerða ganga fyrir, þar sem reynslan hefur sýnt góðan árangur, þar sem fjölbyggt er og þessi mannvirkjagerð langt á veg komin. Það er nú þegar ljóst, að nokkur slík hafnarmannvirki liggja undir skemmdum og beinlínis af þeim orsökum heimta fullnaðaraðgerð. Enn fremur eru þessar hafnir stórhættulegar siglingu stórra skipa og koma ekki að fullum notum hvað viðkemur öryggi heimaflotans.

Sextánda þing Farmanna- og fiskimannasambands Íslands telur því stórvarhugavert að leggja það fé, sem fyrir hendi er, til nýrra hafnarmannvirkja, meðan eftirtaldar hafnir eru eigi að fullu nothæfar, svo sem Vestmannaeyjar, Patreksfjörður, Ísafjörður og Akranes.“

Þetta var úr samþykktum sextánda þings Farmanna- og fiskimannasambands Íslands, og ég vænti, að hv. alþm. hafi veitt því athygli, að sú höfnin, sem það samband leggur mesta áherzluna á að þurfi að fullgera á næstunni, er einmitt Vestmannaeyjahöfn.

Hvað er það þá, sem þarf að gera í Vestmannaeyjahöfn eins og nú standa sakir?

Það eru einkum þrjú stórverkefni, sem þar liggja fyrir.

Í fyrsta lagi krefst hinn aukni fiskiskipafloti þess, að bryggjurýmið sé aukið til mikilla muna, og það liggur þess vegna alveg fyrir, að það þarf að gera nýjar bryggjur og auka þannig möguleikana til þess, að athafnalífið við höfnina geti gengið sem greiðlegast, og á það ekki einungis við um fiskiskipaflotann, heldur á það einnig við um afgreiðslu vöruflutningaskipa, en í sambandi við þá miklu framleiðslu, sem er í Vestmannaeyjum, eru auðvitað miklar siglingar um höfnina, þar sem er afskipun allra afurðanna og útflutningur á útgerðarvörunum auk allra annarra flutninga til daglegra þarfa íbúanna í þessu byggðarlagi.

Í öðru lagi liggur það nú fyrir, að við innsiglingu hafnarinnar verður að leggja í stórfelldan kostnað. Fyrir fáum árum var hafnarmynnið grafið upp, dýpkað svo verulega, að nú geta miklu stærri skip en áður komið inn í höfnina. En sá galli er á þessu, að renna sú, sem skipin verða að sigla eftir, er ekki bein, heldur er á henni bugða svo kröpp, að miklum vandkvæðum er bundið að sigla þar stórum skipum, og þegar veðurskilyrði eru ekki sem hagstæðust, er ævinlega mikil hætta á því, að sigling stórra skipa um hafnarmynnið geti farið á annan veg en ætti að ske, og ef illa tækist til, þá er það vel hugsanlegur möguleiki, að skip strandi í hafnarmynninu og loki þar með siglingu um höfnina gersamlega. Þess vegna er ekki hægt að una við það öryggisleysi, sem af þessu skapast, og dýpkun á innsiglingu hafnarinnar verður ekki frestað öllu lengur.

En dýpkunin heimtar meiri framkvæmdir, því að hafnargarðshausarnir eru í nokkurri hættu, ef dýpkunin fer svo nálægt þeim, sem hún verður að gera, þannig að til öryggis hafnargörðunum verður að ramma af hafnargarðshausana með stálþiljum, til þess að það sé öruggt, að þeir laskist ekki við frekari dýpkun á innsiglingunni.

Þriðja stórverkefnið, sem liggur fyrir í Vestmannaeyjahöfn, er að þilja með járnþili fyrir sanduppmoksturinn úr hinni svonefndu Friðarhöfn, sem er innst í höfninni, þar sem fer fram hér um bil öll afgreiðsla vöruflutningaskipa, og það er sömuleiðis kostnaðarsöm framkvæmd.

Nú stendur hins vegar svo á, að Vestmannaeyjahöfn hefur ekki fjárráð til þess að hrinda í framkvæmd þessum nauðsynlegu framkvæmdum nema með stórkostlegum lántökum eða fjárveitingum úr ríkissjóði. Á fjárhagsáætlun hafnarinnar, sem gerð hefur verið og er samþykkt við fyrri umr. í bæjarstjórn Vestmannaeyja og ekki hefur komið fram neinn ágreiningur um, er gert ráð fyrir því, að þessar framkvæmdir allar verði hafnar þegar á árinu 1954, og hefur hafnarnefndin áætlað, að hún þurfi til þess á að halda lántöku, sem nemi nokkuð á fjórðu milljón króna. Það er hins vegar algerlega óvíst, hvort slíkt lán fæst, og í öðru lagi verður það að teljast heldur óeðlilegt, að ríkissjóður hlaði öllum kostnaðinum eða öllum meginþunga kostnaðarins af hafnargerðinni í Vestmannaeyjum á þá tæplega 4 þúsund íbúa, sem búa á þessum stað, þar sem um er að ræða stórkostlega aukningu á þeim verðmætum, sem ríkissjóður á, sem eru Vestmannaeyjar, en ríkissjóður er eigandi Vestmannaeyja. Ríkið býr hins vegar nú við svo rúman fjárhag, að á árinu 1953 varð tekjuafgangur hjá ríkissjóði, sem nemur tugum milljóna. Ég er þess ekki umkominn á þessari stundu að segja, hve mikill hann er, en líklegt er, að hann nemi 60–70 milljónum. Það er þess vegna ekki fram á stórt farið, þó að Alþingi ályktaði að skora á ríkisstj. að verja 3 millj. af þessum tekjuafgangi ársins 1953 til hafnargerðarinnar í Vestmannaeyjum.

Vestmannaeyjahöfn hefur löngum notið lægra framlags úr ríkissjóði en eðlilegt hefði verið, þegar tekið er tillit til allra aðstæðna; í fyrsta lagi til þeirra aðstæðna, að Vestmannaeyjahöfn hefur stórkostlegu hlutverki að gegna í framleiðslukerfi þjóðarinnar, í öðru lagi, að Vestmannaeyingar eru landsetar ríkisins og greiða ríkissjóði árlega stórar fúlgur fjár í leigur af lóðum sínum og lendum, og í þriðja lagi er það alveg augljóst mál, að engar framkvæmdir eru þær til á Íslandi, sem gefa betri arð fyrir hinn íslenzka þjóðarbúskap heldur en það, sem lagt er í sjávarútveginn og aðhlynningu hans — einmitt í Vestmannaeyjum.

Ég geri ráð fyrir, að þeir, sem fara með stjórnvöl landsins, hafi orðið varir við það, að nú leitar fiskiskipafloti landsmanna hvað örast til Vestmannaeyja og flotaaukningin þar er meiri en nokkurs staðar annars staðar á landinu. Nú í vetur má gera ráð fyrir því, að um 80 vélbátar verði gerðir út frá Vestmannaeyjum, og þó er vitað, að Vestmannaeyingar eiga marga vélbáta í smíðum, sem því miður verða ekki tilbúnir á þessa vertíð, svo að á vertíð árið 1955 er alveg fullvíst, svo framarlega sem sæmilega gengur á þessari vertíð, sem nú er byrjuð, að fiskiskipafloti Vestmannaeyinga nemur allt fram undir 100 fiskibátum; en til þess að hann geti allur rúmazt í höfninni og til þess að hann geti gengið greiðlega sinna erinda, geti afskipað farmi sínum o. s. frv., þá verða stórkostlegar umbætur að fara fram á höfninni, og því er hér lagt til, að ríkið hlaupi undir bagga til þess að tryggja það, að framkvæmdir geti gengið vel og greiðlega við Vestmannaeyjahöfn.

Ég vil svo að lokinni þessari umr. gera það að till. minni, að málinu verði vísað til síðari umr. og til hv. fjvn.