25.03.1954
Neðri deild: 68. fundur, 73. löggjafarþing.
Sjá dálk 877 í B-deild Alþingistíðinda. (884)
179. mál, tekjuskattur og eignarskattur
Lúðvík Jósefsson:
Herra forseti. Frv. það, sem hér liggur fyrir, hefur nú verið í höndum stjórnarflokkanna í alllangan tíma, og þar hefur frv. eflaust verið ýtarlega rætt og er búið að fá þá afgreiðslu hjá stjórnarflokkunum, sem það sennilega á síðan að fá hér á hv. Alþingi. En þm. utan stjórnarflokkanna hafa ekki haft nema mjög skamman tíma til þess að athuga efni frv., og hér við þessa 1. umr. verður ekki rætt um þær breytingar, sem frv. felur í sér, nema í stórum dráttum, en við síðari afgreiðslu málsins má þá frekar ræða einstök smærri atriði.
Ég vil sérstaklega gera hér að umtalsefni nokkur þau atriði, sem hafa mest vakið athygli mína í sambandi við þetta frv., og er þá fyrst það að telja, að sjómenn á fiskiskipum hafa mjög óskað eftir því að undanförnu að fá nokkur skattfríðindi af tekjum sínum, en stjórnarflokkarnir hafa ekki séð sér fært að verða við þessari beiðni og flytja nú breyt. á skattalögunum án þess, að þetta atriði sé tekið fyrir að nokkru leyti. Það liggur þó fyrir, að áskoranir um þetta efni hafa verið sendar til Alþingis frá mörgum hundruðum fiskimanna, og líklega skiptir það þúsundum, og ekki hefur verið annað hægt að sjá heldur en að blöð allra stjórnmálaflokkanna tækju í skrifum sínum um þetta mál að undanförnu þannig á málinu, að fyllilega hefði mátt búast við því, að ríkisstj. teldi sanngjarnt, eins og nú standa sakir, að verða við þessum skattfríðindaóskum sjómanna.
Á það hefur að vísu verið bent, að í þessu frv. til breytinga á skattalöggjöfinni er nú orðið við því í sambandi við óskir sjómanna að leyfa þeim nokkurn frádrátt, áður en skattur þeirra er útreiknaður, vegna sérstaks vinnufataslits hjá þeim fram yfir það, sem menn almennt hafa af að segja. En skattalækkun af þessum ástæðum er auðvitað mjög óveruleg, og hún á ekki skylt við þá meginkröfu, sem sjómenn hafa sett fram og felst í því, að verulegur hluti af tekjum þeirra fáist dreginn frá, áður en skattur er á lagður. Ástæður til þess, að ég og margir fleiri teljum, að það sé vissulega sanngjarnt að veita sjómönnum þessi fríðindi fram yfir marga aðra launþega, eru að vísu flestum nokkuð kunnar. Það hefur verið á það bent, að tekjur sjómanna, sem verða að starfa fjarri heimilum sínum svo að mánuðum skiptir, verða eðlilega miklum mun ódrýgri en tekjur þeirra manna, sem afla teknanna svo að segja heima hjá sér. Sjómaðurinn verður eðlilega að kaupa sér margs konar heimilisaðstoð vegna fjarveru sinnar, sem aðrir launþegar geta auðveldlega unnið án þess að þurfa að hafa af því nokkur útgjöld. Slík heimilisvinna manna er yfirleitt ekki skattlögð. Hún er ekki talin til tekna annarra launþega, og hún er ekki skattlögð. En sjómaðurinn, sem er fjarri heimili sínu, verður, eins og ég sagði, að kaupa sér aukahjálp, sem þyrfti að dragast frá kaupi hans, en hann fær frá hálfu hins opinbera engan slíkan frádrátt, áður en skattur hans eða útsvar er á hann lagt.
Þá hygg ég, að hinu verði ekki heldur neitað, að réttmætt hefði verið í þessu efni að setja sjómenn í nokkuð sérstakan flokk, vegna þess að störf þeirra eru miklum mun áhættumeiri en störf flestra annarra landsmanna, enda er það nú orðið alveg augljóst mál, að það er miklum mun örðugra að fá menn til sjómennsku en til annarra starfa. Þörfin er þó tvímælalaus fyrir landsmenn alla, að það fáist jafnan nægilega margir sjómenn til starfa á fiskiskipunum. En hins vegar hefur það líka komið í ljós, að það er mjög erfitt að ætla sjávarútveginum að standa undir hærri launagreiðslum til sjómanna en launagreiðslur eru almennt hjá öðrum atvinnugreinum í landinu. Þetta hefur glögglega komið fram í því, að hið opinbera hefur neyðzt til þess að gera sérstakar ráðstafanir til þess að bæta afkomu t.d. bátaútvegsins að miklum mun, til þess að hann gæti haldið örugglega áfram, og þær ráðstafanir sýna mönnum, svo að ekki verður um villzt, að það eru ekki ýkjamiklir möguleikar fyrir þessa framleiðslu að hækka kaupið stórlega fram yfir það, sem almennt gerist í landinu. Af þessum ástæðum hefði einnig verið sjálfsagt, að hið opinbera hefði beitt áhrifum sínum í þá átt að gera launatekjur sjómanna nokkru drýgri en tekjur margra annarra með sérstökum fríðindum.
Ég tók eftir því, að í sambandi við þetta mál komst hæstv. fjmrh. að orði á þá leið, að raunverulega væri tekjuskatturinn af tekjum þeim, sem sjómenn almennast hefðu, 35–45 þús. kr. tekjum, ekki hærri en svo, að 1 rauninni mundi þetta ekki skipta menn ýkjamiklu máli. Það er að vísu rétt, að tekjuskatturinn er ekki tilfinnanlega hár, en þó munar vitanlega um það, ef hann fengist nokkuð lækkaður. En um leið og ríkið neitar um skattfríðindi sjómönnum til handa, þá leiðir beinlínis af því, að bæjar- og sveitarfélögin fara sömu leið og heimila ekki neinn hluta af tekjum sjómanna frjálsan af útsvarsálagningu. Skattfrelsisákvæðin, sem hér hefði að sjálfsögðu að mínum dómi átt að lögleiða, hefðu ekki aðeins þýtt hagsbætur fyrir sjómennina sem tekjuskattinum til lækkunar nam, heldur einnig og jafnvel miklu meira til lækkunar á útsvarsgjöldum þeirra.
En raunin hefur orðið sú, að hæstv. ríkisstj. og stjórnarflokkarnir hafa komizt að þeirri niðurstöðu, að það væri ekki hægt að verða við óskum mörg hundruð sjómanna, sem hingað hafa beint óskum sínum, og útvegsmanna um að lækka nokkuð tekjuskatt hjá fiskimönnum frá því, sem verið hefur. Það hefur ekki þótt tiltækilegt, og verður því svo að vera eflaust um skeið áfram, að bæði bæjarfélög og sveitarfélög og ríkissjóður innheimta skatta af sjómannatekjum til jafns við skatta af öðrum tekjum.
Það var snemma á þessu þingi, sem ég flutti hér frv. um þessi skattfríðindi sjómanna. Það frv. hefur legið í nefnd allan þann tíma og ekki fengizt afgreitt og því jafnan verið borið við, að endurskoðun skattalaganna stæði yfir og þar yrði þetta mál tekið til meðferðar, en afgreiðslan hefur þá orðið á þessa lund, sem ég nú hef lýst, að það er hér alger neitun eins og málin standa nú. Ég mun nú hins vegar freista þess að bera hér brtt. fram við þetta frv., þannig að ótvírætt fáist úr því skorið með beinni atkvgr., sem væntanlega allir hv. alþm. taka þátt í, hver afstaða þeirra er til þessa máls, þannig að þeir fái að svara því alveg beinum orðum, hvort þeir vilja í raun og veru neita íslenzkum sjómönnum um þessi litlu fríðindi, sem þeir þarna hafa óskað eftir.
Þetta atriði vakti alveg sérstaklega athygli mína í sambandi við þetta skattalagafrv. Þá er annað atriði, sem ég vildi lítillega minnast á.
Það er augljóst, að enn er haldið áfram þeim reglum að skattleggja tiltölulega mjög lágar tekjur manna. Það er alkunna, að þær reglur hafa verið í gildi, að fólk, sem hefur aðeins notið ellilauna og örorkubóta, fólk, sem hefur verið gersamlega óvinnufært og jafnvel legið í rúmi sínu allt árið og árum saman, hefur verið skattlagt. Það hefur að vísu ekki hlotið háan skatt, en allt hefur þetta fólk lent inn á skattskrám og hlotið nokkurn skatt, vegna þess að ellilaunatekjur þess voru þó það háar, að vísu ekki nema rúmlega 6 þús. kr., að þessir aðilar hlutu nokkurn skatt samkv. skattalögum okkar. Þetta hefur verið hvimleitt á allan hátt og óeðlilegt og enda ekki getað skipt ríkissjóð á nokkurn hátt nokkru máli. Þessu atriði er að vísu lítillega breytt í þessu frv., þannig að segja má, að nú a.m.k. á þessu ári ætti það fólk ekki að fá tekjuskatt, sem engar aðrar tekjur hefur en ellilaun sín. Fullar bætur ellilauna munu vera í kringum 6500 kr., en skattur mun ekki byr ja fyrr en við í kringum 7500 kr. mark. En það er líka alveg augljóst mál, að allt það fólk, sem nýtur ellilauna eða örorkubóta, en hefur til viðbótar nokkrar aukatekjur, eins og fjöldi fólks hefur, 2–3–4 þús. kr. aukatekjur, verður skattlagt. Áfram á að halda því hvimleiða fyrirbrigði að ganga heim til þessa fólks og rukka það um 10 eða 15 kr. skatt til ríkisins, jafnlitla þýðingu og það hlýtur að hafa fyrir ríkissjóð.
Undanfarin ár hafa verið í gildi sérstök lög um lækkun skatta á lágtekjum, þannig að tekjur einstaklinga, sem hafa verið undir 20 þús. kr., hafa notið sérstakrar skattalækkunar Samkv. þessu frv. er gert ráð fyrir því, að þessi lagafyrirmæli falli nú niður, en afleiðing þess verður sú, að skattar á tekjur, sem eru innan við 20 þús. kr., hækka almennt frá því, sem verið hefur, t.d. á einstaklingum. Þetta þykir mér skjóta nokkuð skökku við, og ég sé ekki, hver hefur verið ástæðan til þess að gera ráð fyrir í þessu frv. nokkurri hækkun á sköttum á þessum lágu tekjum. Ég teldi betur fara á því að halda skattlækkunarákvæðinu, sem verið hefur, og láta nokkra lækkun á sköttum einnig ná til þessarar tekjuhæðar, en þó hefði ég talið æskilegast og eðlilegast, að ákvæði yrði sett í frv. um það, að tekjur undir ákveðnu hámarki, eins og t.d. 25 þús. kr., væru ekki skattlagðar. Ég hygg, að þetta skipti ríkissjóð litlu, nema það hefur í för með sér allmikinn innheimtukostnað að öllum jafnaði.
Þá sýnist mér, að tiltölulega mest skattalækkun samkv. þessu frv. verði á hæstu einstaklingstekjum. Tekjur, sem legið hafa yfir 68 þús. kr., hafa ekki verið umreiknaðar nema að litlu leyti, og skattur á þeim tekjum hefur verið æði hár, en samkv. frv., eins og það liggur nú fyrir, er gert ráð fyrir því, að tekjur ýfir þessari hæð nái raunverulega til umreiknings, því að þær falla inn í hið nýja fyrirkomulag, og afleiðing þessa verður sú, að skattalækkunin á tekjum, sem eru yfir 68 þús. kr., er tiltölulega langsamlega mest. Þar er um allmikla skattalækkun að ræða. Þá er einnig greinilegt, að gert er ráð fyrir að lækka skatta allra félaga, allra hlutafélaga og annarra félaga, sem skattlögð eru, um 20%, alveg án tillits til þess, hvers eðlis þessi félög eru.
Það er sem sagt augljóst samkv. því, sem ég hef nú bent á, að mesta skattalækkunin er á hæstu tekjunum og á rekstri alls konar félaga, en á allra lægstu tekjunum, tekjum undir 20 þús. kr., er skattur jafnvel heldur hækkaður. Þessi atriði öll hafa vakið sérstaka athygli mína og miklu meiri athygli en sú skattalækkun, sem að vísu felst í frv. og er talsverð í nokkrum greinum. Ég hef nefnilega lengi litið þannig á, að lækkun á beinu sköttunum eða lækkun á tekjuskattinum skipti okkur ekki neinu verulegu máli. Það var alveg augljóst, að yfirlýsingar hæstv. ríkisstj. um það, að ráðgert væri að lækka tekju- og eignarskattinn sem næmi um 20%, gátu ekki þýtt neina verulega skattalækkun hjá almenningi í landinu, þegar á alla skattana er litið, eins og þeir liggja fyrir.
Sem dæmi um þetta er rétt að rifja örlitið upp, hvernig skattabyrðin kemur í raun og sannleika fram á landsmenn alla. Tekju- og eignarskatturinn mun nema í kringum 60 millj. kr. á ári, þar með talinn stríðsgróðaskatturinn, eða sem sagt þeir skattar, sem nú er gert ráð fyrir samkv. þessu frv. að lækka um ca. 20%. En önnur skattlagning ríkisins, tollarnir, með söluskatti og öðrum þeim sköttum, sem hafa sama gildi og koma til manna á óbeinan hátt, án þess að þeir geri sér fulla grein fyrir þeim sköttum. nema ekki 60 millj. kr., þeir nema fullum 300 millj. kr. á ári. Ef maður athugar þessa skatta eins og þeir koma fram á meðaltekjum og þá með sérstöku tilliti til þessa frv., þá mundi útlitið vera eitthvað á þessa leið: Ef maður gerir ráð fyrir fullum árstekjum verkamanns, þar sem launin eru tiltölulega hæst, hér í Reykjavík eða Dagsbrúnarverkamanns, þá munu tekjur hans á ári, miðað við fulla vinnu, nema mjög nærri því að vera í kringum 36 þús. kr. Ég hef nú sett upp dæmi um verkamannsfjölskyldu, sem hefur þessar tekjur, 36 þús. kr. á ári, og valið hana þannig, að dæmið kæmi sem allra bezt út fyrir það frv., sem hér liggur fyrir. Ef þessi verkamannsfjölskylda væri þannig samansett, að þar væri um 3 börn í heimili að ræða eða það væri fimm manna fjölskylda, þá hefði tekjuskattur þessarar fjölskyldu numið samkv. enn gildandi lögum 442 kr., en samkv. því frv,, sem hér liggur fyrir, mundi skatturinn verða 163 kr. eða skattalækkunin mundi verða 279 kr. Þetta er einhver mesta skattalækkun, sem hægt er að finna samkv. þessu frv., og það byggist m.a. á því, að þarna er tekin það stór fjölskylda, með þremur börnum, en þar sem persónufrádrátturinn er hækkaður talsvert verulega, eins og er gert ráð fyrir í þessu frv., þá fæst með þessu tiltölulega veruleg lækkun, eða sem sagt að lækkunin mundi í þessu tilfelli vera 279 kr. En hvaða skattar aðrir, sem öllum er nú vel kunnugt um, hvíla á svona fjölskyldu? Í fastan skatt verður þessi fjölskylda að greiða á ári hverju til almannatrygginganna 714 kr., til sjúkrasamlagsins 648 kr., eða beinir nefskattar eru þarna 1362 kr. Til viðbótar þessu eru svo skattar á 5 manna fjölskyldu í gegnum tolla og söluskatt um 10 þús. kr. Þetta eru tölur, sem þannig liggja fyrir, að ekki er hægt um þær að deila. Ef maður bætti nú við þetta þeim skatti, sem allir landsmenn þó vita um að hefur verið lagður á, sem er sjálft bátagjaldeyrisálagið, sem er aukaálag á vöruverðið í landinu, bara álagið sjálft, þá mundi sá skattur nema á 5 manna fjölskyldu 3500 kr. Þessir beinu skattar á þessa fimm manna fjölskyldu mundu þannig nema 14862 kr., eftir því sem næst verðar komizt. Þessi 5 manna fjölskylda mundi þurfa að greiða í alla þessa skatta sem næst 15 þús. kr., en svo fær hún, á sama tíma og hún greiðir þessa skatta, skattalækkun samkvæmt þessu frv. upp á 279 kr., og þetta er stórkostleg lækkun. Það er auðvitað mjög auðvelt að reikna það út, að þessi 279 kr. skattalækkun á þessari fjölskyldu er mjög mikil lækkun prósentvís, líklega yfir 60% lækkun á tekjuskattinum. En þessar 279 kr. eru ekki ýkjahá prósenta af allri þeirri skattabyrði, sem á þessari fjölskyldu hvílir samkvæmt öðrum lagaákvæðum og á þann hátt, sem menu gera sér tiltölulega litla grein fyrir, að þeir eru að greiða frá degi til dags.
Við sósíalistar höfum flutt hér á Alþ. æ ofan í æ till. um að afnema söluskattinn. Ef sú till. hefði verið samþ., þá hefði skattabyrðin á meðalfjölskyldu í landinu lækkað um 3500 kr. Við höfum einnig flutt till. um að lækka nokkuð tolla, m.a. tolla á nauðsynjavörum. Þó að tollalækkunin hefði ekki verið gerð nema að nokkrum hluta af þeirri tollabyrði, sem á landsmönnum hvílir, þá hefði þar líka verið um raunverulega skattalækkun að ræða, sem sveiflazt hefði á þúsundum króna á hverja meðalfjölskyldu í landinu. Það er alveg nauðsynlegt, að minnt sé á þessar staðreyndir, þegar er verið að geipa um það í blöðum og ræðum, að nú sé verið að framkvæma gífurlega skattalækkun, þó að þessi skattalækkun sé fyrir almenning í landinu mjög óveruleg í sjálfu sér, borið saman við þá skatta, sem á eru lagðir bara í öðru formi.
Að mínum dómi hefði verið full ástæða til þess að þyngja beinu skattana í ýmsum tilfellum á þeim, sem hæstar hafa tekjur og bezta hafa afkomu. Það hefði að sjálfsögðu verið tiltölulega réttlátast að þyngja þá skatta á þann hátt að gera skattaeftirlitið öruggara og fastara í vinnubrögðum heldur en það er nú. Það hefði þá ekki þurft að hækka skattstigann til þess að ná þar inn hækkuðum sköttum. En skattalækkun í því formi, sem hér er lögð til, er fyrir allan almenning tiltölulega óveruleg og skiptir ekki máli, en það er hin skattalækkunin, sem mundi skipta höfuðmáli, þ.e. að fá lækkaða tolla og afnuminn söluskattinn.
Eins og ég sagði í upphafi máls míns, mun ég á síðara stigi málsins flytja hér brtt. og þá alveg sérstaklega um það, að orðið verði við þeirri sanngjörnu kröfu sjómanna, sem þeir hafa hér sent inn til Alþingis, að veita þeim veruleg skattfríðindi af þeirra beinu tekjum.